“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri”
adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə
342
multikulturalizmi öz geniş təsdiqini tapmaqla bərabər, onun daha da genişlənməsinə nail
olmaqdadır və bu məsələdə ölkəmiz dünyaya nümunə ola bilər.
Bunu dünyanın bir çox tanınmış alimlərinin və ictimai-siyasi xadimləri də Bakıda keçirilmiş
Humanitar Forum vaxtı öz çıxışlarında etiraf etmişlər ki, Azərbaycan multikulturalizmə nümunə ola
biləcək bir ölkədir. Burada bütün xalqlar təhlükəsiz, dostluq və mehribanlıq şəraitində yaşayırlar.
[5, 6,7,].
Bu fikirlərdən belə qənaətə gəlmək olur ki, Avropa alimlərinin özləri də multikulturalizmin
mümkünlüyünü, onun müasir qloballaşan dünyada vacibliyi, üstünlüyünü etiraf edirlər. Əgər bu bir
prinsip olaraq Azərbaycanın dövlət siyasətinin əsas prioritetini təşkil edirsə, deməli bunun dünyada
da mövcud olmasına siyasi iradənin və qarşılıqlı anlaşma mühitinin olması tələb olunur.
Azərbaycanın multikultural təhlükəsizlik siyasəti
Azərbaycan kimi müxtəlif etnik qrupların və dinlərin (dini konfessiyaların) mövcud olduğu
mürəkkəb bir dövlətdə demokratiya, milli və dini tolerantlıq mühitinin qorunması heç də asan məsələ
deyil, həmçinin, Azərbaycan zəngin karbohidrogen yataqlarına malik, geostrateji və geosiyasi baxımdan
əlverişli məkanda yerləşməsi, təcavüzkar Ermənistanla müharibə şəraitində olması ölkənin milli
təhlükəsizlik siyasətinin daha mütəşəkkil, effektiv olmasını zəruri edir. Bu mənada milli təhlükəsizliyin
mühüm istiqamətlərindən biri də multikulturalizmin qorunub saxlanılmasıdır. Azərbaycan
Respublikasının təhlükəsizlik mühiti onun suverenliyi, ərazi bütövlüyü, sərhədlərinin toxunulmazlığı,
milli maraqları, davamlı inkişafı, əhalisinin rifahı, maddi və mənəvi dəyərlərinin qorunmasına təsir edən
amillərin məcmusudur [3, s.330].
Dövlətin siyasi təhlükəsizliyi baxımından, təkcə idarəetmə mexanizminin, qanunvericilik
bazasının formalaşması, islahatların aparılması kifayət etmir, bununla bərabər cəmiyyətin siyasi
təfəkküründə, siyasi şüurunda demokratik dəyərlərin, prinsiplərin bərqərar olması da vacib məsələdir.
Siyasi cəhətdən dünyagörüşü formalaşmış cəmiyyətə xaricdən müdaxilə etməklə, onları istənilən
formada idarə etmək – siyasi münaqişəyə, vətəndaş müharibəsinə təhrik etmək, hakimiyyətə qarşı
çevirmək çətin olur. Yaxın şərqdə və dünyanın müxtəlif regionlarında cərəyan edən proseslər – siyasi,
dini, milli zəmində münaqişələr, vətəndaş müharibələri onu deməyə əsas verir ki, həmin cəmiyyətlərdə
multikulturalizm meylləri zəif inkişaf etmiş, sivilizasiyalararası dialoq və tolerantlıq insanların milli
şüurunda tam bərqərar olmamışdır. Başqa sözlə, müxtəlif mədəniyyətlərə, dini məzhəblərə, adət-
ənənələrə malik etnik qruplar birgə - bir xalq şəklində, mədəniyyətlərarası dialoqu formalaşdıra
bilməmişdilər. Nəticə də xarici müdaxilənin təsiri ilə yerli əhalini milli və dini zəmində qarşı-qarşıya
qoymaq üçün zəmin yaranmışdır.
