Redaksiya heyəTİ: Baş redaktor: K. M. Tahirov

5

215
Tarixdə bu gün 
DÖVLƏT MÜSTƏQİLLIYİ GÜNÜ 
1991
OKTY
ABR
XX yüzilliyin sonlarında Sovetlər Birliyinin sü-
quta uğraması ilə yaranan əlverişli tarixi şərait və 
taleyin bəxş etdiyi imkan nəticəsində Azərbaycan 
xalqı XX yüzillikdə ikinci dəfə müstəqillik bayra-
ğını qaldırdı. Bu, xalqımızın siyasi tarixində XX 
əsrdəki ikinci parlaq qələbəsi idi. 
Rusiyada  demokratik  qüvvələrin  fəaliyyəti 
nəticəsində  respublikalarda  da  mərkəzdən  qaç-
ma,  öz  suverenliyinə  qovuşmaq  istəkləri  qarşı-
sıalınmaz  həddə  çatdı.  Belə  şəraitdə Azərbaycan 
Respublikası Ali Sovetinin xalqın tələbi ilə çağı-
rılmış növbədənkənar sessiyasında 1991-ci il av-
qustun 30-da Azərbaycan Respublikasının dövlət 
müstəqilliyini  bərpa  etmək  haqqında  bəyannamə 
qəbul edildi. 
Azərbaycan  Respublikasının  Ali  Soveti-
nin  həmin  ilin  18  oktyabr  tarixli  sessiyasında 
“Azərbaycan Respublikasının Dövlət müstəqilliyi 
haqqında”  Konstitusiya  Aktı  yekdilliklə  qəbul 
edildi. Beləliklə, 1991-ci ilin bu günü Azərbaycan 
respublikası  1918-1920-ci  illər Azərbaycan  Xalq 
Cümhuriyyətinin  davamçısı,  varisi  elan  olundu. 
Ötən əsrin əvvəllərində cəmi 23 ay müstəqil olan 
Azərbaycan yenidən azadlığa qovuşdu.
1991-ci  il  dekabr  ayının  29-da  Azərbaycan 
Respublikasında ümumxalq səsverməsi - referen-
dum keçirildi. Referendum bülletenlərində yalnız 
bir sual vardı: “Siz “Azərbaycan Respublikasının 
dövlət müstəqilliyi haqqında” Konstitusiya aktına 
tərəfdarsınızmı?”
Azərbaycan xalqı dövlət müstəqilliyinin lehinə 
səs verdi.
1992-ci ilin mayında Milli Məclis (parlament) 
Azərbaycan Respublikasının Dövlət himnini (mu-
siqisi Üzeyir Hacıbəylinin, sözləri Əhməd Cava-
dındır),  bir  müddət  sonra  isə  Dövlət  bayrağı  və 
üzərində alov dilləri olan səkkizguşəli ulduz təsvir 
edilmiş Dövlət gerbini təsdiq etdi.
Bütün təbii sərvətlərin xalqa mənsubluğu haq-
qında  qərar  qəbul  edildi.  Elə  həmin  aktdan  bəri 
Azərbaycan bütün sahələrdə beynəlxalq sazişlərə 
imza  atmağa  başladı,  müstəqil  inkişaf  yoluna 
qədəm  qoydü.  Konstitusiya  aktı  həm  də  siya-
si  və  iqtisadi  münasibətlərin  yeni  fundamental 
prinsiplərini müəyyən etdi.
Müstəqil  Azərbaycan  dövlətinin  qarşısında 
duran  ən  mühüm  vəzifə  Ermənistan-Azərbaycan 
münaqişəsinin və Dağlıq Qarabağ probleminin həll 
edilməsi, işğal olunmuş torpaqlarımızın azad olun-
ması, ərazi bütövlüyümüzün bərpası, didərgin düş-
müş vətəndaşlarımızın öz yurdlarına qaytarılması, 
respublikamızın iqtisadi tərəqqisinə nail olunması, 
əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi, iqtisa-
di islahatların və demokratik proseslərin daha da 
dərinləşdirilməsidir. 
