O`zbekstan respublikasi xaliq bilimlendiriw wa`zirligi a`jiniyaz atindag`i no`kis ma`mleketlik pedagogikaliq instituti «Pedagogika» fakul`teti

Tema: Temperament. (2 saat) 

Joba: 
1. Temperament haqqinda tu`sinik. 
2. Temperamenttin` fiziologiyaliq negizleri.
3. Temperament tu`rleri ha`m olardin` sipatlamasi. 
4. Ta`lim-ta`rbiya protsesinde balalardin` temperamentlerin esapqa aliw.

Temperament haqqinda tu`sinik. Barliq adamlar o`z minez-qulqinin` o`zgeshelikleri menen
ayriqshalanadi-birew shaqqan, jigerli, emotsionalli, basqalar bolsa-a`ste ha`reket etetug`in, jay, kimdur-tuyiq, 
qapa ha`m indemes. Sezimlerdin` payda boliw tezligi, teren`ligi ha`m ku`shi, ha`rekettin` shaqqanlig`i, adamnin`
uliwma jigerligi- onin` temperamenti- jeke shaxs qa`siyetinde ko`rinedi. 


Temperament- bul adamnin` psixikaliq is-ha`reketi ha`m minez-qulqi dinamikasin belgileytug`in onin`
individual o`zgesheligi.


Temperament- bul intensivliktin` dinamikaliq sipatlamasi ha`m reaktsiya tezligi. Emotsional qoziwdin`
da`rejesi ha`m saldamlilig`i, qorshag`an ortaliqqa maslasiw o`zgesheligine sebepshi bolatug`in adamnin` tuwma 
o`zgesheligi.
B.M.Teplov temperamentke to`mendegidey aniqlama beredi «Sol adam ushin xarakterli, emotsional 
qoziw menen, yag`niy bir ta`repten sezim payda boliwinin` tezligi, ekinshi ta`repten-olardin` ku`shi menen

---

---

41
baylanisli psixikaliq o`zgeshelikler jiyindisi temperament dep ataladi». Solay etip, temperament eki 

komponentke iye-jedellik ha`m emotsionalliq. Minez-quliqtin` jedelligi, jigerligi, umtiliw, tezlik yamasa

kerisinshe jay basarliq ha`m qos jaqpasliq da`rejesin xarakterleydi. O`z gezeginde emotsionalliq belgini (unamli 
yamasa unamsiz) ha`m modalliq (quwaniw, qayg`i, qorqiw, ashiw h.t.b) aniqlay otirip emotsional protsesslerdin`
o`tiwin xarakterleydi. S.L.Rubinshteyin temperament ushin adamnin` ta`sirshen`ligi ha`m onin` impul`sivligi 
(erksizligi) a`sirese a`hmiyetli, ta`sirshen`lik sol adamg`a ta`sir etiwshinin` ku`shi ha`m turaqlilig`i menen, al
impul`sliq-oyaniw ku`shi ha`m oyaniwdan ha`reketke o`tiw tezligi menen sipatlanadi dep atap o`tken edi. 
!yyemgi Gretsiyada vrach Gippokrat temperament kontseptsiyasin using`an edi. Ol temperament
organizmnin` to`rt suyiqlig`ina-qan (latin tilinde sangve), silekey (grekshe flegma), qizg`ish-sari o`t (grekshe 
xole), qara o`t (grekshe melayn xole) ha`m olardin` qaysi birinin` qanda ko`pligine baylanisli dep u`yretken edi.
Bul suyiqliqlardin` aralaspasi, dep tastiyiqlag`an edi Gippokrat, sangvinik, xolerik, melanxolik ha`m flegmatik 
temperamentleri tiplerinin` tiykarinda jatadi. «Temperament» termininin` o`zi latin tilinen «bo`leklerdin` tiyisli 

o`z ara qatnasi» degen ma`nini an`latadi.
Temperamenttin` bul tiykarg`i tu`rleri emotsional jag`daylardin` payda boliw dinamikasi ha`m 
intensivligi boyinsha o`z ara ayirmashiliqlanadi. Xolerikler ushin tez payda bolatug`in ha`m ku`shli sezimler
ta`n, sangvinikler ushin-tez payda boliwshi, biraq a`zzi sezimler, melanxolikler ushin-a`ste payda boliwshi, biraq 
ku`shli sezimler, flegmatikler ushin-a`ste payda boliwshi ha`m ku`shli sezimler ta`n. Sonday-aq, xolerik ha`m
sangvinikaliq temperamenttegiler ushin ha`reket shaqqanlig`i, uliwma ha`reketshen`lik ha`m sezimlerdi sirtqa 
ku`shli shig`ariw (ha`rekette, so`ylegende, mimikada) xarakterli. Melanxolik ha`m flegmatikaliq
temperamenttegilerge, kerisinshe, a`ste aqirin qiymildaw ha`m sezimlerin a`zzi ko`rsetiw ta`n. 
Turmisliq psixologiya ko`z-qarasinan temperamentler tipin to`mendegidey sipatlaw mu`mkin.

Xolerik- shaqqan, ayirim waqitlari shalt, ko`rse qizar, so`z, mimika, ha`reketlerinde aniq ko`rinetug`in
ku`shli, tez alisatug`in sezimlerge iye, ayirim waqitlari-ku`ygelek. Ku`shli emotsional reaktsiyalarg`a beyim 
adam.