Heç şübhəsiz ayrı-ayrı dövlətlərin əlaqə və münasibətlərinin müəyyən edilməsində etnik və dini
təəssübkeşlik prinsipi əhəmiyyətli rol oynayır və çoxəsrlik tarixi olan bu amili beynəlxalq siyasətdə
tamamilə inkar edilmişdir. O hər zaman dövlətlərarası münasibətlərin qurulması və inkişafına öz ciddi
təsirini göstərmiş və göstərməkdədir [4, s. 36-37].
Belə ki, milli təhlükəsizliyin vacib faktorlarından biri kimi milli və dini səviyyədə tolerantlıq
mühitinin olması önəmlidir. Siyasi dünyagörüşun, təhsil səviyyəsinin yüksək olması ilə paralel həm də
milli mənlik şüurunun, milli birliyin, dini adət ənənələrə olan sadiqliyin möhkəm olması milli
təhlükəsizliyin ayrılmaz tərkib hissəsidir. Unutmaq olmaz ki, separatçılıq, etnik, siyasi və dini
ekstremizm özünün istənilən formasında dövlətin və cəmiyyətin fundamental əsaslarını sarsıtmaqla,
ölkənin milli təhlükəsizliyinə ciddi təhlükə mənbəyi ola bilər [2, s. 334].
Azərbaycan Respublikasında tarixən formalaşmış milli və dini tolerantlıq mühitinin qorunub
saxlaması özünü hüquqi və institutsional müstəvidə göstərməkdədir. Belə ki, qanunvericilik bazasının
(Konstitusiyada maddə 5: ...“Azərbaycan Respublikası bütün ölkə vətəndaşlarının ümumi və bölünməz
vətənidir”; maddə 18: ...“Bütün dini etiqadlar qanun qarşısında bərabərdir”; maddə 44: “Heç kəs milli
mənsubiyyətini dəyişməyə məcbur edilə bilməz”) [1] və idarəetmə strukturunun (Qafqaz Müsəlmanları
İdarəsi; Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi; Millətlərarası, multikulturalizm və dini məsələlər üzrə
Dövlət müşaviri xidməti) olması bu prosesi tənzimləməyə imkan verir.
Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin siyasi gücü ötən əsrin ikinci yarısından Azərbaycanda
tolerantlıq və multikulturalizm ənənələrinin bərpa edilməsini təmin edib. Heydər Əliyev
multikulturalizm siyasətini ölkənin demokratik inkişafının ayrılmaz tərkib hissəsi hesab edirdi. O,
etnik azlıqların hüquq və azadlıqlarının, onların etnomədəni və dini dəyərlərinin qorunmasını insan
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri”
adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə
343
hüquqları və əsas azadlıqları çərçivəsində nəzərdən keçirirdi. Xüsusilə onu qeyd etmək lazımdır ki,
müstəqilliyimizin bərpasının ilk illərində Azərbaycanın dövlət dili məsələsinin həlli olunması
olduqca düşünülmüş addım idi. 1993-cü ildə Heydər Əliyevin Azərbaycan dilini dövlət dili elan
etməsi multikulturalizmin, milli birliyin məhv olmasının qarşısının alınmasına, daha da
möhkəmlənməsinə töhfə vermiş oldu (Azərbaycanda müxtəlif dillərdə danışan xalqların yaşadığını
nəzərə alsaq, 1993-cü ilin ictimai-siyasi proseslərin idarə olunmasında bu çox mühüm addımlardan
biri idi).
Hal-hazırda Prezident İlham Əliyev Azərbaycanda multikulturalizm
ənənələrinin
qorunmasına yönəldilmiş bu siyasəti uğurla inkişaf etdirərək onu dövlət siyasətinin prioritetlərindən
birinə çevirmişdir. Düşünülmüş bu siyasi strategiya Azərbaycan multikulturalizminin və
ümumilikdə multikultural təhlükəsizliyinin təmin olunmasında böyük rol oynamaqdadır. Dövlətin
multikulturalizmə verdiyi önəmin bariz nümunəsi olaraq Prezident İlham Əliyevin 2014-cu il 15
may tarixli Fərmanı ilə “Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi təsis edilməsini, ölkənin və
dünyanın bir çox nüfuzlu ali təhsil müəssisələrində eyni adlı fənnin tədris olunmasını, vaxtaşırı
Bakıda Beynəlxalq Humanitar Forumun təşkil edilməsini misal göstərmək olar. Misallardan da
göründüyü kimi, Azərbaycan dövlətinin multikulturalizmə müasir yanaşma sərgiləməsi, bunun
təmin olunması üçün ciddi çalışması ölkəmizi dünyaya bir nümunə kimi təqdim olunmasına
yardımçı olur [7, s.14].