Azərbaycanın  dövlət  müstəqilliyi  xalqımızın 
tarixi  nailiyyətidir  və  hər  birimizin  borcu  onu 
qorumaq,  yaşatmaq,  inkişaf  etdirmək  və  dünya-
nın qabaqcıl dövlətləri səviyyəsinə qaldırmaqdan 
ibarətdir.
18

216
Tarixdə bu gün 
20 
illiyi
YENİ AZƏRBAYCAN PARTİYASININ 
YARANMASI GÜNÜ
1992
OKTY
ABR
1991-ci  ilin  oktyabr  ayının  18-də 
Azərbaycan SSR Ali Soveti tərəfindən 
Müstəqillik haqqında Konstitusiya Ak-
tının  qəbul  edilməsi  ilə Azərbaycanın 
dövlət  müstəqilliyi  bərpa  edildi.  Yeni 
Azərbaycan  Partiyası  Azərbaycan  ta-
rixinin son dərəcə ağır və keşməkeşli 
günlərində,  ölkənin  ciddi  sınaqlara 
məruz  qaldığı  bir  dövrdə Azərbaycan 
ziyalılarının təşəbbüsü və fəal iştirakı 
ilə yaranmışdır. 
Sovet  rejiminin  və  Kommunist  Par-
tiyasının  süqutundan  sonra  müstəqillik 
əldə  etmiş  respublikalardan  biri  kimi 
Azərbaycanda  da  müxtəlif  siyasi  parti-
yalar  və  digər  qurumlar  təşəkkül  tapma-
ğa  başlamışdı.  Lakin  yaradılan  partiya-
lar  ölkəni  düşdüyü  ağır  iqtisadi,  siyasi, 
mənəvi böhrandan nəinki qurtara bilmədi, 
əksinə,  hakimiyyətdə  olan  və  bir-birini 
əvəz edən siyasi qüvvələr respublikadakı 
vəziyyəti daha da ağırlaşdıraraq təhlükəli 
böhran vəziyyətinə çatdırdılar. Ölkəni bü-
rümüş dərin siyasi, iqtisadi, sosial böhran 
xalqın qabaqcıl hissəsi olan ziyalıları, ta-
nınmış insanları son dərəcə narahat edirdi. 
Bu zaman Azərbaycanın taleyini düşünən 
insanlar ölkəni böhrandan çıxara biləcək 
yeni bir partiya yaratmaq təşəbbüsü ilə çı-
xış etdilər və bu məqsədlə xalqın sınanmış 
lideri  və  müdrik  oğlu  Heydər  Əliyevin 
şəxsiyyəti ətrafında birləşdilər. Məhz belə 
bir  vaxtda  91  nəfər Azərbaycan  ziyalısı-
nın imzası ilə Naxçıvana, Heydər Əliyevə 
müraciət  göndərildi.  Bu  müraciətdə 
Heydər Əliyevdən yeni yaradılacaq siyasi 
partiyaya  rəhbərlik  etmək  xahiş  olunur-
du.
Heydər  Əliyev  xalqın  müraciətini 
qəbul  etsə  də,  onun  Bakıya  gəlməsinə  o 
zamankı hakimiyyətin maneələr yaratma-
sı  ucbatından  partiyanı  yaratmaq  istəyən 
insanların bir hissəsi – 550 nəfərdən ibarət 
təşəbbüs qrupu Naxçıvana gedərək parti-
yanın  təsis  konfransını  orada  keçirməyə 
nail oldular. 
1992-ci  il  noyabrın  21-də  Heydər 
Əliyevin sədrliyi ilə Azərbaycanın bütün 
regionlarından  seçilmiş  nümayəndələrin 
təmsil olunduğu konfrans keçirildi. Təsis 
konfransı  Yeni  Azərbaycan  Partiyasının 
yaradılması  haqqında  qərar,  partiyanın 
Proqram  və  Nizamnaməsini  qəbul  etdi. 
Konfransda  Heydər  Əliyev  yekdilliklə 
partiyanın  sədri  seçildi.  Beləliklə,  müs-
təqil Azərbaycan tarixində öz üzərinə bö-
yük tarixi missiya götürən və xalqımızın 
həyatında mühüm hadisəyə çevrilən Yeni 
Azərbaycan Partiyası yarandı. 
