P a r a z I t o L o g I ya

SHizogoniya (jinssiz ko’payish davri).
Maxsuldor hayvonlar, jumladan 
quyonlar oziq-ovqat yoki suv bilan birga koksidiya oosistalarini yutib yuboradi. 
Oosista ichida 4 ta spora va har bir spora ichda 2 tadan sporozoitlar bo’ladi. quyon 
ichida oosistaning qobig’i erib ketib, sporalarning po’sti yoriladi va ulardan 
duksimon ko’rinishdagi harakatchan sporozoitlar chiqadi. Sporozoitlar tezlikda 
epitelial hujayralarga kirib oladi va yumaloqlanib, o’sib xajmi kattalashadi hamda 
yadrosi bir nechtaga (8-60 ta) bo’linadi. Yadrolar soniga qarab sitoplazma ham 
o’shanchaga bo’linadi va yangi avlod, ya’ni merozoitlar shakllanadi.
Merozoitlar epiteliy hujayralaridan ichak bo’shlig’iga chiqib qaytadan sog’lom 
epitelial hujayralarga kirib oladi va yana jinssiz yo’l bilan ikkinchi generasiyani xosil 
qiladi. SHunday usulda jinssiz ko’payish 4-5 marta takrorlangandan keyin 
merozoitlardan jinsiy hujayralar (gametalar) xosil bo’la boshlaydi.

---

16 
Gametogoniya (jinsiy yo’l bilan ko’payish davri). Epitelial hujayralarga kirib 
olgan bir gurux merozoitlardan makro va mikrogametositlar xosil bo’ladi. 
Keyinchalik har qaysi makrogametositdan bitta makrogameta va har qaysi 
mikrogametositdan esa kichkina, uzunchoq shaklli, bir juft xivchinlari bo’lgan bir 
nechta harakatchan mikrogametalar xosil bo’ladi. Mikrogametalar epiteliya 
hujayralaridan ichak bo’shlig’iga chiqib, hujayralardagi kam harakatchan 
makrogametalar bilan qo’shiladi va natijada zigota xosil bo’ladi. Zigota qobiqqa 
o’ralib oosistaga aylanadi va ichak bo’shlig’iga chiqadi. 
Sporogoniya. Koksidiyalarning oosistalari faqat kislorodli muhitda rivojlanadi. 
SHu sababli oosista xo’jayin tezagi bilan tashqi muhitga chiqadi. Oosistaning ikki 
qavatli po’sti ximoya vazifasini bajaradi. qulay sharoitda oosista rivojlana boshlaydi. 
Dastlab yadrolar 4 taga bo’linadi, ma’lum vaqtdan keyin sitoplazma ham yadrolar 
soniga qarab 4 ga bo’linadi va oosistada sporoblastlar shakllanadi. Keyinchalik 
sporoblastlardan sporalar, sporalar ichida esa 2 tadan sporozoitlar xosil bo’ladi. 
SHunday qilib, sporogoniyada har bir oosistada 4 ta spora va 8 ta sporozoit voyaga 
etadi. Oosista ana shu davrda invaziyali (zararlaydigan) bo’lib qoladi. Bunday 
invaziyali oosistalar hayvonlarning ichagiga tushganda sporalardan va oosistadan 
sporozoitlar chiqadi hamda rivojlanish yana qaytadan boshlanadi. 
Koksidiyalarning 10 tadan ortiq turi qoramollarda, 10 ga yaqin turi qo’y va 
echkilarda, 10 ta turi quyonlarda va 8 ta turi parrandalarda uchrashligi aniqlangan. 
Baliqchilikka esa karp koksidiyasi zarar keltiradi. Odamlarda ham koksidiyalardan 
Eimeria sardinae va Isospora urug’i turlari parazitlik qiladi.
Koksidiyalar 
koksidioz 
kasalligini 
vujudga 
keltiradi. 
Kasallangan 
hayvonlarning ishtaxasi pasayadi, o’sishi susayadi, ich ketish, kam qonlik kuzatiladi, 
hayvon ozadi. Hayvonlarni zich joylashtirish, binolarning zax bo’lishi, koksidiyalar 
uchun qulay sharoit vujudga keltiradi. Hayvon koksidiozi odamga yuqmaydi. 
Kasallangan hayvonlarni sulfamilamidlar, antibiotiklar, oltingugurt, furasetin va 
boshqa preparatlar bilan davolash hamda zoogigiena qoidalariga rioya qilish kerak. 
Molxonalar muntazam ravishda dezinfeksiya qilinadi. Xo’jaliklarda mol boqish 
dala almashtirish bilan olib boriladi. Mollar eng to’yimli em-xashaklar bilan boqiladi. 
Koksidiyalar turkumiga yana qushlar, sutemizuvchilar, jumladan odamlarning 
jigari, talog’i, bosh miyasi, qon tomirlarida parazitlik qilib kasalliklar tug’diruvchi