Avropa multikulturalizminin qarşısında duran problemlər
Avropanın keçdiyi tarixi inkişaf yolu, dövlətçilik ənənələri - dövlətlərin yaranması və
formalaşması və süqutu prosesi, baş vermiş ictimai-siyasi, milli-dini hadisələr, proseslər, dəyişən
ictimai iqtisadi formasiyalar və s. faktorlar dünyanın bu regionunda müxtəlif sivilizasiyaların -
xalqların, etnik-dini qrupların, mədəniyyətlərin, adətlərin təşəkkül tapmasına köməklik etmişdir.
Tarixin müxtəlif dövrlərində istər dövlət, istərsə də yerli əhali tərəfindən qeyri-millətlərə, dinlərə
qarşı ayrı-seçkilik sərgiləmələri müşahidə olunsa da belə, son nəticədə qarşılıqlı anlaşma şəraitində
yaşamağa davam gətirə bilmişlər.
Müasir multikulturalizm nəzəriyyəsinə Çarlz Teylorun liberal konsepsiyası böyük təsir
göstərdi. Onun yazdığı əsərdə subyektin və mənsub olduğu etnik münasibətlərin yeni fəlsəfi izahını
təklif edərək Avropanın yenidən - daha ədalətli formada qurulmasının, özünə hörmət və şəxsi
dəyərin və sosial ehtiyacların təmin edilməklə genişlənməsinin zəruriliyini göstərirdi. O, qeyd
edirdi ki, əgər qəbul edən ölkənin cəmiyyətini miqrantların axınının - mədəni müxtəlifliyin dinamik
inkişafa və yaradıcılıq potensialının artmasına imkan yaradacağına inandırmaq olacaqsa yeni
gəlmişləri birləşdirmək və ayrı-seçkiliklə mübarizə aparmaq olar [10].
Müasir qloballaşan cəmiyyətimizdə baş verən geosiyasi proseslər dünyanın ictimai-siyasi,
mədəni mənzərəsini dəyişməkdədir. Yaxın şərqdə (əsasən də ərəb ölkələrində - Suriya, Yəmən,
Liviya, Misir, İraq və s.) baş vermiş hərbi-siyasi münaqişələr, etnik-dini-milli qarşıdurmalar təkcə
həmin regionun deyil, Avropanın özü üçün də böyük bir problemə çevrilməkdədir.
Hadisələrin təhlili onu deməyə əsas verir ki: 1. Yaxın şərqdə əhalinin siyasi şüur, dünyagörüş
səviyyəsinin yüksəldilməsinə böyük ehtiyac var (qarşılıqlı anlaşmanın, dialoqun, tolerantlıq
ideyalarının zəif olması, həmçinin siyasi, mədəni savadlılığın aşağı olması qarşıdurmaların
yaranmasına təsir göstərmişdir); 2. Baş vermiş hadisələr nəticəsində yaranmış qanunsuz miqrant
axının tənzimlənməsini və multikultural təhlükəsizliyin təmin olunmasını zəruri edir (evləri
dağılmış minlərlə ərəb ailələrinin sığınacaq tapmaq üçün Avropaya üz tutmalarına baxmayaraq
onlara qarşı həyata keçirilmiş ayrı-seçkilik siyasəti multikultural təhlükəsizlik məsələsini ortaya
qoyur).
Artıq dünyanın bir çox dövlətində multikulturalizm dəyərləri zəifləməkdədir və qərb
dövlətləri bu modelin reallaşmasına inanmır və ya bunun idarəetmədə, milli, dini zəmində
problemlər yaradacağını düşünürlər. Son zamanlar qərb cəmiyyətində və siyasi elitasında
miqrantlara: dini və milli baxımdan müxtəlif xalqların nümayəndələrinə qarşı ayrı-seçkilik
siyasətinin (qeyri-millətlərin, dini nümayəndələrin ölkədən qovulması, monoetnik cəmiyyətin
yaradılması tendensiyası) müşahidə olunması buna bariz nümunədir. Məsələn, Suriya, İraq,
Yəməndə silahlı münaqişələr zamanı evini itirmiş minlərlə insanın Avropaya qanunsuz axınının
qarşısını ən sərt formada almağa çalışırlar.
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri”
adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə
344
Avropanın bir çox dövlətləri vaxtilə işçi qüvvəsi kimi onlara gəlmiş miqrantları çox rahatlıqla
qəbul edərək, onlara şərait yaratmalarına səbəb onların sadəcə işçi qüvvəsi kimi qalıb işləyərək və
nə vaxtsa öz ölkələrinə qayıdacaqları düşüncəsi idi. Tarixi proseslər bunun əksini göstərdi. Vaxtilə
gəlmiş miqrantlar yerli əhaliyə inteqrasiya olması dövlətləri düşünməyə məcbur etdi. Yəni bu
dövlətlər dini, etnik baxımdan müxtəlif xalqların birgə - multikulturalizm dəyərlərini əsas tutaraq
yaşamalarına razı olmadıqlarını göstərdilər. Xüsusilə də demoqrafik artım tempinin miqrantlara
görə dəyişməsi narahatçılığa əsas verdi. Nəticədə miqrantlara qarşı dini, irqi, milli ayrı-seçkilik
siyasəti baş qaldırdı. Bu həm dövlət, həm də cəmiyyət səviyyəsində özünü büruzə verdi.
Amma bu gün Avropa özü də yaxşı bilir ki, multikulturalizm dəyərləri olmadan yaşamaq
mümkün deyil. Qloballaşma, etno-siyasi-dini münaqişələrin yaratdığı gərginlik, münaqişələr, qeyri-
qanuni miqrant axınını – bütün bu proseslərin tənzimləməyin ən doğru yolu qarşılıqlı anlaşma, dostluq,
sülh şəraitində sivilizasiyaların birgə yaşayışının təmin olunmasıdır.
Bu baxımdan düşünürəm ki, Avropada multikulturalizmin normal və təhlükəsiz inkişafının
təmin olunmasında aşağıdakı faktorların həllini zəruri hesab etmək olar:
1. Dünyada gedən geosiyasi proseslərin tənzimlənməsində, etnik-dini-milli münaqişələrin həll
olunmasında ədalət prinsipinin qorunması və ya beynəlxalq hüquq normalarına ikili yanaşmanın aradan
qaldırılması;
2. Avropa dövlətləri daxilində ayrı-seçkilik tendensiyasının dəyişdirilməsi, milliyyətindən,
dinindən, irqindən asılı olmayaraq hər kəsə bərabər və humanizim prinsiplərindən yanaşılması;
3. Əhalinin multikulturalizmin - mədəni müxtəlifliyin dinamik inkişafa və yaradıcılıq
potensialının artmasına imkan yaradacağına inandırılması üçün sosial-psixoloji və ictimai-siyasi
mühitin formalaşdırılması zəruridir. Qeyd olunan bu faktorların həlli nəticə etibarilə Avropanın
ictimai-mədəni sfrerasında çox böyük dəyişikliyin yaranmasına gətirib çıxara biləcək. Avropada
multikulturalizmin inkişafı bütünlükdə dünyanın geosiyasi mənzərəsinin dəyişməsində təsir
edəcəkdir.
NƏTİCƏ
- Mükəmməl qanunvericilik bazasının və institutsional idarəetmə strukturuna mənsub olan, insan
hüquq və azadlıqlarının yüksək səviyyədə qorunmasını bəyan edən Qərb ölkələrində cərəyan edən
ictimai-siyasi proseslər əsl reallığın fərqli olduğunu nümayiş etdirir;
- Avropanın bir çox inkişaf etmiş ökələrində milli və dini zəmində ayrı-seçkilik meylləri həm
dövlət, həm də cəmiyyət səviyyəsində multikulturalizmin formalaşmasında müəyyən problemlərin
qalmasını göstərir ki, bu da deməyə əsas verir ki, əhalinin multikulturalizmin - mədəni müxtəlifliyin
dinamik inkişafa və yaradıcılıq potensialının artmasına imkan yaradacağına inandırılmasına böyük
ehtiyac vardır;
Azərbaycan iqtisadi və hərbi potensial baxımdan dünyanın inkişaf etmiş dövlətlərindən geri
qalmasına baxmayaraq, milli birliyin, tolerantlığın, sivilizasiyalararası dialoqun bərqərar olduğu, yüksək
inkişaf etdiyi bir dövlətdir. Tarixən formalaşmış bu dəyərlər dünyada mövcud olan etnik, dini və milli,
siyasi səviyyədə çəkişmələrin, münaqişələrin Azərbaycanda da baş verməsinə mane olur. Vəziyyətin
belə saxlanılması dövlətlə bərabər hər bir vətəndaşın üzərinə böyük bir vəzifə qoyur.
İstifadə edilmiş ədəbiyyat
1. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, Bakı, “Biznes xəbərləri”, 2011, 64 səh.
2. Həsənov Ə. Azərbaycan Respublikasının milli inkişaf və təhlükəsizlik siyasəti.
Bakı,“Letterpress”, 2011,440 səh.
3. Həsənov Ə. Azərbaycanın ABŞ və Avropa dövlətləri münasibətləri (1991-1996). Bakı, Elm,
2000, 368 səh.
4. Həsənov Ə. Geosoyasət. Dərslik. Bakı, “Aypara-3” nəşriyyatı, 2010, 604 səh.
5. “Xarici ölkə universitetlərində “Azərbaycan Multikulturalizmi” fənninin tədrisi: problemlər
və perspektivlər” III virtual Dəyirmi masanın materialları, 2015, 31 səh.
6. “Müasir dövrdə Azərbaycanda sosial-iqtisadi və mənəvi inkişaf harmoniyası” I virtual
Dəyirmi masanın materialları, 2014, 25 səh.
7. “Multikultural Təhlükəsizlik” II Virtual Dəyirmi masanın materialları, 2015, 27 səh.
8. Strabon. Coğrafiya. XI kitab. Moskva, “Nauka” 1964, 823 səh.
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri”
adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə
345
9. http://www.wikipediya.org
10. http://www.georgefilimonov.com
11. http://www. idmedina.ru
Xülasə
Məqalədə multikulturalizmin mahiyyəti, mövcud inkişaf səviyyəsi, Azərbaycanda onun
formalaşması və tarixi ənənələri, xüsusiyyətləri müqayisəli şəkildə təhlil edilmişdir. Həmçinin
Azərbaycanla bərabər Avropada multikulturalizmin vəziyyəti, reallıqları, təhlükəsizlikdə onun rolu
və digər məsələlər məqalənin tədqiqat obyektini təşkil edir.
R.Huseynov
Multikultural Security: The realities of the World and Azerbaijani model
Summary
The article shows the essence, existing development level of multiculturalism organising and
historical traditions of it, peculiarities has been investigated realities. Object of the article is the
position, realities of multiculturalism, its role in security and other issues organise the investigation
in fact not only in Azerbaijan but also in Europe.
Kəminə Həvil qızı, filologiya elmləri namizədi
Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin H.Əliyev adına Akademiyasının müəllimi
Mamedova.Kamina@ mail.ru
HEYDƏR ƏLIYEV İRSİNDƏ AZƏRBAYCANÇILIQ İDEOLOGİYASI VƏ
MULTİKULTURAL DƏYƏRLƏR
Açar sözlər: multikulturalizm, etnik qruplar, tolerantlıq, azərbaycançılıq, ideologiya
Key words: multiculturalism, etnic grups, tolerance, Azerbaijanism, ideology
“Azərbaycan əhalisinin çoxmilli tərkibi bizim sərvətimizdir, üstünlüyümüzdür. Azərbaycanın
ən başlıca sərvətlərindən biri qədimlərdən bu torpaqda yaşayan, öz taleyini, həyatını bu torpağa
bağlayan müxtəlif dinlərə etiqad edən insanlardır. Dövlət, ölkə nə qədər xalqı birləşdirirsə, bir o
qədər zəngin olur, çünki onların hər biri ümumdünya mədəniyyətinə və sivilizasiyasına öz töhfəsini
verir. Biz bunu qiymətləndiririk və qoruyub saxlayacağıq”.
Heydər Əliyev
Bildiyimiz kimi, 2016-cı il Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən
Azərbaycanda multikulturalizm ili elan olunmuşdur.
Məlumdur ki, Azərbaycan Respublikası multikulturalizmi özünün dövlət siyasəti elan
etmişdir. Azərbaycan Respublikasının prezidenti İlham Əliyevin 15 may 2014-cü il fərmanı ilə
Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi yaradılmışdır. Bu mərkəzin yaranmasının əsas amalı
Azərbaycanda əsrlərlə yaşanan tolerantlığın, dini, etnik-mədəni müxtəlifliyin qorunmasıdır. Eyni
zamanda, Azərbaycanı dünyada multikultural dövlət olaraq tanıtmaqdan ibarətdir. Ölkə başçısının
fərmanı ilə Azərbaycan Respulikasının millətlərarası, multikulturalizm və dini məsələlər üzrə
Dövlət müşaviri Kamal Abdullayev həmin mərkəzə sədr təyin olunmuşdur. Bu müddət ərzində
BBMM-nin multikultural dəyərlər sahəsində gördüyü işlər danılmazdır. Bu sahədə atılan hər bir
addım təqdirəlayiqdir. Akademik K. Abdullayevin qeyd etdiyi kimi: ”Mərkəzin əsas
istiqamətlərindən biri - Azərbaycan multikulturalizm anlayışını dünya ictimaiyyətinə çatdırmaqdır”.
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri”
adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə
346
Akademik Kamal Abdullayevin elmi redaktorluğu ilə nəşr olunan “Azərbaycan
multikulturalizminin ədəbi-bədii qaynaqları” məhz bu mənəvi dəyərlərə söykənərək, ayrı-ayrı
dinlərə, dillərə mənsub xalqlara hörmət əlaməti olaraq tərənnüm olunmuşdur. Bu kitab xalqımızın
tarixi kökündə formalaşan və yaşayan möhtəşəm elmi, siyasi, mənəvi qaynaqlara əsaslanır. Bu cür
qaynaqlar xalqımızın daxili aləmini, ruhunu, mənəvi zənginliyini göstərir.
Milli ənənələrin qorunmasını əsas götürən, eyni zamanda multikultural dəyərlərin təbliği ilə
məşğul olan Heydər Əliyev fondunun da bu sahədə gördüyü işləri xüsusi vurğulamaq lazımdır.
Fondun əsas məqsədlərindən biri H.Əliyevin azərbaycançılıq fəlsəfəsini, azərbaycançılıq ideyasını
təbliğ etmək, milli və mənəvi dəyərlərə qayğı və diqqət göstərərək, gələcək nəsillərə ötürməkdir.
Bütün bunlar Fondun prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın həm də tolerantlığa, etnik-mədəni
multikultural dəyərlərə önəm verməsindən irəli gəlir. Məhz H.Əliyev fondunun rəhbəri Mehriban
xanım Əliyevanın təşəbbüsü ilə 2016-cı ilin yanvar ayında Heydər Məscidində sünni və şiələr birgə
namaz qıldılar. Azərbaycan Respulikasının prezidenti İ.Əliyev bu barədə belə vurğulamışdır: “Bir
sıra ölkələrdə sünni və şiələr arasında ziddiyyətlərin kəskinləsdiyi bir zamanda, bu ilin yanvarında
Bakıdakı Heydər Məscidində şiələrlə sünnilər birgə vəhdət namazı qılmışlar”.
Azərbaycan Respulikasının millətlərarası, multikulturalizm və dini məsələlər üzrə Dövlət
müşaviri xidmətinin baş məsləhətçisi Etibar Nəcəfov Azərbaycanda multikulturalizmlə bağlı
çıxışlarının birində dövlət-din məsələlərindən danışarkən bir necə məqamlara toxunaraq belə
söyləmişdir. “Azərbaycan nadir müsəlman ölkələrindəndir ki, müsəlmanlar arasında qanlı
toqquşmalara səbəb olan şiə-sünni qarşıdurması yoxdur! “
Akademik Ramiz Mehdiyev çıxışlarının birində tolerantlığı belə dəyərləndirir: “Mədəni və
etnik birliyə malik olmayan dövlət tolerantlıq olmadan sabitliyini təmin edə və normal inkişaf edə
bilməz”.
Bəli, bu həqiqətən də belədir.
Multikulturalizm bir ölkədə yaşayan müxtəlif xalqların nümayəndələrinin mədəniyyət
hüquqlarını tanıyan humanist dünyagörüşü və ona uyğun olan bir siyasətdir. Multikulturalizm bir
ölkədə birdən çox mədəniyyətin mövcud olması və ya xalqın mədəni irsinin formalaşmasında
birdən çox mədəniyyətin rol oynamasıdır.
Multikulturalizm müəyyən mənada bütün müasir cəmiyyətlərin çoxçalarlılığını ifadə etmək
üçün tətbiq olunan anlayışdır. Bu geriyə dönüşü olmayan labüd prosesdir. Multikulturalizmin ən
çox üz-üzə gəldiyi məqam: milli-mədəni identikliyin qorunub saxlanılması məsələsidir. Tarixi-
siyasi irs, etnik köklər, ənənə, yaddaş, dil, din və s. – kollektiv yaddaşda milli-mədəni birliyin
təcəssümü olan bu amillərdən insanın mədəni identikliyi formalaşır (1.s.168). Multikulturalizm
daha çox siyasi tənzimləmə mexanizmi kimi yaranmışdırsa, mədəniyyətlər arasında tarixən
formalaşmış tolerantlıq modelləri əsasən mədəni-fəlsəfi dialoq və mənəvi ideoloji paradiqma kimi
formalaşmışdır. O , artıq ənənəyə çevrilmış, davamlı xüsusiyyətə malikdir. Müstəqillik dövründə
ölkəmizdə tolerantlıq və dialoq ənənələrinin keyfiyyət mərhələsinə yüksəlməsi, gerçək uğurlar göz
önündədir (1.s.170; s.177).
Dilindən, dinindən asılı olmayaraq Azərbaycanın bütün vətəndaşları eyni hüquqlara
malikdirlər və bu hüquqlar qorunmalıdır. Azərbaycanın ən başlıca sərvətlərindən biri, bəlkə də ən
başlıcası qədimlərdən bu torpaqda yaşayan, öz taleyini, öz həyatını bu torpağa bağlayan müxtəlif
dinlərə etiqad edən adamlardır (3,s.30; s.34).
Bugünkü Azərbaycan H.Əliyevin çoxillik gərgin və uzaqgörən fəaliyyətinin məhsuludur.
Məhz H.Əliyev zəkası və müdrikliyi tarixi varisliyi qoruyub saxlaya bildi. Ölkəni yeni demokratik
inkişafa doğru apardı və Azərbaycanı sivil ölkələr siyahısına yazdırdı (5, s. 88).
Uzaqgörən dahi siyasətçi Heydər Əliyevin respublikaya qayıdışı Azərbaycan xalqını,
dövlətini parçalanmaqdan, məhv olmaqdan qorudu və bununla da dövlətçiliyimizi xilas etdi.
Heydər Əliyev irsində azərbaycançılıq ideyası əsas amildir. Ulu öndər hər zaman ölkəmizdə
yaşayan müxtəlif xalqların vahid ailədə yaşamalarına dəyər vermiş və çıxışlarının birində, “Biz
azərbaycanlıyıq, hamımızın vətəni Azərbaycandır. Bizi bir xalq, bir millət bir insan olaraq bu torpaq
ərsəyə gətirmişdir. Buna görə də, bizim hər birimizin canında azərbaycanlılıq ruhu yaşayır. Bizi bir-
birimizə bağlayan və daha çox birləşməyə sövq edən də azərbaycanlılıq ruhu, azərbaycançılıq
ideyası olmalıdır. Hər bir dövlətin milli ideologiyası olur. Müstəqil Azərbaycan Respublikasının da
|