O ’z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o LI y va o ’rta maxs us t a ’lim
Иванов П.П. Очерки по истории Средней Азии (XVI - середина XIX в). М, 1958, С.156
Yüklə 1,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
19 Иванов П.П. Очерки по истории Средней Азии (XVI - середина XIX в). М, 1958, С.156.
20 Иванов П.П. Очерки по истории Средней А зи и ... С.157. 15 Shayboniyzodalar o’rtasidagi majorolar Do’stxon (1557-1558) davrigacha davom etdi. Do’stxon hukmronlik qilgan vaqtdagi hayrli tadbirlardan biri xonlik poytaxtining 1557-yilda Xiva shahriga ko’chirilishi bo’ldi. Endilikda Xiva shahri Xiva xonligi poytaxti deb rasmiy ravishda e’lon qilindi. Hoji Muhammad (1559-1602) podsholigi davriga kelib, Xorazmda osoyishtalik qaror topdi, xonlik iqtisodiy-siyosiy mavqei ancha oshdi. Qishloq xo’jaligi, irrigatsiya qurilishlariga e’tibor kuchaytirildi.Urganch va Kat xokimi Ali sulton tashabbusi bilan 2 ta ariq: Yangi va Toshyormish ariqlari qazdirildi, Toshyormish Xo’jaeli shahri bilan Oybug’ur qal’asi oralig’idagi keng maydonlarni, Yangiariq kanali esa Yangiariq qal’asi atroflaridagi yerlarni suv bilan ta’minlashga mo’ljallangan edi. Qishloq xo’jaligining yuksalishi, irrigatsiya ishlarining yo’lga qo’yilishi dehqon-chilikdan mo’l hosil yig’ishga va xalq faravonligini ancha yaxshilashga olib keldi. Xorazmni iqtisodiy va siyosiy jihatdan mustahkamlanib borayotganini ko’rolmagan Buxoro xoni Abdullaxon II (1583-1598) Xorazmni istilo qilish va uning o’sib borayotgan mavqeini pasaytirishga qaror qildi. Abdullaxon IIning eng muhim maqsadi Mang’ishloq va Kaspiy dengizi orqali o’tadigan savdo yo’llarini qo’lga olish edi. U birdaniga Xorazmga hujum qilmasdan, avvalo, unga qaram bo’lgan Xurosonni va Janubiy Turkmanistondagi viloyatlarni bosib olshga qaror qildi. Shu maqsadda katta qo’shin to’plab, Marv va Obivard shaharlarini bosib oldi. 1593 yilda Abdullaxon II Hojimxon Xurosonga qarshi yurish qilganidan foydalanib, Xorazmga qarshi yurish boshladi. Xazorasp ostonasidagi jangda Buxoro qo’shinlari mag’lubiyatga uchradi. 1594-yil Abdullaxon Xorazmga ikkinchi yurish boshladi. Yangiariq tumani hududida joylashgan Olmaotishgan qal’asi ostonasida bo’lgan shiddatli jangda Abdullaxon qo’shinlari g’alaba qozondi. Xiva, Urganch, Vazir hokimlari xoinlik qilib, Abdullaxon tarafiga o’ta boshladilar. Uni katta sovg’a-salomlar bilan kutib oldilar. Xorazm yana Buxoroga qaram bo’lib qodi. Abdullaxon-II Xorazmda o’z noibini qoldirib, ko’p o’lja va asirlar bilan Buxoroga qaytib ketdi. Hojixon 16 Abdullodan yengilgach, qochib Xurosonning Durun shahriga, o’z o’g’li Arab Muhammad qarorgohiga borib yashirinishga majbur bo’ldi. U faqat Abdullaxon II vafotidan so’ng (1598) Urganchga qaytib keldi va xonlik taxtini egalladi. Xorazm yana o’z mustaqilligini tiklab oldi. Shundan so’ng Hoji Muhammadxon Xorazmni o’z farzandlari va nabiralari o’rtasida taqsimlab berdi. O’zi Urganch va Vazir hokimligini oldi, o’g’li Arab Muhammadni Xiva va Kat hokimi qilib tayinladi. Hazoraspni esa nabirasi Isfandiyorga topshirdi. Hoji Muhammadxon vafotidan so’ng uning o’g’li Arab Muhammad (1602-1621) xon etib tayinlandi. U davlat hokimyatini mustahkamlash, mamlakat iqtisodini kuchaytirishda va ma’lum darajada jamiyatda tartib-intizom o’rnatishda qator tadbirlarni amalga oshirdi. U o’zbek sultonlari va bekzodalarining o’zboshimchaligiga chek qo’ydi va ularni xon hokimyatiga itoat qilishga majbur etdi. Xorazmga chetdan bo’layotgan hujumlarning chorasini ham ko’rdi. Uning hukmronlik davrida Yoyiq daryosi atroflarida istiqomat qiluvchi rus kazaklari va qolmiqlar Xorazmga bir qancha marotaba talonchilik yurishlarini tashkil qilganlar. Xon lashkarlari ularga qaqshatqich zarbalar berib, Xorazm hududidan haydab chiqarganlar, ko’plari qirib 21 tashlangan . Arab Muhammad podsholik davrida Xorazmda dehqonchilik va sug’orish ishlarini yaxshilash borasida ham muhim tadbirlar amalga oshirilgan. Urganch va Mizdahqon oralig’idagi keng yer maydonlariga suv chiqarish maqsadida, To’q qal’asi yaqinida bitta kanal tortilgan. Yangi yer maydonlari o’zlashtirilib, mo’l g’alla hosili olingan. Bu tadbirlarning amalga oshirilishi natijasida xonlik iqtisodiyotida birmuncha yukalish ro’y bergan. Biroq, Arab Muhammad hukmronligining so’nggi yillarida Xiva xonligida siyosiy vaziyat ancha murakkablashib qoldi. Xonning farzanlari o’rtasida taxt uchun talashuvlar avj olib ketdi. Arab Muhammadning 7 ta o’g’li bo’lib, ularga xonlikning asosiy viloyatlarini bo’lib bergan edi. Jumladan, katta o’gli Isfandiyor Xazaraspda hokim edi. Abulg’oziy Sulton Katda, Xabash bilan Elbars sultonlar Vazir va Yüklə 1,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|