YAP  Azərbaycan  Respublikasının 
Konstitusiyası  və  qanunvericiliyi  çər-
çivəsində, özünün Nizamnaməsi və Proq-
ramı  əsasında  fəaliyyət  göstərən,  öz  sı-
ralarında  Azərbaycanda  hüquqi  dövlət, 
sabit  və  sosialyönümlü  iqtisadiyyat, 
vətəndaş  cəmiyyəti  qurmaq  ideyalarını 
qəbul  edən  vətəndaşları  birləşdirən  sağ 
mərkəzyönümlü siyasi partiyadır.
Yeni Azərbaycan Partiyasının Proqra-
mında irəli sürülmüş əsas vəzifələr dövlət 
müstəqilliyinin 
möhkəmləndirilməsi, 
demokratik,  hüquqi,  dünyəvi  dövlətin 
qurulması,  vətəndaşların  dinc  və  firəvan 
həyatının  təmin  edilməsidir.  Yeni 
Azərbaycan  Partiyası  1992-ci  il  dekabr 
ayının  18-də  Ədliyyə  Nazirliyində  qey-
diyyata  alınmış  və  Azərbaycanın  bü-
tün  rayonlarında  qısa  müddətdə  rayon 
təşkilatları və özəkləri yaradılmışdır. 
21
Ə d ə b i y y a t
Həsənov, Ə. Yeni 
Azərbaycan Partiyası 
[Mətn] : (yaranması, for-
malaşması və əsas fəaliyyət 
istiqamətləri) /Əli Həsənov, 
Əli Mirzəzadə.- Bakı: 
Azərbaycan, 2002.- 200 s.
Hüseynli, N. Yeni 
Azərbaycan Partiyası Milli 
Birliyi təmin edən siyasi 
qüvvədir [Mətn] /N.Hüseynli 
//Azərbaycan.- 2001.- 13 
dekabr.- S.1-2.
Yeni Azərbaycan Partiyası 
[Mətn] : Azərbaycanın 
dünəni, bu günü və gələcəyi 
[Mətn] .- Bakı: Azərbaycan, 
2002.- 467 s.
Yeni Azərbaycan Partiyası 
10 il [Mətn] : (1992-2002).- 
Bakı: Azərbaycan, 2002.- 
215 s.
При организационной 
поддержке ПЕА 
состоялось конференция 
под названием “10 лет ХХI 
века [Mətn]: стратегия 
развития Азербайджана 
//Бакинский рабочий.- 
2010.- 25 декабря.- С.6. 

217
Milli Qəhrəmanlar 
45 
illiyi
NAMİQ ALLAHVERDİYEV
1967-1992
OKTY
ABR
Namiq  Müslüm  oğlu  Allahverdi-
yev    1967-ci  il  oktyabr  ayının  5-də 
Beyləqan  rayonunda  anadan  olmuş-
dur. 1984-cü ildə 1 saylı orta məktəbi 
bitirmişdir. 
1985-ci  ildə  hərbi  xidmətə  çağı-
rılmış,  1987-ci  ildə  hərbi  xidmətini 
Moskva ətrafında başa vuraraq vətənə 
dönmüşdür.  1988-ci  ildə  ermənilərin 
təcavüzkarlığına  dözməyən  Namiq 
könüllü  olaraq  Vətənin  müdafiəsinə 
qalxmışdır. 
Onun  ilk  döyüş  yolu  1990-cı  ildə 
Qubadlı  rayonundan  başlanmışdır. 
Namiq 1991-ci il avqust ayının 31-də 
DİN-in XTP  dəstələrinə daxil olmuş və 
yenidən  döyüş  meydanına  atılmışdır. 
O, Laçın, Əsgəran, Füzuli, Goranboy 
rayonlarının müdafiəsi uğrunda gedən 
döyüşlərdə  iştirak  etmişdir.  Sonuncu 
döyüşü  Tərtər  rayonunda  olmuşdur. 
Marquşevan,  Kəsənqaya,  Malalan, 
Birinci  və  İkinci  Çaylı  kəndlərinin 
düşməndən  azad  edilməsində  xüsusi 
fəallıq göstərmişdir.
