G. A. Abbasbəyli, V. Q. Qlıcov, M. X. lyasova

 
 
110 
 
 
Qalıq  funksiya  kimi:  Y
1
  –  qazsaxlama  xassəsi  (V
T
), 
sm
3
;  Y
2
  -  xəmirin  özlülüyü  (η),  Pa·san;  Y
3
  –  toxunma  gər-
ginliyi (σ), Pa götürülür.  
Eksperimentin  gedişində  dəyişən  faktorlar:  x
1 
-  alma 
püresinin  dozası,  %;  x
2 
–  kalium-yodun  dozası,  %;  x
3 
–  ami-
lorizinin  dozası  П10х,  %.  Təbii  halda  bütün  faktorları  xə-
mirdəki unun kütləsinə görə faizlə ifadə edirlər. 
Faktorların dəyişmə hədləri: 
 
Planlaşdırma  
səviyyəsi 
Faktorlar, % 
x
1 
x
2 
x
3 
Ə
sas səviyyə (
x
) 
25,0 
0,0008 
0,020 
Dəyişmə intervalı 
5,0 
0,0003 
0,005 
Yuxarı səviyyə (x
y
) 
30,0 
0,0011 
0,025 
Aşağı səviyyə (x
a
) 
20,0 
0,0005 
0,015 
 
 
Dəyişənləri aşağıdakı formula əsasən kodlaşdırırlar: 
 
 
 
(
)
ia
iy
i
x
x
x
x
x
−
−
=
2
                                  (32.1) 
 
Tam  faktor  eksperimentinin  (TFE)2
3
  planlaşdırılması 
matrisini tərtib edirlər: 
Cədvəl 32.2 
 
Təcrübənin 
nömrəsi 
Kodlaşdırılmış faktorlar 
Təbii faktorlar, % 
X
1
 
X
2
 
X
3
 
x
1
 
x
2
 
x
3
 
1 
–1   
–1   
–1   
20,0 
0,0005 
0,015 
2 
+1 
–1   
–1   
30,0 
0,0005 
0,015 
3 
–1   
+1 
–1   
20,0 
0,0011 
0,015 
4 
+1 
+1 
–1   
30,0 
0,0011 
0,015 
5 
–1   
–1   
+1 
20,0 
0,0005 
0,025 
6 
+1 
–1   
+1 
30,0 
0,0005 
0,025 
7 
–1   
+1 
+1 
20,0 
0,0011 
0,025 
8 
+1 
+1 
+1 
30,0 
0,0011 
0,025 

 
 
111 
 
Cədvəl  32.1-ə  əsasən  8  xəmir  nümunəsi  hazırlamaq  və 
hər  birində  yuxarıda  verilmiş  göstəriciləri  (qalıq  funksiyaları 
Y
1
, Y
2
, Y
3
) 3 dəfə təyin etmək lazımdır. 
Riyazi  modeli  hər  bir  qalıq  funksiyaya  görə  reqressiya 
bərabərliyi şəklində tərtib edirlər: 
                   
Y=b
0
+b
1
X
1
+b
2
X
2
+b
3
X
3
+b
12
X
1
X
2
+b
23
X
2
X
3
+b
13
X
1
X
3
        (32.2) 
 
burada,  b
0
,  b
1
,  b
2
,  b
3
,  b
12
,  b
23
,  b
13
  –  reqressiya  bərabərliyi 
ə
msalları. 
Eksperimentin  nəticələrini  analiz  edirlər:  təcrübələrin 
Koxren  kriteriyasına  görə  təkrarlanmasını  yoxlayırlar,  reqres-
siya bərabərliyi  əmsallarını təyin edir və onların  Styudent kri-
teriyasına görə əhəmiyyətini, Fişer kriteriyasına görə reqressiya 
bərabərliyinin adekvatlığını yoxlayırlar.  
Alınmış nəticələrə əsasən qazsaxlama xassəsinin, özlü-
lük  və  son  tərpənmə  gərginliyinin  xəmirin  qıcqırma  müd-
dətindən asılılıq qrafikini qururlar. 
Reqressiya  tənliyi  əsasında  qalxma  metodu  ilə  giriş 
parametrlərinin qiymətini tapırlar. 
Nəticə:  Reqressiya  bərabərliyini  təhlil  etmək  və  resep-
tur  komponentlərinin  xəmirin  xassələrinə  təsirini  qiymətlən-
dirmək; təkmilləşdiricilərin optimal kompozisiyasını göstərmək.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
112 
 
