O`zbekstan respublikasi joqari ha`m orta arnawli bilimlendiriw ministrligi

Click here to buy

A

B

B

Y

Y

PD

F Transfo

rm

er

2

.0

w

w

w .A

B B Y Y.

c o

m

Click here to buy

A

B

B

Y

Y

PD

F Transfo

rm

er

2

.0

w

w

w .A

B B Y Y.

c o

m

---

o`zgerip baradi. Misali: da`slepki rawajlaniw ku`nlerinde embrionnin` salmag`i a`ste artadi, biraq o`siw

tezligi (tiri salmag`ina salistirma) tezlesedi. Embrion da`wirinin` son`g`i ku`nlerine qaray kerisinshe

boladi, yag`niy ha`milenin` salmag`i tez artip baradi, biraq o`siw tezligi pa`seyedi. Awil xojaliq

haywanlari tuwilg`annan keyin olardin` tiri salmag`i da`slepki aylarda tez artip baradi ha`m qaramallarda

4-6 aylig`inan 15-16 aylig`ina shekem, qoylarda 2 aylig`inan 5-6 ayliqqa shekem ha`m shoshqalarda 4-6

aylig`inda maksimal da`rejege jetedi. Son` a`ste-akirin pa`seyedi. Demek haywanlardin` individual

rawajlaniwinda toqima ha`m organlari birdey tezlikte o`speydi.

Na`wbeti menen rawajlaniw barliq haywan organizminde ha`mile da`wirinen tirishiliginin` aqirina

shekem dawam etedi. Biraq bunda na`wbeti menen boliw qa`siyeti baqlanadi. Ol eki da`wirden yag`niy,

embrional (tuwilg`ang`a deyin) ha`m post embrional (tuwilg`annan keyin) da`wirden ibarat. Sonday-aq

ha`r bir da`wir birneshe basqishlardan turadi. Misali, L.M.Vinters embrionliq da`wirdi 3 basqishqa

bo`ledi: 1. ma`yek da`wiri – yag`niy, ma`yek kletka atalang`annan son` segmentleniwge shekem ha`m

jatir diywalina jabisip aliwina shekemgi bolg`an waqit, 2. zarodish da`wiri-dene bo`limleri ha`m

organlarinin` qa`liplesiwine shekem bolg`an da`wir, 3. ha`mile da`wiri-dene bo`limleri ha`m

organlarinin` o`siw da`wiri. G.A.Shmidt embrional rawajlaniwdi 3 ke yag`niy, zigota, ha`mile aldi ha`m

ha`mile da`wirine bo`ledi.

Professor P.D. Pshenichniy haywanlardin` postembrional rawajlaniwin 5 da`wirge bo`ledi.

1) Jan`a tuwilg`an da`wiri 2) emiziwli da`wiri 3) jinisiy jetilisiw da`wiri 4) na`sil beriw da`wiri  5)

qartayiw da`wiri Embrionalizm ha`m infantalizm organizmnin` toliq rawajlaniwdan toqtap qaliwi yamasa

to`men rawajlaniwi onin` embrionliq da`wirinde ju`z beriwi mu`mkin, og`an embrionalizm delinedi,

yamasa pos-embrional da`wirinde ju`z berse infantilizm delinedi. O`siw ha`m rawajlaniw barliq tu`rdegi

sharwa mallari ha`m quslarda ata-anadan o`tken na`sillik qa`siyetler ha`m sirtqi ortaliq ta`sirinde ju`z

beredi ha`m barliq organizmler ushin bul protsess biraz quramali ha`m juwapkerlikli esaplanadi.