9  iyul  1992-ci  ildə  erməni  yaraq-
lıları  Cəmilli  yüksəkliyinə  hücum 
edərkən, Namiq düşməni qabaqlamaq 
üçün döyüşçü yoldaşları ilə yüksəkliyə 
qalxmış və orada əlverişli mövqe tut-
muşdur. Lakin tanklardan atılan mərmi 
onun həyatına son qoymuşdu. Namiq 
Bakıdakı  Şəhidlər  Xiyabanında  dəfn 
edilmişdir.
 Subay idi.
Azərbaycan  Respublikası  Prezi-
dentinin  8  oktyabr  1992-ci  il  tarixli 
264  saylı  Fərmanı  ilə  Allahverdiyev 
Namiq Müslüm oğlu ölümündən son-
ra  “Azərbaycanın  Milli  Qəhrəmanı” 
fəxri adına layiq görülmüşdür.
Beyləqan şəhər 1 saylı orta məktəb 
onun adını daşıyır. Rayon mərkəzində 
büstü qoyulmuşdur.
Ə d ə b i y y a t
Namiq Müslüm oğlu 
Allahverdiyev [Mətn] //
Əsgərov, V. Azərbaycan 
Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 
2005.- S.22
 Namiq Müslüm oğlu 
Allahverdiyev //M.Seyidzadə 
. Milli qəhrəmanlar zirvəsi 
[Mətn] .- Bakı, 2010.- S.26.
5
Milli Qəhrəman
..İnamsız bir qartalın qanadları gərilməz,
Döyüşsüz azadlığın meyvələri dərilməz,
Şəhidsiz bir millətin vətən ruhu dirilməz
Oğullar ola-ola, necə deyim mərdim yox.
Ordum varsa, yurdum var, 
Ordum yoxsa, yurdum yox!

218
Milli Qəhrəmanlar 
60 
illiyi
RƏFAEL ƏSƏDOV 
1952-1992
OKTY
ABR
Rəfael Əvəz oğlu Əsədov  1952-ci il 
oktyabr ayının 27-də Gəncə şəhərində 
dünyaya  göz  açmışdır.  1969-cu  ildə 
orta məktəbi bitirdikdən sonra Tbilisi 
Ali Altilleriya Məktəbinə daxil olmuş-
dur.  O,  1973-cü  ildə  hərbi  məktəbi 
bitirərək,  təhsilini  Sankt-Peterburq 
Hərbi Artilleriya Akademiyasında da-
vam etdirmişdir. R.Əsədov ali təhsilini 
başa  çatdırdıqdan  sonra  SSRİ  Silah-
lı  Qüvvələrinin  məhdud  kontingenti 
tərkibində  Macarıstan,  Vyetnam  və 
Əfqanıstanda  qulluq  etmiş,  leytenant 
rütbəsindən  polkovnik  rütbəsinədək 
yüksəlmişdir.
1991-ci  il  Azərbaycanın  başının 
üstünü qara buludlar almışdı, gənc za-
bit qəlbinin hökmü ilə vətənə qayıtdı, 
öz  taleyini  təzəcə  yaranmaqda  olan 
Milli  Ordu  ilə  bağladı. Artilleriyanın 
təkmilləşdirilməsində,  müasir  zenit 
batareyalarının  yaradılmasında  bilik 
və  bacarığını  əsirgəmədi.  Polkovnik 
Rəfael  Əsədov  artilleriya  korpusu-
nun  komandiri  təyin  edildi.  O,  Ağ-
dam,  Goranboy,  Tovuz  və  Gədəbəy 
döyüş  bölgələrində  aparılan  hərbi 
əməliyyatların  təşkilatçısı  və  fəal  iş-
tirakçısı  oldu.  Onun  apardığı  döyüş 
əməliyyatlarının  əksəriyyəti  uğurla 
nəticələnirdi. 
Cəsur  komandir  12  noyabr  1992-
ci  ildə  Ağstafa  bölgəsində  növbəti 
əməliyyata  hazırlıq  zamanı  döyüş 
mövqelərinə  nəzarət  edərkən  yaxın-
lıqda  partlayan  mərmi  qəlpələrindən 
həlak olmuşdur. 