LABORATOR YA  Ş  № 33 
 
XƏM R N TƏDARÜKÜNÜN TAMAM LƏ  
ACIMASININ OPT MAL  
PARAMETRLƏR N N TƏY N  
 
 
 
Acıma  prosesinin  riyazi  modelini  qurmaq  üçün  onun 
parametrlərini  təhlil  etmək,  idarəetmə  parametrləri,  əsas  giriş 
gücləndirici  parametrləri  və  nəhayət  prosesin  aparılma  key-
fiyyətini  xarekterizə  edən  çıxış  idarə  olunan  parametrləri 
seçmək lazımdır. 
 
Ə
sas  idarəetmə  parametrləri:  acıtmanın  temperaturu  t
a 
(ºC) və acıtma şkafında havanın nisbi nəmliyi φ
a
 (%), həcminin 
acıma müddəti 
τ
a
 (dəq). 
 
Gücləndirici  parametrlərə:  qıcqırmış  xəmirin  tempe-
raturu t
x
(ºC), onun nəmliyi W
x
(%), özlülüyü 
(
)
S
Pa
x
⋅
η
, aktiv 
turşuluğu (pH) və xəmir  tədarükünün kütləsi m
xt 
(q) aiddir. 
 
Acımış  xəmir    tədarükünün  keyfiyyətini  xarakterizə 
edən  çıxış  parametri  onun  formasaxlama  xassəsidir  ki,  o  da 
kündələnmiş kütlənin hündürlüyünün (H) onun diametrinə (D) 
olan nisbəti ilə təyin olunur. 
 
ş
in  məqsədi:  darə  edənləri,  gücləndiricilər  və  idarə 
olunan parametrləri təyin etməklə və parametrin sxemini tərtib 
etməklə xəmir tədarükünün acıma prosesinin sistemli analizini 
aparmaq;  prosesin  riyazi  modelini  qurmaq  və  optimal  para-
metrləri təyin etmək. 
 
Material və avadanlıqlar: 4-cü sinif kvadrant  labora-
toriya  tərəzisi;  ПИВИ-1  cihazı;  pH-metr;  PB-8  tipli  vizno-
zimetr; 0-50ºC ölçü diapazonuna malik texniki şüşə termometr. 
 
 
 

 
 
113 
 
Təyinetmə texnikası 
 
 
Elmi  məqsədlərlə  acıma  prosesinin  riyazi  modelini 
qurmaq  məqsədilə  sabit  nisbi  nəmliyə  malik  mühitdə 
(φ
a
=const)  iki  idarə  edən  faktoru:  t
a
  və
a
τ
 götürmək  kifayət-
dir. Gücləndirici parametrlər faktiki olaraq təsadüfi dağıdılıcığa 
malikdir,  buna  görə  də  formasaxlama  xassəsinin  t
a
  və 
a
τ
-dan 
asılılığının  tədqiqi statistik xarakter daşıyacaq. 
 
Xəmir  kütləsinin  daha  çox  formasaxlama  xassəsinin 
ə
ldə etdiyi şəraiti müəyyən etmək üçün riyazi planlaşdırmadan 
istifadə  olunması  məqsədəuyğundur.  Qalıq  funksiyasına  Y 
(formasaxlama xassəsi)  əsas dəyişən  faktorlar:  axma müddəti 
x
1 
(dəq) və xəmirin temperaturu x
2
 (ºC) kimi baxılır. 
 
Xəmir 
nümunəsini 
xəmir 
yoğrulduqdan 
sonra 
seçirlər.100q  xəmir  kürəciyini  şüşə  lövhədə  formalaşdırır  və 
80% nisbi nəmlikdə termostata yerləşdirilər. Acıma prosesində 
xəmir  kütləsinin  formasaxlama  xassəsini  27,5-44,5ºC  tem-
peratur  intervalında  və  24-66  dəq.  acıma  müddətində  təyin 
edirlər (cədvəl 33.1).  
 
