O`zbekstan respublikasi xaliq bilimlendiriw wa`zirligi a`jiniyaz atindag`i no`kis ma`mleketlik pedagogikaliq instituti «Pedagogika» fakul`teti

Ha`reket este saqlawi este saqlaw ha`m saqlawdi, al kerek bolg`anda ha`r qiyli quramali ha`reketlerdi
da`l aniq eleslete aliwdi quraydi. Ol ha`reket, a`sirese miynet ha`m sport ko`nlikpeleri ha`m uqiplarin 
qa`liplestiriwde qatnasadi.
Adamnin` qol ha`reketin jetilistiriw este saqlawdin` usi tu`ri menen tikkeley baylanisli. 


Emotsional este saqlaw- bul bastan keshirgenlerdi este saqlaw. Ol este saqlawdin` barliq tu`rlerinin`
jumisinda, biraq a`sirese adamlar arasindag`i qatnasta ko`rinedi. Materialdi bekkem yadta saqlawda emotsional 
este saqlawg`a tikkeley tiykarlang`an, adamda emotsional uwayim (bastan keshiriw) payda etken na`rse
qiyinshiliqsiz uzaq waqitqa este qaladi.


Iyis, da`m ha`m este saqlawdin` basqa tu`rleri adam turmisinda ayiriqsha rol` atqarmaydi ha`m
joqarida atap o`tken este saqlawlarg`a salistirg`anda olardin` mu`mkinshilikleri sheklengen.
Materialdi este saqlaw ha`m ko`z aldina keltiriw protsessinde erktin` qatnasi xarakteri boyinsha este
saqlawdi erksiz ha`m erkli dep ekige bo`ledi. Birinshi jag`dayda avtomat ta`rizde ju`z beretug`in este saqlaw 
ha`m ko`z aldina keltiriwdi na`zerde tutadi. Ekinshi jag`dayda bolsa bunday ma`sele a`lbette bar, al este saqlaw
ha`m ko`z aldina keltiriw protsessinin` o`zi erklik ku`shti talap etedi. 


Qiyal. Qiyal- basqa psixikaliq protsesslerden bo`lek turatug`in ha`m sonin` menen birge qabillaw, oylaw
ha`m este saqlap qaliw arasindag`i araliq jag`daydi iyeleytug`in, adam psixikasinin` ayriqsha formasi. Psixikaliq 
protsesstin` bul formasinin` spetsifikasi sonnan ibarat, qiyal barliq psixikaliq protsessler ha`m jag`daylar ishinde
en` «psixikaliq» bolip, tek adam ushin xarakterli ha`m tan` qalarliq usil menen adam organizminin` is-ha`reketi 
menen baylanisli.
Bul fenomennin` sirlilig`ina keletug`in bolsaq, usi ku`nge shekem qiyal mexanizmi, sonnan onin` 
anatomiya-fiziologiyaliq tiykari haqqinda hesh na`rse ma`lim emes. Adam miyinin` qaysi jerinde qiyal
sheklenedi. Bizlerge belgili qaysi nerv organikaliq struktura menen baylanisli. Bul a`hmiyetli sorawlarg`a biz 
konkret hesh na`rse ayta almaymiz.
Qiyal ja`rdeminde adam do`retedi, o`z is-ha`reketin jobalastiradi ha`m oni basqaradi. Adamnin` derlik 
barliq materialliq ha`m ruwxiy ma`deniyati adamnin` qiyali ha`m do`retiwshiligi o`nimi esaplanadi. Qiyal
adamg`a jag`dayda bag`darlaniw ha`m praktikaliq ha`reketlerdin` tikkeley bolmag`an aralasiwisiz ma`selelerdi 
sheshiw mu`mkinshiligin beretug`in ko`rgizbeli-obrazli oylawdin` tiykari esaplanadi. Ol turmistin` praktikaliq
ha`reket ya mu`mkin bolmag`anda yamasa qiyin bolg`anda, yaki uliwma maqsetke muwapiq bolmag`an 
jag`daylarda ja`rdem beredi.
Qiyaldin` qabillawdan ayirmashilig`i sonnan ibarat, onin` obrazlari barliq waqitta da haqiyqatliqqa 
tuwri kelmeydi, onda fantaziya, oylap tabiw elementleri bar. Eger qiyal sanag`a hesh biri yamasa haqiyqatliqqa
tuwri kelmeytug`in kartinalardi salsa ol fantaziya dep ataladi. Eger, sonin` menen birge, qiyal keleshekke 
bag`darlansa-ol arziw yamasa a`rman dep ataladi. Jan`adan elesletiwshi qiyal etiw- bul adam ushin jan`a
bolg`an ob`ektlerdi olardin` su`wretleniwine, sizilmasina, sxemasina qaray ko`z aldina keltiriw boladi. 

---

---

32