Evli idi, iki övladı var.
Polkovnik  Əsədov  Rəfael  Əvəz 
oğlu Azərbaycan  Respublikasının  su-
verenliyinin  və  ərazi  bütövlüyünün 
qorunmasında,  Vətənimizin  torpaqla-
rının  erməni  işğalçılarından  müdafiə 
edilməsində  gedən  döyüşlərdə  qəh-
rəmanlıqla vuruşaraq göstərdiyi şəxsi 
igidlik və şücaətə, öz müqəddəs əsgəri 
və  xidməti  borcunu  şərəflə  yerinə 
yetirilməsində  göstərdiyi  misilsiz 
xidmətinə  görə  Azərbaycan  Respub-
likası Prezidentinin 16 sentyabr 1994-
cü  il  tarixli  202  saylı  Fərmanı  ilə 
ölümündən  sonra  “Azərbaycan  Milli 
Qəhramanı”  fəxri  adına  layiq  görül-
müşdür. 
Bakı şəhərinin Şəhidlər Xiyabanın-
da dəfn edilmişdir.
Ə d ə b i y y a t
 Əsədov Rəfael Əvəz 
oğlu [Mətn] //Əsgərov, 
V. Azərbaycan Milli 
Qəhrəmanları.- Bakı, 2005.- 
S.68.
Rəfael Əvəz oğlu Əsədov 
//Quliyeva, N. Ölməzliyə 
gedən yol [Mətn] 
/N.Quliyeva.- Bakı, 1996.- 
S.44-48.
Rəfael Əvəz oğlu Əsədov 
//Seyidzadə, M . Milli 
Qəhrəmanlar zirvəsi [Mətn] 
/M.Seyidzadə .- Bakı, 2010.- 
S.69.
27
Milli Qəhrəman
Vətən üçün yaşamaq, vətənin tərəqqi və gələcəyi üçün çalış-
maq da vətən üçün ölmək qədər şərəflidir. Vətən sevgisi iman-
dan gəlir.
Hz. Məhəmməd

219
Siyasət.Hərbi iş
70 
illiyi
İSMƏT QAYIBOV 
1942-1991
OKTY
ABR
İsmət İsmayıl oğlu Qayıbov 1942-
ci il oktyabr ayının 8-də anadan olmuş-
dur.  Əslən  Qazax  mahalında  məşhur 
olan  Qayıbovlar  nəslindəndir.  1950-
1961-ci  illərdə  Gəncə  şəhərindəki  2 
saylı orta məktəbdə oxumuşdur. 
1961-67-ci  illərdə  Azərbaycan 
Dövlət Universiteti Hüquq fakültəsinin 
axşam şöbəsində təhsil almışdır. 
1963-cü  ildə  Ümumittifaq  Elmi-
Tədqiqat Neft Maşınqayırması Layihə-
Texnologiya İnstitutunda texnik, sonra 
isə baş texnik olmuşdur. 
1966-cı  ildə  Respublika  DİN-
in  xüsusi  xidmət  müfəttişi,  1966-
67-ci  illərdə  Bakı  şəhər  Komsomol 
Komitəsində işləmişdir. 
1975-76-cı illərdə Bakı şəhər Pro-
kurorluğunda  Məhkəmədə  cinayət 
işlərinə  nəzarət  şöbəsində,  1976-78-
ci illərdə Bakı şəhər Prokurorluğunda 
Ümumi nəzarət şöbəsinin rəisi olmuş-
dur. 
1978-1982-ci  illərdə  təyinatla  İs-
mayıllı rayon prokuroru işləyib. 1982-
1984-cü  illərdə  Əli  Bayramlı  şəhər 
prokuroru olub. 1984-cü ildə İstintaq 
İdarəsi  –  Respublika  Prokurorluğun-
da Daxili orqanlara nəzarət şöbəsinin 
rəisi təyin olunur.
1987-1990-cı  illərdə  Sumqayıt 
şəhərinin  prokuroru  kimi  fəaliyyət 
göstərmiş, 
1990-1991-ci 
illərdə 
Azərbaycan Respublikasının Baş pro-
kuroru vəzifəsində çalışmışdır.