Cədvəl 33.1 
Faktorların  dəyişmə hədləri 
Planlaşdırma  
səviyyəsi 
Faktorlar 
x
1
, dəq 
x
2
, ºC 
Ə
sas səviyyə (
x
) 
45 
36,0 
Dəyişmə intervalı 
15 
6,0 
Yuxarı səviyyə (x
y
) 
60 
42,0 
Aşağı səviyyə (x
a
) 
30 
30,0 
Ulduz nöqtəsi (+1,414) 
66 
44,5 
Ulduz nöqtəsi (–1,414) 
24 
27,5 
 

 
 
114 
 
Cədvəl 33.2 
Eksperimentin planlaşdırma matrisi 
Təcrübənin 
nömrəsi 
Kodlaşdırılmış faktorlar 
Təbii faktorlar, % 
X
1
 
X
2
 
x
1
, dəq 
x
2
, ºC 
1 
+1 
+1 
60 
42,0 
2 
+1 
–1   
60 
30,0 
3 
–1   
+1 
30 
42,0 
4 
–1   
–1   
30 
30,0 
5 
+1,414 
0 
66 
36,0 
6 
0 
+1,414 
45 
44,5 
7 
–1,414 
0 
24 
36,0 
8 
0 
–1,414 
45 
27,5 
9 
0 
0 
45 
36,0 
10 
0 
0 
45 
36,0 
11 
0 
0 
45 
36,0 
12 
0 
0 
45 
36,0 
13 
0 
0 
45 
36,0 
 
 
Eksperimentin  nəticələrinə  əsasən  ikinci  qaydalı  reqressiya 
tənliyini tərtib edirlər: 
 
     Y=b
0
+b
1
X
1
+b
2
X
2
+b
12
X
1
X
2
+b
11
X
1
2
+b
22
X
2
2
                  (33.1) 
 
burada, b
0
, b
1
, b
2
, b
12
, b
11
, b
22 
- reqressiya tənliyinin əmsalları. 
 
Eksperimentin  nəticələrini  emal  edirlər:  təcrübələrin 
Koxren  kriteriyasına  görə  təkrarlanmasını  yoxlayırlar,  req-
ressiya tənliyinin əmsallarını təyin edir və onların Styudent kri-
teriyasına görə əhəmiyyətini, Fişer kriteriyasına görə reqressiya 
tənliyinin adekvatlığını yoxlayırlar. 
 
Nəticə:  Reqressiya  tənliyini  təhlil  etmək  və  acıma 
parametrlərinin  xəmir  kütləsinin  keyfiyyətinə  təsirini  qiymət-
ləndirmək; onların optimal qiymətlərini göstərmək. 
 

 
 
115 
 
III. ÇÖRƏK VƏ MAKARON MƏMULATLARININ  
KEYF YYƏT N N Q YMƏTLƏND R LMƏS  
 
LABORATOR YA  Ş  № 34 
 
NÜMUNƏN N SEÇ LMƏS . ÇÖRƏK-BULKA 
MƏMULATLARININ KEYF YYƏT N N 
ORQANOLEPT K Q YMƏTLƏND R LMƏS  
 
 
Ə
vvəlcə  məmulatın  formasını,  səthinin  vəziyyətini, 
rəng və kütləsini təyin edirlər. Bunun üçün hər rəfdən 10% mə-
mulat seçirlər. 
 
Məmulatın  orta  kütləsi  qablaşdırılmamış  10  məmulatın 
tərəzidə eyni zamanda çəkilmiş orta qiymətinə bərabərdir. 
 
Kütlədən  kənaraçıxmalar  normativ  sənədlərdə  nəzərdə 
tutulandan  çox  olmamalıdır.  Nəzarətin  nəticələrini  məmulatın 
götürüldüyü  konteynerə,  stellaja,  rəfə  aid  edirlər.  Qənaətbəxş 
olmayan  nəticələr  alınarsa,  bütünlüklə  nəzarət  aparılır  (çe-
ş
idlərə ayırmaqla). 
 
Orqanoleptik  (formasından,  səthin  vəziyyətindən  və 
rəngindən  başqa)  və  fiziki-kimyəvi  göstəricilərə  nəzarət  üçün 
nümayəndəli seçmə tərtib olunur. 
 
Nümayəndəli seçməni aşağıdakı hallarda tərtib edirlər: 
-məhsul vahidi qaydasızdır, onları nömrələmək çətindir 
və  hər  hansı  məhsul  vahidini  tapıb  götürmək  demək  olar  ki, 
mümkün deyil; 
 
-partiyada çoxlu miqdarda məhsul vahidi vardır; 
 
-məhsul vahidi nəzarətə istehsal prosesində hazırlanmış 
məhsulun  miqdarından  asılı  olmayaraq  təşkil  edilmiş  partiya 
şə
klində daxil olmuşdur. 
 
Nümayəndəli  seçmənin  həcmi  aşağıdakı  kimi  təyin 
olunur. Vaqonet, konteyner, stellaj və ya yeşiklərdən məmula-
tın kütləsi 1-3 kq olduqda bütün partiyanın 0,2%-i qədər (lakin 

 
 
116 
 
5  ədəddən  az  olmayaraq),  1kq-dan  az  olduqda  isə  bütün 
partiyanın  0,3%-i  qədər  (10  ədəddən  az  olmayaraq)  məmulat 
seçilir. 
 
Nümayəndəli seçmə analizinin nəticəsi bütün partiyaya 
aid edilir. 
 
Orqanoleptik  və  fiziki-kimyəvi  göstəricilərə  nəzarət 
üçün  nümayəndəli  seçmədən  nümunəni  kor-koranə  metodla 
seçirlər.  Seçməyə  nəzarət  olunan  məhsulun  müxtəlif  hissə-
lərindən götürülmüş məhsul vahidi daxil olmalıdır. 
 
Orqanoleptik  göstəricilərə  (forma,  səthin  vəziyyəti  və 
rəngindən başqa), həmçinin kənar maddələr, mineral qarışıqlar, 
xəstəlik  və  kif  əlamətlərinə  nəzarət  üçün    nümayəndəli 
seçmədən  5  məmulat  miqdarında  laboratoriya  nümunəsi 
götürülür: 
400q-dan  çox  kütləyə  malik  çəki  və  ədədlə  satılan 
məmulat üçün – 1 ədəd. 
400-200q kütləli ədədlə satılan məmulat üçün – 2 ədəddən 
az olmayaraq. 
200-100q kütləli ədədlə satılan məmulat üçün – 3 ədəddən 
az olmayaraq. 
100q-dan  az  kütləli  ədədlə  satılan  məmulat  üçün  –  6 
ə
dəddən az olmayaraq. 
 
Məmulatın  keyfiyyəti  nəzarət  təşkilatı  tərəfindən 
yoxlanılarkən 3 laboratoriya nümunəsi seçilir. 
 
Çörəkbişirmə  müəssisəsi  və  ticarət  şəbəkəsində  yox-
lama aparılarkən onlardan ikisi kağıza qablaşdırılır, plomblanır 
və  nəzarət  təşkilatının  laboratoriyasına  göndərilir;  üçüncüsü 
hazırlayıcı–müəssisənin laboratoriyasında analiz olunur. 
Nəzarət  təşkilatı  laboratoriyasında  nümunənin  birini 
analiz  edir,  ikincisini  fikir  ayrılığı  yaranan  hallarda  istifadə 
edirlər. Bu zaman analiz hazılayıcı–müəssisənin nümayəndələri 
ilə birlikdə aparılır. 

