Ii. Asosiy qism

1. Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlarning yo’nalishlari . 
Tarbiyani eng avvalo insonning o’ziga qaratilganligi Prezidentimiz tomonidan
ishlab chiqilgan butun dunyo hamjamiyati tan olgan qadam -baqadam amalga
oshirilayotgan «o’zbek modeli» da juda to’g’ri belgilandi. Dunyoda birinchi 
bor insonni diqqat e’tibori uni o’zligini anglashga qaratildi. O’zligini anglash
birinchidan, uning ozod, erkin, nodir, ulug’ siymoligini anglash va o’zida unga 
amal qilish sifatlarini shakllantirib borish bo’lsa, ikkinchidan u ning o’ziga
xos milliyinsoniy asoslarini anglash va ularga amal qilishdan iboratdir. 
Yuqorida sanab o’tilgan ikki sifat komil inson sifatining asosini tashkil etadi.
CHunki komil inson sifatlarini tarbiya sohasidagi ilmlarini xulosalab,
mujassamlashtirsa, ular asosan 3 ta: 
1. Ezgu niyat, fikr; 
2. Ezgu so’z, xushmuomila; 
3. Ezgu ish, ezgu faoliyatdan iboratdir. 
Shu yuqoridagi uch sifat o’qitishning, ta’lim-tarbiyaning bosh maqsadidan
iboratdir. Bu bosh maqsad insonlarda, yoshlarda, mutaxassislarda komillik
sifatlarini takomillashtirish, yoshlarni zamonaviy axloqiy -amaliy o’quv,
malaka, ko’nikmalar qurollantira borish, mutaxassislarda xar bir sohaga mos
ilm, bilim hosil qilishdan iborat bo’lgan pedagogika fanining zamonaviy fan
asoslarini kengayganligini ko’rsatadi. 
O’zbekiston Respublikasiining «Ta’lim to’g’risida» gi qonunida ta’lim
O’zbekiston Respublikasi ijtimoiy taraqqiyotida sohasini ustivor deb e’lon qilinadi. 
Ta’limning, o’qitishning vazifasi fuqarolar, yoshlarning eng asosiy
konstituttsiyaviy xuquqlaridan biri bo’lgan har bir kishining aqliy -amaliy
imkoniyatlarini ro’yobga chiqarish, ijodiy qobiliyatlarini namoyon etish,
intellektual jihatdan rivojini ta’minlash, o’zi hohlagan kasbini tanlash
jihatidan rivojini ta’minlash, o’zi hohlagan shu sohada fao liyat ko’rsatishi uchun 
moddiy ma’naviy tarbiyaviy didaktik shart-sharoit yaratishdan iboratdir. Bu

---

umumiy vazifadan ta’limning har bir bo’g’ini, turi va bosqichining o’ziga hos 
vazifalari kelib chiqadi.
Ta’lim pedagoglarning faorliyatidan va o’quvchi talabalarning faoliyatidan
iborat qo’shaloq jarayondir. 
Birgalikdagi faoliyat orqali yoshlar ilimiy bilimlari qurollanadilar. Buning
natijasida ularning ijodiy qobiliyatlari har tomonlama shakllanadi. Ma’lumot
ta’lim-tarbiya jarayonining natijasi orqali to’plangan bilim, ko’nikma va malakalar
yig’indisi va shakllangan ma’naviy fazilatlar majmuidir. 
Ma’lumot olishning to’g’ri va ishonchli yo’li davlat ta’lim standartlari bo’yicha
bilim beradigan aniq maqsadli rejalar, dasturlar asosida o’quv yurtlarida tashkil
qilinadigan ta’lim tarbiya jarayonidir. 
Ta’lim, tarbiya, ma’lumot, rivojlanish, shakllanish uyg’unlash yagona
jarayondir. 
Unda o’qituvchi-tarbiyachi rahbarlik qiladi. Pedagogika uzoq tarixiy jarayonda
shakllanar ekan, hozirga kelib ilmiy bilimlarni mustaqil bir tarmog’i sifatida, 
fan sifatida shakllanadi. O’zining ilmiy -nazariy, uslubiy, amaliy asoslarini
yaratdi. Natijada pedagogik fanlari tizimi, ya’ni uning tarmoqlari vujudga
keldi. Yaqin vaqtgacha falsafaning bir tarmog’i hisoblangan pedagogikaning
musta qil yangi yo’nalishlari yaratildi. Jumladan, pedagogika mustaqil yangi 
yo’nalishlari yaratildi, pedagogika fanining tarixan rivojloanishi o’zida aks 
ettiriladi. Bunda o’tmishdagi ilg’or pedagogik g’oyalarni paydo bo’lishi, 
rivojlanishi ularning bugungi kun dagi ahamiyati, merosdan foydalanishning 
zaruriyati xaqidagi fikr yuritiladi. 
Tarbiya jarayonining jamiyat taraqqiyotidagi roli nihoyatda beqiyosdir.
Insonni tarbiyalash, uni bilim olishiga, mehnat qilishiga undash va bu hatti 
harakatini asta-sekin ko’nikmaga aylantirib borish lozim. Insonni mushohada qilish
qobiliyatini tarbiyalaydi va mushohada qilish aqlni peshlaydi. Aql ongni saqlaydi.
Ong esa moddiy va ma’anaviy manbaga aylanadi. SHu tarzda inson asta-
sekin takomillashib komillikka erishib boradi. Ammo buning uchun
tarbiyachi va tarbiyalanuvchidan uzok davom etadigan ma’suliyat, sharafli

