8
qiladi. Sista odatda yumaloq shaklga ega bo’lib, zich parda - sista qobig’i bilan
o’ralgan.
Etilgan sistada 4 ta, etilmaganida 1-2 ta yadro bo’ladi. Mayda vegetativ shakli
kichkina (15-20 mkm) bo’lib, serharakatdir. Uning sitoplazmasi keskin ravishda
ikkiga - tiniq oynasimon ektoplazmaga va donachali endoplazmaga bo’linadi.
Endoplazmada sharsimon yadro joylashadi. Mayda
vegetativ shakli odamning
yo’g’on ichagi qavatida yashab, bakteriyalar bilan oziqlanadi va odamga zarar
keltirmaydi. Noqulay sharoitda sistalarga aylanishi mumkin. Dizenteriya
amyobasining to’qima shakli (20-25 mkm) odamning yo’g’on ichagi devorlarida
yashab, yaralar xosil qiladi va ichak devoridagi to’qimalarni emirib, shuning hisobiga
oziqlanadi.
To’qima shakli boshqalariga nisbatan eng zararli hisoblanadi.
Yaralar
yallig’lanib, yiringlaydi va qon tomirlarining shikastlanishi natijasida yaralardan qon
oqadi.
Gematofag yoki eritrofag shakllari odatda yaralarga yaqin joylarda topilib,
eritrositlar bilan fagositoz xolida oziqlanadi.
Dizenteriya amyobasining mayda vegetativ shakli asosiy shakli hisoblanadi.
Chunki u ko’payib to’qima shakliga - eritrofagga va sistaga aylanadi. Sistalar
xo’jayini axlati bilan birga tashqariga chiqib turadi. Sistalar tashqi muhitga chidamli
bo’lib, xatto, xlorlangan suvda ham xalok bo’lmaydi. Bir qancha dizenfeksiyalovchi
moddalar ta’siriga ham chidamli bo’ladi. Dizenteriya amyobasining sistalarida 4 ta
yadro bo’ladi. Sistalar bilan ifloslangan suv, sabzavot va mevalar iste’mol qilinganda
parazitlar odamning oshqozon-ichak sistemasiga tushadi. Ichakda har bir sistadan 4 ta
mayda vegetativ shakl paydo bo’ladi. So’ngra ular mitoz yo’li bilan bo’linib soni ikki
xissa oshadi. Ichagida amyobaning faqat mayda vegetativ shakli bo’lgan odamlar
odatda sog’lom bo’lib qolaveradi. Organizm zaiflashganda amyobalar boshqa
patogen
shakliga, ya’ni to’qima shakliga aylanadi. To’qima shakli o’zidan
proteolistik ferment ajratib, ichak devorida yaralar bo’lishiga olib keladi. Yaralardan
qon oqadi, shu sababli bemorlarning axlatida qon bo’lishi kuzatiladi. Odatda,
yaralarga yaqin joylarda dizenteriya amyobasining yana bitta shakli - eritrofag
shaklini topish mumkin. Bu shakl ancha yirik bo’lib, ko’ndalang o’lchami 20-40
mkm keladi. yolg’on oyoqlari kalta bo’lib, o’zi esa ancha harakatchan bo’ladi.
Sitoplazmada ko’pincha eritrositlarni topish mumkin. SHuning uchun u eritrofag yoki
gematofag (qon bilan oziqlanuvchi) degan nomni olgan. Dizenteriya amyobasi
odamning boshqa a’zolariga (jigarga, o’pkaga) ham joylashishi mumkin. Agarda
amyobaning to’qima shakli xosil qilgan yara qon tomiriga to’g’ri kelib qolsa, u qon
orqali to’g’ri jigarga boradi va jigar absessiga sabab bo’ladi.
O`pkaning jaroxatlanishi esa jigar absessining o’pkaga diafragma orqali
o’tishidan kelib chiqadi. Amyobiaz kasalligining belgilari asosan qorin og’rishi,
ishtaxaning yo’qolishi, yiring va qon aralash ich ketishidan aniqlanadi. Ichburug’
amyobasi bilan kasallangan odam bir kecha-kunduzda 300
milliontagacha sista
chiqarishi mumkin.
Kasallikka tashxis qo’yish uchun bemorning najasi konservantga yig’iladi va
tekshiriladi. Konservant tarkibi A.A.Turdiev tomonidan taklif etilgan (1971 y.).
Odamda 4-yadroli sistalar va eritrofag topilishi unga amyobiaz yuqqanligidan dalolat
9
beradi. Ichburug’ amyobasi er yuzida keng tarqalgan. Turli geografik sharoitlarda
odamlarning bu parazit bilan kasallanishi 10% dan 30% gacha etadi. Ichburug’
kasalligi asosan issiq tropik va subtropik iqlimli mamlakatlarda ko’p uchraydi. U
Markaziy Osiyo davlatlarida, shu jumladan, O`zbekistonda ham uchraydi.
Profilaktika choralariga ovqat iste’mol qilishdan oldin qo’lni yaxshilab yuvish;
xomligicha eyiladigan sabzavot va boshqa masalliqlarni yaxshilab yuvish; pishirilgan
ovqat va ichiladigan suvni yopiq idishda saqlash; pashshalarni yo’qotish (chunki ular
dizenteriya amyobasining sistalarini mexanik ravishda tashiydi); bemor va sista
tashuvchilarni aniqlash va davolash; jamoat umumiy ovqatlanish muassasalarida
sanitariya xolatini va ovqat tayyorlash texnologiyasini nazorat
qilib borish va axoli
o’rtasida sanitariya-gigiena qoidalariga rioya qilish bo’yicha keng targ’ibot ishlarini
olib borish kabilar kiradi.
Dostları ilə paylaş: