O`zbekstan Respublikasi Xaliq bilimlendiriw ministrligi
Jiraw - qaraqalpaq jirawlar mektebinin` tiykarin saliwshi
Yüklə 238,6 Kb.
|
|
11.3. Jiraw - qaraqalpaq jirawlar mektebinin` tiykarin saliwshi
Biraq tariyxiy derekte Soppasli Sipira jirawdin` ko`p jasag`ani qartayg`an wag`inda Astraxannan Tu`rkistang`a sapar shegip kelip ju`rgen de iras bolg`ani menen onin` jas mo`lsheri menen ha`dden ziyat ko`p xanlardi ko`re beriwi de shinliq turmistan ko`re mifologiyag`a a`dewir jaqin turadi. Bul jag`daylar onin` «Baban`man» degen tolg`awinda aniq berilgen: Men baban`man, baban`man, Men nelerdi ko`rmedim, Men qaylarda ju`rmedim, A`key xan menen Sha`key xan, Muni ko`rgen baban`man. Shina qizdan tuwg`an ul Senin` baban` Shing`is xan. Muni ko`rgen baban`man. Bularda o`tip ketken son`. Ma`demin xan Ten`ge jan, Muni ko`rgen baban`man. Jasar jasim jasadim, Bir ju`z altmish jasadim Shirkewli degen sha`ha`rde, Toqqiz xannin` sarqitin, Bir ma`yliste asadim. Bularda o`tip ketken son`, Xan Shing`istin` wag`inda, On bir patsha bar edi, Edildin` qubla jag`inda Xannin` altin sarayinda, On bir patsha ja`m boldi, On bir patsha aldinda Qobiz alip so`z so`ylep Tolg`aw aytqan baban`man. Mine bunnan ko`rinip turipti, ol o`zi XIV a`sirde jasag`an Toqtamis xannin` zamanlsi boliwina qaramastan, onnan bir a`sir buriniraq jasag`an Shing`is xandi da ko`rdim - dep aytadi. Biraqta Soppasli Sipira jiraw xan aldinda qisilip, biy aldinda bu`gilip otiratug`in adam emes. Onin` - 55 -
qorqip bul kemshiliklerdi de jasirip otirmaydi. Sonin` ushinda so`zdin` hag`in aytadi. Ma`selen: A`mmir Temur ko`regen, Toqsan alti xan do`regen, Bulardi ko`rgen baban`man. Bularda o`tip ketken son`, O`zinin` jurtin bu`ldirgen, A`l amang`a kelmegen, Qozg`alan` salg`an jurtiman. Jesir qatin, jetim ul, Tin`lamay dadin` jilatqan, Shaytan joldan azdirg`an, Aximetin sorasan`, Sizlerdi ko`rgen baban`man. Ko`pshilik a`debiyatshilarda «Edige» da`stanin Soppasli Sipira jiraw jazg`an eken - degen pikir bar. Bulda haqiyqatliqqa jaqin keledi. Sebebi, Soppasli Sipira jirawdin` qaysi bir tolg`awin alip qarasan`izda sol «Edige» da`staninin` bo`lekleri bolip shig`adi. Buni da aldina tolg`aw dep te aytiw mu`mkin. Yaki «Edige» da`staninin` ayirim bo`lekleri dep te ataw mu`mkin. «Edige» shininda da xaliqtin` ko`rkem tili menen kestelengen da`stan. Sonin` ushin da buni tek awizeki xaliq do`retpesi dep aytiw da qiyin. O`ytkeni, bunday ko`rkemlik tek jeke do`retpelerden g`ana boliwi mu`mkin. Da`stan A`mir Edige haqqinda jazilg`ani menen de onin` barliq tariyxiy jolin qamtiy almag`an. Bunda tek g`ana bir syujetlik liniya ol da bolsa Edigenin` Toxtamis penen Sa`temir xan (Temurlan`) menen bolg`an mu`na`sibetleri. Hiylekerlikleri na`tiyjesinde jekke adamnin` a`zzileniwi. Sonin` ushin da qaraqalpaqsha Edigenin` a`ytewir xaliqshiliq ko`z qarastan jazilg`anlig`i bayqaladi. Bunnan tisqari da`stan ha`dden ziyat ko`rkem so`zler menen kestelengen. Yüklə 238,6 Kb. Dostları ilə paylaş:
|