 
 
117 
 
Laboratoriya  nümunəsi  seçim  aktı  ilə  müşayiət  olunur 
ki, burada da aşağıdakılar göstərilir: 
məmulatın adı; 
hazırlayıcı–müəssisənin adı; 
nümunənin seçildiyi vaxt və yer;  
məmulatın  peçdən  çıxarılma  vaxtı  və  ya  partiyanın 
bişirilmə vaxtının əvvəli və sonu; 
nümunənin analiz olunacaq göstəriciləri; 
nümunəni seçən şəxslərin soyadı və vəzifəsi. 
ş
in  məqsədi:  Keyfiyyət  analizi  aparmaq  üçün  nümu-
nənin  seçmə  metodunu  öyrənmək;  müxtəlif  növ  çörək-bulka 
məmulatlarının  orqanoleptik  göstəricilərini  təyin  etmək,  məh-
sulun qüsurlarını üzə çıxarmaq və onların yaranma səbəblərini 
müəyyən etmək. 
Material və avadanlıqlar: Bıçaq, bölücü lövhə. 
 
Təyinetmə texnikası 
 
Çörək-bulka  məmulatlarının  əsas  orqanoleptik  göstəri-
cilərinə  xarici  görünüş  (forma,  səthin  vəziyyəti,  rəng),  içinin 
vəziyyəti (bişirilməsi, kənar qarışıq, məsaməlilik), dad və rəngi 
aid edilir. 
 
Чюряйин  харижи  эюрцнцшцнцн  тяйини.  Мямулата  бахыш 
кечирирляр.  Форманын  дцзэцнлцйцня  (щамар,  йасты,  чюкцк), 
сятщин  вязиййятиня  (щамар,  гейри-бярабяр,  шишмиш  вя  чатлы  вя 
йа партламыш тяпяли) фикир верирляр.  
 
Ичин вязиййятинин тяйини. Яввялжядян чюряйи ити бычагла 
ещтийатла  йухарыдан  ашаьы  ики  бярабяр  щиссяйя  бюлцрляр.  Бу 
заман  мясамялярин  юлчцсцня  (кичик,  орта,  бюйцк),  онларын 
бярабяр pайланмасына (бярабяр, кифайят гядяр бярабяр, кифа-
йят  гядяр  гейри-бярабяр,  гейри-бярабяр)  вя  мясамялярин 
диварынын галынлыьына (назик диварлы, орта галынлыглы, галын ди-
варлы) хцсуси диггят верилир.  

 
 
118 
 
 
Чюряйин ичинин еластиклийини гиймятляндиряркян кясийин 
сятщини бармагла йцнэцлжя сыхыр вя тез чякяряк, онун яввялки 
формасыны  бярпа  етмясини  мцшащидя  едирляр.  Галыг  дефор-
масийанын  тамамиля  олмамасы,  чюряйин  ичинин  еластиклийини 
йахшы кими характеризя едир; аз мигдарда галыг деформасийа 
олдугда  (демяк  олар  ки,  там  бярпа  етдикдя)  –  орта;  чох 
мигдарда  галыг  деформасийа  олдугда  ися  пис  щесаб  олунур. 
Чюряйин  ичинин  рянэинин  бярабяр  пайланмасы,  кянар  гары-
шыгларын изляринин олуб-олмамасы гейд едилир.  
 
Чюряйин дад вя ийинин тяйини. Чюряйин дад вя ийини де-
густасийа просесиндя тяйин едирляр. О нормал, турш, ажытящяр 
вя ширин ола биляр. Дада тясир едян кянар ийляр дя  гейд олу-
нур.  
Нятижяляри ашаьыдакы жядвяля дахил едирляр.  
   
Эюстярижи 
Йарымгруплара эюря эюстярижилярин характеристикасы 
1 
2 
3 
4 
Xarici 
görünüş: 
forması 
səthi 
rəngi 
 
 
 
 
çin vəziyyəti 
 
 
 
 
Ий 
 
 
 
 
Дад 
 
 
 
 
 
Нятижя:  Чюряк-булка  мямулатларынын  кейфиййятиня  норматив 
сянядляря  uйьун  органолептик  гиймят  вермяк,  гейри-стандартлыг 
яламятлярини  эюстярмяк,  гцсурлары  цзя  чыхармаг  вя  онларын  йаранма 
сябяблярини тяйин етмяк.  
 
