O`zbekstan respublikasi joqari ha`m orta arnawli bilimlendiriw ministrligi

Click here to buy

A

B

B

Y

Y

PD

F Transfo

rm

er

2

.0

w

w

w .A

B B Y Y.

c o

m

Click here to buy

A

B

B

Y

Y

PD

F Transfo

rm

er

2

.0

w

w

w .A

B B Y Y.

c o

m

---

toqtawsiz o`zgerip baradi. Sonin` ushin olar u`lken-kishiligi, ren`i, formasi, o`nimdarlig`i ta`repinen

jabayi a`wladlarinan keskin parq qiladi. U`y haywanlari jabayi a`wladlarina qarag`anda biraz o`nimdarli

boladi. Adamlar sharwa mallarinan olardan o`nim aliw maqsetinde bag`adi, ko`beytedi. Sonliqtan

o`nimdarlig`i olardin` en` jaqsi qa`siyeti esaplanadi.

2. Konstitutsiya so`zi latinsha bolip, du`zilis degen ma`nisti bildiredi. Biologiya pa`nlerinde konstitutsiya

termini pu`tin bir organizmnin` sirtqi ortaliqqa salistirma bolg`an reaktsiya normasin  ko`rsetetug`in

barliq ka`siyetlerinin` jiyindisin bildiredi.

Sonday-aq haywanlardin` keselliklerge ha`m qolaysiz jag`daylarg`a shidamliligi ha`m turaqlilig`i, klimat

almastiriwg`a, tez jetiliwge, maqsetke muwapiq o`n`im beriwge iykemlesiwi siyaqli qa`siyetleri de

olardin` konstitutsiyasina baylanisli. Ha`r bir haywan konstitutsiyasinin` o`zine ta`nligi sirtqi ko`rinisinde,

dene du`zilisi ha`m fiziologiyaliq protsesstin` belgili bag`darinda o`tiwinde, zat almasiw xarakterinde

ko`rinedi.Sharwashiliq praktikasinda professor P.N. Kuleshov ta`repinen islep shig`ilg`an konstitutsiya

tipleri klassifikatsiyasi qollaniladi. P.N.Kuleshov konstitutsiyanin` 4 tipin: qopal, na`zik, ku`shli ha`m bos

tip dep ajiratti. Bul tiplerdegi konstitutsiyali haywanlardi bir-biri menen shag`ilistirip ha`r qiyli aralas

konstitutsiyalar payda etiw mu`mkin. Akademik M.F.Ivanov haywanlardin` bar konstitutsiya tiplerine

qosimsha tu`rde bekkem konstitutsiya tipin kirgizdi. Solay etip, haywanlar konstitutsiyasinin` to`mendegi

u`sh bo`limi bar: 1. qopal-bos, qopal-ku`shli; 2. na`zik-bos, na`zik-ku`shli; 3. bekkem tip.

Haywanlardin` sirtqi ko`rinisine qaray kaysi konstitutsiya tipine tiyisli ekenin aniqlasa boladi. En` ko`p

o`nim beretug`in, shidamli ha`m na`silshilik jumislarinda  paydalatug`in tip  Bekkem tip bolip

esaplanadi.Awil xojaliq haywanlarinin` konstituttsiyasina  qisqasha sipatlama

1. Qopal tip - bul tip su`yekleri iri, terisi qalin`, ju`n qabati siyrek, bas su`yeginin` u`stin`gi murin ta`repi

sirtqa tu`rtip shiqqan boladi. Ot jemlerdi saylamay jeydi.

2. Bekkem tip - bul tip o`nimdarlig`i jaqsi, kompaktli sirtqi du`zilisge iye, su`yekleri, bekkem, teri qabati

orta qalin`liqta ha`m ju`n qabati tig`iz jaylasqan. Na`silshilik jumislarinda paydalaniw maqsetke

muwapiq.

3. Na`zik tip - bul tip na`zik bolip o`nimdarlig`i to`men, ot-jemlerdi saylap jeytug`in haywanlar

esaplanadi. Sirtqi ortaliq sharayatinda shidamlilig`i to`men. Na`silshilikte paydalanilmaydi.

        

3. Eksterer awil xojaliq haywanlarinin` sirtqi du`zilisin an`latatug`in tu`sinik bolip,   haywanlarg`a

baha beriwde u`lken a`hmiyetke iye. Haywanlardin` ekstererine qarap olardin` konstitutsiya tipi, qanday

o`nim aliniwi ha`m qaysi bag`darda boliwi aniqlanadi. Ekstererdi u`yreniw ha`m bahalawdin` to`mendegi

usillari bar:

1. Ko`z benen shamalap baha beriw.

2. Haywanlardin` dene bo`limlerin o`lshew arqali baha beriw.

3. Dene du`zilisinin` indekslerin aniqlaw arqali baha beriw.

4. Grafikaliq usilinda baha beriw.

5. Haywanlardi suwretke aliw usili boyinsha baha beriw.

Ekstererden tisqari interer tu`sinigi bolip, bul awil xojaliq haywanlarinin` ishki du`zilisin (ishki

qa`siyetleri kompleksi) u`yrenedi, yag`niy qannin` morfologiyaliq ha`m bioximiyaliq qurami, gazlar, zat

almasiw protsessleri tekseriledi.

Ha`r qiyli tu`rge tiyisli haywanlardin` konstitutsiyasi, ekstereri, intereri ha`r qiyli boladi.

4. Individual rawajlaniw nizamliqlarin ha`m jas mallardin` o`siwine ta`sir etetug`in faktorlardi esapqa

aliw joli menen g`ana maqsetke muwapiq tiptegi haywanlardi payda etiw mu`mkin.Haywan

organizminin` o`siw ha`m rawajlaniw protsesinde tu`rli o`zgerisler ju`z beredi. Tiri awirlig`inin` artip

bariwi, organlar sistemasinin` quramalasip bariwi kiredi. Organizmnin` o`siwi ha`m rawajlaniwin ilimiy

tiykarda basqariw ko`p o`nim beriwshi, tez jetiletug`in wa`killerin jetistiriw, berilgen aziq esabina

ko`plep sapali o`nim aliw, barliq tu`rdegi aziqlandiriw ha`m bag`iw ilajlarin belgili maqsetler ushin

qollaw ha`m sharwashiliqta alip barilatugin barliq ma`seleler ko`plegen ilimpazlar ha`m qa`niygeler

ta`repinen da`lillengen. Ha`zirgi waqitta barliq tu`rdegi sharwa mallari ha`m quslardi qa`legen bag`darda

basqariw, xojaliq paydalilig`in asiriw, belgili maqsette bag`iw siyaqli ma`selelerinin` barliq sirlari

aniqlang`an. Sog`an qaray ha`zirgi waqitta sharwashiliq pa`ni ko`plegen ilimiy da`liller, nizamlar ha`m

problematikaliq ilajlar menen bayitilg`an, olardan tuwri ha`m u`nemli paydalaniw na`tiyjeligin asiriw

mu`mkinshiligin beredi. Haywanlardin` individual rawajlaniwi birqansha uliwma nizamliliqlarg`a

baylanisli. Misali u`zliksiz, tegis emes, na`wbeti menen, korrelyatsiyaliq, iykemlesiw (adaptatsiya)

usilarg`a kiredi.U`zliksiz rawajlaniw tiykarinda organizmde turaqli zat almasiw protsesi kiredi. Bul

protsess toqtasa, individual rawajlaniw da toqtaydi, demek organizm nabit boladi.Tegis emes

rawajlaniwda organizmnin` o`siw tezligi toqima ha`m organlar esabina (waziypasi ha`m qurami jag`inan)