P a r a z I t o L o g I ya

Ko’p xivchinlilar (Polymastigina)
turkumi vakili lyambliyani birinchi marta 
1859 yilda Xar’kov Universitetining professori Lyamble aniqlagan. Lyambliya 
(Lamblia intestinalis) hayot siklida vegetativ hamda sista ko’rinishida uchraydi. 
Vegetativ shakli noksimon bo’lib, uzunligi 12-15 mkm, eni esa 8-10 mkm gacha 
bo’ladi.
Tanasining oldingi tomonida disk bo’lib, ichak epiteliysiga yopishish uchun 
xizmat qiladi. Tanasining o’rtasida ikkita tayanch ipi - aksostillar o’tadi. Aksostillar 
yordamida parazitning tanasi ikki simmetriyali nimtalarga bo’lingan bo’lib, har 
qaysisida bittadan yadro bo’ladi. Aksostillarning oldingi qismida bir qancha 
blefaroplastlar bo’lib, ular 3 juft xivchinlarni energiya bilan ta’minlaydi. To’rtinchi 
juft xivchinlar aksostillarning orqa qismida yotadi. Parazitning xazm organoidlari 
bo’lmaydi. SHuning uchun osmatik yo’l bilan oziqlanadi.
Ko’payish usuli jinssiz, uzunasiga bo’linish (mitoz) yo’li bilan amalga oshadi. 
Lyambliyalarning sistalari oval shaklida bo’lib, uzunligi 10-14 mkm gacha etadi. Ikki 
qavat po’stlog’i aniq ko’rinib turadi. Yetilmagan sistalarda 2 ta yadro, yetilganlarida 
esa 4 ta yadro bo’ladi.
Lyambliyalarning taraqqiyoti oddiy bo’lib, hayot davri parazitning vegetativ va 
sistaga o’ralgan shakllarining almashinib turishidan iborat.
Vegetativ shakllari odamlarning 12 barmoqli ichagida yashaydi va ko’payadi. 
Tajriba yo’li bilan zararlangan hayvonlarda lyambliyalar ingichka ichakning yuqori 
qismlarida topilgan. Ularning ba’zilari sistaga o’ralib, tashqi muhitga chiqadi va 
odamga lyamblioz kasalligini yuqtiradigan manba bo’lib qoladi. Lyambliozni 
yuqtiradigan manba kasal odam va parazit tashuvchilardir. 
Lyamblioz hamma yerda tarqalgan bo’lib, axolining taxminan 10 foizida 
parazitlarni topish mumkin. Lyamblioz bilan asosan yosh bolalar ko’proq kasallanadi. 
Parazitlar odamning 12 barmoqli ichagida yashashi bilan birga ayrim ma’lumotlarga 

---

13 
qaraganda o’t pufagida ham yashashi mumkin. Ammo, sun’iy usulda o’stirilgan 
lyambliya o’t suyuqligi pufagida yashamaydi. 
Xozirgacha ham lyambliyalarning o’t yo’llarida, o’t pufagida yashashi noaniq. 
L.I.Rogova va N.A.Dexqonxo’jaevalarning (1960) ma’lumotlari bo’yicha olib 
tashlangan o’t pufaklarida hamda tajriba yo’li bilan zararlangan hayvonlarning o’t 
pufagida lyambliyalar topilmagan. 
XX asrning 20 yillarida lyamblioz yer yuzida deyarli barcha mamlakatlarda 
keng tarqalgan edi. Ko’pchilik shifokorlarning fikri bo’yicha lyambliyalar odamga 
o’tishi bilan lyamblioz kasalligini qo’zg’atadi. Ular ichakni, o’t yo’llarini jaroxatlaydi 
degan fikr xozir ham bor. Lekin ayrim olimlar lyambliyalarni shartli ravishdagi 
patogen deb hisoblashadi. Chunki parazitlar sog’lom odamlarda ham uchrab turadi, 
ularning soni ichakda ko’payib ketgandagina ichak faoliyatini o’zgartiradi. SHu 
sababli moddalarning so’rilishi susayadi.
Professor N.A.Dexqonxo’jaeva tabiiy va tajriba yo’li bilan zararlangan 
hayvonlarning ingichka ichagini tekshirib, parazitlarni shilliq parda va shilliq osti 
qatlamida hamda ichak tukchalarida topgan. Bunda ichak devorining shilliq pardasi 
yallig’langan, ammo yaralar xosil bo’lmagan. SHifokorning fikriga qaraganda 
ichakning shilliq pardasidagi o’zgarishlar darajasi kasallikning muddatiga bog’liq 
bo’ladi.
Kasallikning belgilari boshqa ichak kasalliklarining belgilariga o’xshash 
bo’ladi. SHuning uchun ham lyambliozga tashxis qo’yishning asosiy ko’rsatkichi 
parazitlarni aniqlashdan iborat bo’lishi kerak. Lekin bu ancha mushkul ish. 12 
barmoqli ichak suyuqligida parazitning vegetativ shakllari bo’ladi. Bemorning axlat 
surtmalarini yod bilan bo’yab tekshirish orqali parazit sistalarining bor-yo’qligi 
aniqlanadi. Ularning axlatlari bilan lyambliya sistalari tashqi muhitga chiqib turadi va 
xaftalab tirik qolishi mumkin. Sog’lom odamga parazit sistalar bilan ifloslangan oziq-
ovqat, ichiladigan suv yoki iflos qo’llar orqali yuqadi. Sistalar xazm yo’liga 
tushganidan keyin o’n ikki barmoqli ichakda vegetativ shaklga aylanadi. 
Kasallikning oldini olish uchun profilaktik qoidalarga amal qilish zarur. 
Buning uchun meva va sabzavotlarni yaxshilab yuvish, suvni qaynatib ichish, 
pishirilgan ovqatni va ichiladigan suvni yopiq idishda saqlash, chivin va pashshalarga 
qarshi kurashish, ovqatdan oldin va xojatdan keyin qo’lni yuvish, parazit 
tashuvchilarni, 
ayniqsa, 
oziq-ovqat 
korxonalarida, 
bolalar 
bog’chalarida 
ishlaydiganlarni o’z vaqitda aniqlab, davolash, xojatxonalarni dorilab turish kabi 
ishlarni amalga oshirish lozim.