 
 
 
 
 

 
 
119 
 
LABORATOR YA  Ş  № 35 
 
ÇÖRƏK-BULKA MƏMULATLARININ 
KEYF YYƏT N N NORMAT V SƏNƏDLƏRLƏ 
NƏZƏRDƏ TUTULMUŞ F Z K -K MYƏV  
GÖSTƏR C LƏRƏ GÖRƏ Q YMƏTLƏND R LMƏS  
 
ş
in  məqsədi:  Çörək-bulka  məmulatlarının  keyfiyyə-
tinin təyininin fiziki-kimyəvi metodlarını öyrənmək; məhsulun 
qüsurlarını  və  onların  yaranma  səbəblərini  üzrə  çıxarmağı 
öyrənmək. 
Material  və  avadanlıqlar:  4-cü  sinif  kvadrant  labora-
toriya  tərəzisi,  bıçaq;  sürtgəc  və  ya  mexaniki  xırdalayıcı; 
СЭШ
-3M  tipli  quruducu  şkaf;  ПИВИ-1  tipli  cihaz;  eksikator; 
bölücü  lövhə;  Juravlyov  cihazı;  titrləmə  qurğusu;  250  sm
3
 
tutumlu  ölçü  silindri;  dəstəcikli  çini  həvəng;  50  sm
3
  tutumlu 
damcıtökən;  tıxaclı  500  sm
3
  həcmə  malik  ölçü  kolbası;  ələk; 
100 və 150 sm
3
 tutumlu konusvarı kolba; şüşə çubuq; 250 sm
3
 
həcmə malik ölçü stəkanı; qıf; Bünzen kolbası; su nasosu; bağlı 
spirala malik elektrik plitəsi; refraktometr; süzgəc kağızı. 
Reaktivlər:  0,1mol/dm
3
  konsentrasiyaya  malik  natri-
um-hidroksid (NaOH) və ya kalium-hidroksid (KOH) məhlulu, 
1  küt.%  konsentrasiyaya  malik  fenoftaleinin  spirtli  (C
20
P
14
O
4
) 
məhlulu, 15 küt.%  konsentrasiyaya malik sink-sulfat (ZnSO
4
) 
məhlulu,  4  və  10  küt.%  konsentrasiyalı  NaOH  məhlulu  və  ya 
5,6  və  10  küt.%  konsentrasiyalı  KOH  məhlulu,  20  küt.% 
konsentrasiyalı xlorid turşusu məhlulu, 4 küt.% konsentrasiyalı 
mis-sulfat  (CuSO
4
)  məhlulu,  kalium-natrium  hidrotartratın 
qələvi  məhlulu  [KOOCCH(OH)CH(OH)COONa+NaOH], 
dəmiramonium  [Fe(NH
4
)(SO
4
)
2
]  zəy  məhlulu,  0,5  mol/dm
3
 
konsentrasiyalı  kalium-permanqanat  məhlulu  (KMnO
4
), 
α
-
bromnaftalin və ya 
α
-xlornaftalin.  
 

 
 
120 
 
Təyinetmə texnikası 
 
Nəmliyin  miqdarının  təyini.  0,2  kq  məmulatı  iki  bə-
rabər hissəyə bölür və birindən 70 q kütləyə malik, 1-3 sm qa-
lınlıqda tikə kəsir və məmulatın içini üzündən 1  sm məsafədə 
qoparır  və  bütün  əlavələri  (üzüm,  fındıq,  xaşxaş  və  b.) 
kənarlaşdırırlar.  
Ə
gər  məmulatın  nəmliyi  onun  üzü  ilə  birlikdə  təyin 
olunarsa  onda  onu  dörd  bərabər  hissəyə  bölür,  sonra  hər  bir 
laboratoriya nümunəsindən bir hissəni ayırır və bütün əlavələri 
(xaşxaşdan  başqa)  kənarlaşdırırlar.  Hazırlanmış  nümunəni  tez 
bıçaq,  sürtgəc  vasitəsilə  və  ya  mexaniki  xırdalayıcıda  yaxşıca 
xırdalayırlar.  Qırıntıları  qarışdırb  ondan  dərhal  nümunə  gö-
türürlər.    
Standart metod:
 Hazırlanmış qırıntıları, əvvəlcədən qu-
rudulub,  tərəzidə  çəkilmiş  qapaqlı  metallik  fincanda  hər  biri 
5,00±0,01  q  olmaqla  çəkirlər.  Fincanları  qapağın  altına 
qoymaqla  nümunə  ilə  birlikdə  quruducu  şkafa  yerləşdirirlər. 
Nümunələri  СЭШ-1  və  СЭШ-3М  markalı  şkaflarda  yükləmə 
anından  45  dəq.  ərzində  130
0
C  temperaturda  qurudurlar.  Qu-
rutma prosesində nümunələrin bərabər qurumasını təmin etmək 
üçün  diskin  iki  və  üçdəfəli  fırlanmasını  təmin  edirlər,  СЭШ-
3М  tipli  şkafda  qızdırıcını  işə  saldıqdan  sonra  disk  avtomatik 
olaraq fırlanır. 
Qurutmadan sonra fincanları çıxarır, dəzgah qapaqlarını 
bağlayır  və  eksikatora  yerləşdirirlər.  Soyudulma  müddəti  20 
dəq-dən  az  və  2  saatdan  çox  olmamalıdır.  Soyutduqdan  sonra 
fincanları tərəzidə çəkirlər. 
Çörəyin  içinin  nəmliyinin  miqdarını  W
iç 
(%)  aşağıdakı 
düstur ilə təyin edirlər:  
                            