 Organizmnin` tuwilg`annan baslap jeke rawajlaniw protsesin o`tiwi ontogenez delinedi. Bul da`wirde

ha`r bir organizmnin` o`siwi ha`m rawajlaniwin ilimiy tiykarda basqariw, o`nimdarli ha`m tez

jetilisetug`in tu`rlerin shig`ariw, az ha`rejet esabina ko`p o`nim beretug`in zatlarin ko`beytiw aldimizda

turg`an waziypalardin` biri bolip esaplanadi. Ha`zirgi ku`nde barliq  tu`rdegi  sharwa mallari ha`m

quslardin` qa`legen bag`darindag`i porodalari ha`m onin` insan ma`pi jolinda basqariw, xojaliq

rentabelligin asiriw, siyaqli jumislar ken` ko`lemde alip barilip atir.

4. O`rshitiw usillari degende haywanlardin` qaysi tu`rge ha`m liniyag`a tiyisliligin esapqa alg`an

halda juplastiriw ushin tu`rlew ta`rtipleri (sistemalari) tu`siniledi.

Na`silshilik jumisi waziypalarinin` quramalilig`i ha`m ha`r tu`rliligi ha`r qiyli o`rshitiw usillarin

qollaniwdi talap etedi: ayirim waqitta jaqsilaniwshi porodanin` qanin jaqsilawshi poroda qanina a`ste

sin`diriw qollanilsa, basqa jag`daylarda bir porodag`a tiyisli haywanlar o`z-ara juplastiriladi, u`shinshi

jag`dayda ha`r qiyli poroda ha`m tu`rlerge tiyisli haywanlar o`z-ara juplastiriladi. Sog`an qaray

haywanlardi o`rshitiwdin` 3 tiykarg`i usili bar bolip, bularg`a taza porodali o`rshitiw, shag`ilistiriw ha`m

gibridlew usillari kiredi. Taza porodalardi o`rshitiw bir porodag`a tiyisli haywanlardi juplastiriwdan

ibarat. Shag`ilistiriwda ha`r qiyli porodag`a tiyisli haywanlar juplastiriladi. Gibridlewde ha`r qiyli

tu`rlerge tiyisli haywanlar, misali: qaramal menen zebu, bir o`rkeshli tu`ye menen eki o`rkeshli tu`yelerdi

shag`ilistiriw kiredi. Bul o`rshitiw usillari biologiyaliq a`hmiyeti jag`inan bir birinen parq qiladi. Eger

taza porodalardi o`rshitiwde o`nimdarlig`i, konstitutsiyasi, na`sillik belgileri birdey tiptegi haywanlar

alinsa, shag`ilistiriwda, a`sirese gibridlewde da`slepki formalarg`a qarag`anda biraz o`zgeriwshen`ligi

menen parq kiliwshi geterozigota haywanlar payda boladi.

2. Taza porodali o`rshitiw. Taza porodalardi shag`ilistiriw da`slepki payda bolg`an porodalardi

jetilistiriwde ken` qollaniladi. Bunday shag`ilistiriwdan tiykarg`i maqset porodanin` bahali sipatlarin

saqlap qaliw ha`m jaqsilawdan ibarat. Shag`ilistiriwdin` bul usili na`silshilik xojaliqlarinda ha`m a`piwayi

xojaliqlarda ken` tarqalg`an. Taza porodali haywanlar shag`ilistirilsa, na`sili birdey boliyai

ta`miyinlenedi, kem o`nimli sipatlar payda boliwina jol qoyilmaydi ha`m paydali sipatlari rawajlaniwina

ja`rdem beriledi. Shag`ilistiriw tu`rleri.  Bunda bir tu`rge tiyisli bolg`an ha`r qiyli porodalar

shag`ilistirilsa, bul poroda araliq shag`ilistiriw boladi. Shag`ilistiriwdan baqlang`an maqsetke qarap, bul

usil to`mendegi 5 tu`rge bo`linedi.

1. Qan sin`diriw, yag`niy porodani jaqsilaw maqsetinde shag`ilistiriw

2. Qan kuyiw joli menen shag`ilistiriw

3. Taza poroda shig`ariw maqsetinde, yag`niy zavod usilinda shag`ilistiriw

4. Sanaat tiykarinda shag`ilistiriw

5. Almaslap shag`ilistiriw