---

mehnat va qunt, irodani talab etadi. Buning uchun bolalarni yosh
xususiyatlarini hisobga olish zarur. Ma’naviy, insoniy sifatlarining shakllanishida 
oiladagi, atrofdagi, jamiyatdagi
muhit va bolalarga bo’lagn munosabat muhim rol o’ynaydi. Ota-onalarimiz
va atrofdagilarning bir-birlariga bo’lgan munosabatlarini ko’rgan bola shunga 
qarab shakllana boradi. Ular avval kattalarga taqlid qiladilar. So’ng asta -sekin 
qilayotgan ishlarning mohiyatini anglaydilar. Bolalarni to’g’ri tarbiyalashda ota -
onaning ongi, ma’naviyati, bilimi tarbiyalanganligi ham muhim ahamiyatga ega. 
Bolaning xarakterini, oiladagni tarbiyasini, uning or -nomusini, sharm-hayosi
kabi nozik tuyg’ularining tarbiyalanganlik darajasini bilmay turib, birdaniga jamoa
orasida uyaltirish, yaxshi o’ylab ko’rmaslik, yoki jaxl ustida tinimsiz
kaltaklash mumkin emas. Sizning tanlagan jazo usulingiz o’quvchini yoki 
farzandingizni qilgan xatosini tushunishga, boshqa qilmasligiga tarbiyaviy saboq 
bo’lish kerak. Agar bu jazo usullari o’zining samarasini bermasa, u holatda
ehtiyotkorlik bilan maktab ma’muriyati va jamoa hamkorligida boshqa choralarni 
ishlab chiqishi kerak. 
Bugungi kunda pedagogika fani amaliyoti ham takomillashib bormoqda.
SHuningdek, tarbiya jarayoni ham zamon talabiga monand takomillashib boradi. 
Boshqaruv organlari barkamol avlodni o’qitish va tarbiyalash sohasida
yagona davlat siyosatini amalga oshirishlari, yetilgan masalalarni o’z vaqtida va
ijobiy hal etishlari, barcha o’quv yurtlarining ish saviyasi xozirgi zamon talablariga
muvofiq oshirishlarini ta’minlashlari kerak. 
Ta’lim oldiga qo’yilgan vazifalarni muvaffaqiyatli bajarish ta’lim tizimini
boshqarish va unga rahbarlik qilish faoliyatining saviyasiga bog’liq. Kelajagi 
buyuk jamiyatning rivojlanish talablaridan kelib chiqib, maorifning o’rni va roliga 
yangi avlodni tarbiyalash nuqtai nazaridan qarab, oliy majlis materiallarida,
prezidentimiz ma’ruzalarida, maxsus qarorlarda rahbarlikning yuqori ilmiy
darajada amalga oshirish zarurligiga alohida e’tibor berib kelmoqda.
Ta’lim tizimiga ilmiy rahbarlik asoslarini ishlab chiqish pedagogika uchun

---

asosiy yo’nalishdir. Barkamol avlodni o’qitish va tarbiyalash tajribalarini 
o’rganish, umumlashtirish, bu jarayonning konuniyatlarini ochib berish,
pedagogika nazariyasining asosiy masalalarini ta’lim amaliyotiga va fan
yutuqlarini nazarda tutgan holda, I.A. Karimov asarlari asosida ijodiy hal
qilish pedagogikaning burchidir. I.A. Karimov o’z asarlarida kelajagi buyuk
O’zbekiston Respublikasining organlarini tashkil etish va boshqarish va ularning 
rahbarlik faoliyatiga doir muhim printsiplarini har taraflama mufassal ishlab
chiqdi. Ilmiy va pedagogikaviy amaliyoti bilan bog’lanish tamoyili. Bu
tamoyil xalq ta’limi organlari va maktabning hamma ishini O’zbekiston 
Respublikasi davlatining ko’rsatmasi, fan va texnika yutuqlari hamda ijtimoiy
taraqqiyotning ob’ektiv qonuniyatlari asosida amalga oshirishni talab etdi. 
CHunki idora qilish uchun ishni bilish kerak. Hamma narsadan xabardor
bo’lmasdan turib, to’la to’kis bilimga ega bo’lmasdan turib, idora qilish ilmini 
bilmasdan turib boshqarish mumkin emas. Xalq ta’limi ishlarini maktab ishini
kasb-hunar kollejlari ishini va unga rahbarlik qilishda qo’zg’algan maqsadlarga
erishish uchun milliy mafkura, milliy goya, pedagogika tarixi, psixologiya,
xususiy metodika, mantiq, etika-estetika kabi fanlar erishgan yutuqlarini
muntazam o’rganib borish, tahlil qilish hamda bu muvaffaqiyatlarni
keng qo’llanishi zarur. 
Boshqaruv muassasalari barkamol avlodni o’qitish va tarbiyalash sohasida
yagona davlat siyosatini muttasil yetilgan masalalarni o’z vaqtida va gokobiy hal
etishlari, barcha o’quv yurtlarining ish saviyasi hozirgi zamon talablariga muvofiq
oshirish ishini ta’minlashi kerak.Ta’lim tizimini boshqarishda markazlashgan
rahbarlikni keng demokratiya bilan mustaqillik va tashabbuskorlikngi rivojlantirish
bilan birga qo’shib olib borish bilan birga o’ziga xos xususiyatlari va shart
sharoitlarini hisobga olish imkonini beradi.Yuqoridan turib, bir xil andoza bichib
berish demokratiya va markazlashgan rahbarlikka butunlay yot narsadir.
Barcha tadbirlarda, mahalliy xususiyatlarda ishga qanday munosabatda
bo’lish usullarida, nazoratni amalga oshirish usullarida, har xil yo’llarini qo’llash
asosiy, muhim bo’lgan birliklarni buzmaydi, balki u birlikni ta’minlaydi. 

---