100
2
1
⋅
−
=
m
m
m
W
                       (35.1) 

 
 
121 
 
burada,  m
1
,  m
2 
-  qurutmadan  əvvəl  və  sonra  fincanın  nümunə 
ilə birlikdə çəkisi, q; m - nümunənin çəkisi, q.      
Son  nəticə  kimi  2  paralel  təyinetmənin  orta  qiyməti 
götürülür.  Paralel  təyinetmələr  arasındakı  fərq  1%-dan  artıq 
olmamalıdır.  Nəmliyin  miqdarını  0,5%  dəqiqliklə  hesab-
layırlar. 
Ekspres-metod  (ПИВИ-1  cihazında):
  Məmulatın  için-
dən  6x6  sm  ölçüdə,  0,5-0,7  sm  qalınlıqda  tikə  qoparır,  yarı 
bölür  və  hər  yarıdan  5  q  nümunə  götürürlər.  Nəzarət  etmək 
lazımdır  ki,  tikəni  çəkdikdən  sonra  itki  olmasın.  Qurutmanı  3 
dəq.  ərzində  160
0
C-də  aparırlar.  Sonra  nümunələri  soyutmaq 
üçün  1-2  dəqiqəlik  eksikatora  yerləşdirir  və  sonra  tərəzidə 
çəkib 
(35.1) 
formuluna 
ə
sasən 
nəmliyin 
miqdarını 
hesablayırlar. 
200 qramdan az olmayan çörək-bulka məmulatların 
məsaməliliyinin təyini. Çörəyin məsaməliliyi dedikdə, çörəyin 
içinin  məsamələrinin  həcminin  çörəyin  içinin  ümumi  həcminə 
olan nisbətinin faizlə miqdarı başa düşülür. 
Çörəyin  içindən  7-8  sm  enlikdə  olan  tikə  kəsirlər.  Çö-
rəyin üzündən 1 sm məsafədə onun içini, iti kənarlarına əvvəl-
cədən  bitki  yağı  çəkilmiş  silindrlə  oyurlar.  Silindri  çörəyin 
içinə  fırladaraq  salırlar.  Doldurulmuş  silindri  tabağa  elə  yer-
ləşdirirlər  ki,  onun  çənbəri  tabağın  kəsiyinə  otursun.  Sonra 
çörəyin içini silindrdən taxta butulkanın köməyi ilə təxminən 1 
sm itələyir və silindrin kənarından iti bıçaqla kəsirlər. Silindrin 
daxili  diametri  3,8sm  olarsa,  çörəkdəki  oyuğun  həcmi  27  sm
3
 
olacaq. Buğda çörəyi üçün üç, çovdar çörəyi üçün isə dörd belə 
nümunə götürülür. 
Hazırlanmış nümunələri texniki tərəzidə, eyni zamanda 
±0,01 q dəqiqliklə çəkirlər. 
Çörəyin məsaməliliyi (%):