P. Mirxamidova, A. H. Vaxobov, Q. Davranov, G. S. Tursunboeva
Yüklə 4,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ribonuklein kislotasi
(RNK) ham polimer bo‘lib, uning monomerlari nukleotidlardir. RNK molekulasi bitta zanjirdan, riboza, azotli asoslardan A, U, S, G va fosfat kislota qoldig‘idan iborat. Hujayrada 3 xil RNK mavjud; 1) i-RNK bu polimeraza fermenti ta’sirida DNKdan sintezlanadi. 2) r-RNK - oqsil sintezini amalga oshiruvchi ribosomani tarkibiga kiradi. 3) t-RNK - oqsil sintszida i-RNK ga o‘z antikodonlari bilan kerakli aminokislotalar tashib keladi. Ba’zi bir viruslarning irsiy moddasi asosida DNK o‘rnida RNK ham bo‘ladi. Bunday viruslar qatoriga gripp, poliamelig viruslari kiradi. Mikroorganizmlar xromosomasi. Haqiqiy mikroorganizmlarning yadrosida xromosomalar bo‘lib, ularda genlar joylashadi. Mikroorganizmlar xromosomasidagi genlar galloid to‘plamida bo‘ladi. Ko‘p hollarda mikroorganizmlarning yadrosidan tashqari mitoxondriya va suv o‘tlarining xloroplastlarida ham genlar bo‘lib, ular nazorat qiladigan belgilar bir tomonlama, sitoplazmatik usulda avloddan-avlodga uzatiladi. Yadrosi shakllanmagan mikroorganizmlarning xromosomasi doira shaklida bo‘lib, ular bitta, bir-biriga bog‘langan genlar sistemasini tashkil qiladi. Plazmid. Bakteriya hujayrasida xalqasimon xromosomadan tashqari molekulyar og‘irligi 1·10 8 daltondan ortiq bo‘lmagan DNK molekulasi uchraydi. Bu DNK bakteriya xromosomasiga bog‘liq bo‘lmagan holda ko‘payishi va yangitdan hosil bo‘lgan bakteriya hujayralariga berilishi mumkin. Bakteriya plazmidlari hujayrada ikki holatda: bakteriya xromosomasidan alohida va bakteriya xromosomasiga birikkan holda bo‘ladi. Bakteriya xromosomasiga birikkan plazmidlar episomalar deb yuritiladi. Agar bakteriya plazmidi donar hujayradan retsipient hujayraga berilsa, “transmissibel”, berilmasa “transmissibel bo‘lmagan” plazmid deyiladi. Demak, plazmidlarning nusxa ko‘chirish (replikatsiya), bakterial xromosomaga birikish va turlicha miqdorda boshqa hujayralarga uzatilish kabi uch funksiyasi mavjud. Bakteriya fenotipida namoyon bo‘ladigan belgilar qatoriga: donorlik (G‘ plazmid), og‘ir metall tuzlari va antibiotiklarga chidamililik (R plazmid), kasallikni yuzaga chiqishi (Ent, Vir) va shu kabilar kiradi. Bakteriyalarning turli xil antibiotiklarga chidamli bo‘lishiga antibiotiklarni parchalovchi yoki ularning aktivligini kamaytiruvchi fermentlar ishlab chiqarishi, antibiotiklarni hujayraga kirish qobiliyatining yo‘qolishi, ularni bakteriya hujayralarida to‘planmasligi sababdir. Shuning uchun meditsinada, veterinariyada kasalliklarga qarshi antibiotiklar qo‘llanilganda yaxshi natija bermaydi. Plazmidlarning salbiy funksiyalaridan yana biri virulent bo‘lmagan bakteriyalarni virulent, ya’ni kasallik turdiruvchi 95 bakteriyalarga aylantirib qo‘yishdir. Bunday hollar veterinariya, meditsina va fitopatologiyada muhim o‘rin egallaydi. Tabiatdan ajratib olingan bakteriyalarning 50 protsentidan ortig‘ida plazmidlar topilgan. Mikroorganizmlar genotipi va fenotipi haqida tushuncha . Genotip bu muayyan sistemadagi o‘zaro ta’sir etuvchi genlar yig‘indisidir. Fenotip esa genotip va muayyan tashqi muhit ta’sirida organizmda shakllanadigan barcha belgi va xususiyatlar yig‘indisidir. Organizmda hech vaqt genotipdagi barcha imkoniyatlar bir vaqtda yuzaga chiqmaydi. Har bir organizmning fenotipi bu muayyan sharoitda genotip va tashqi muhit ta’sirida qisman belgi va xususiyatlarning shakllanishidir. Mikroorganizmlar genetikasida tekshirish ishlari kulturalarda ya’ni million va milliard hujayra yig‘indisida olib boriladi. Mikroorganizmlardagi belgilar bir qancha gruppalarga bo‘linadi. 1. Morfologik belgilarga kulturani qattiq oziqa muhitidagi rangi, o‘sish xarakteri, mitsellilarining borligi, o‘lchami, formasi, koloniyalarining cheti va ustidagi xarakterli belgilar, hamda suyuq oziqa muhitida o‘sishi kabilar kiradi. 2. Fiziologik belgilarga hujayraning temperaturaga bo‘lgan munosabati, ya’ni past va yuqori temperaturada o‘sishi yoki o‘sa olmasligi, radiatsiya, turli xil zaharli moddalarga hamda antibiotiklarga chidamliligi va boshqa xususiyatlari kiradi. 3. Biokimyoviy belgilarga mikrob kulturasining ba’zi bir vitaminlar, aminokislotalar yoki boshqa faktorlar bo‘lmagan oziq muhitida o‘sishi, ba’zi bir oziqa muhitlaridan o‘zi uchun zarur bo‘lgan moddalarni sintezlash qobiliyati kiradi. Agar mikrob kulturasi yashayotgan oziqa muhitida uning hayoti uchun faqat ayrim elementlargina uchrasa-da, lekin shunga qaramasdan mikrob kulturasi o‘zi uchun zarur oziqalarni sintezlab olsa, bunday kultura prototrof kultura deyiladi. Oziqa muhitiga vitaminlar, aminokislota va shu kabi moddalar qo‘shilgandagina o‘sadigan kultura Yüklə 4,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|