Onun xidmətləri bir çox mükafatla-
ra layiq görülüb. “Şərəf nişanı” orde-
ni, “Rəşadətli əməyə görə” medalı ilə 
təltif edilmişdir.
1990-cı  ildə Azərbaycan  KP  MK-
nin üzvü olub. Respublika Prezidenti 
yanında Milli Təhlükəsizlik şurasının, 
SSRİ Hüquqşünaslar İttifaqının üzvü, 
Sumqayıt  şəhərinin  deputatı  olmuş-
dur.
1991-ci ilin 20 noyabrında Dağlıq 
Qarabağın Qarakənd kəndi yaxınlığın-
da  vertolyotun  ermənilər  tərəfindən 
vurulması nəticəsində yüksək vəzifəli 
dövlət xadimləri ilə birlikdə həlak ol-
muşdur.
 I Fəxri Xiyabanda dəfn edilmişdir.
Ə d ə b i y y a t
Fariz , T. Doğma eldən 
başlanır vətən [Mətn] : 
[İsmət Qayıbov haqqında] 
/T.Fariz.- Bakı, 2007.- 
S.132-133.
DQMV-də Ermənistanla 
sərhəd rayonlarda vəziyyətə 
dair [Mətn] //Ədalət.-1991.- 
4 iyul.-S.4.
Qanunun bir üzü olmalıdır 
[Mətn] //Azərbaycan.- 
1991.- 20 iyun.- S.3.
Ağla, Vətən, ağla! [Mətn] 
: [Vertolyotda 23 nəfərin 
həlak olması haqqında] //
İnşaatçı.-1992.- 23 noyabr.- 
S.5.
Гасан гызы, Н. Он был 
прокурором, погибже 
бойцом [Текст]: [к 
4-й годовшине гибели 
генерал-прокурора 
Азербайджанской 
Республики Исмета 
Гаибова в Карабахе] 
/Н.Гасан гызы //Бакинец.- 
1995.- 1-10 декабря.- С.1,2.
8
Siyasi xadim

220
Siyasət.Hərbi iş
85 
illiyi
TURQUT ÖZAL
1927-1993
OKTY
ABR
Turqut Özal 1927-ci il oktyabr ayı-
nın  13-də  Şərqi  Türkiyənin  Malatya 
şəhərində  torpaq  damlı  evi  olan  ka-
sıb bir ailədə anadan olmuşdur. Atası 
Məhmət  Siddik  bəy  kənd  təsərrüfatı 
bankında  azmaaşlı  bir  məmur,  ana-
sı  Hafizə  xanım  isə  ibtidai  məktəb 
müəllimi  idi.  Müharibələrin  yarala-
rı  təzə-təzə  sağalmağa  başlamışdı. 
Məhəmməd  Siddik  bəyin  məmurluq, 
Hafizə  xanımın  müəllimlik  maa-
şı  ilə  ailə  qənaət  və  sıxıntılar  içində 
çətinliklə dolanır.
Atasını  erkən  itirən  Turqut  Özal 
anasının  köməyi  sayəsində  İstanbul 
Texniki  Universitetində  təhsil  al-
mış,  1950-ci  ildə  həmin  universiteti 
mühəndis-elektrik  ixtisası  üzrə  bitir-
miş  və  elektrotexnika  sahəsində  ma-
gistr elmi dərəcəsini almışdır. Dövləti 
xidmətə  Türkiyənin  Energetika  və 
Təbii Ehtiyatlar Nazirliyində başlayan 
Turqut Özal 1958-1959-cu illərdə ilk 
iqtisadi və sosial inkişaf planının ha-
zırlanmasında iştirak etmişdir.
O,  1960-1961-ci  illərdə  Müdafiə 
Nazirliyinin  elmi-məsləhətçisi,  1965-
ci ildə isə Süleyman Dəmirəl başda ol-
maqla Ədalət Partiyası qalib gəldikdən 
sonra 2 il Baş nazirin məsləhətçisi ol-
muşdur.  Eyni  zamanda  o,  Orta  Doğu 
Texniki Universitetində dərs demişdir. 
1971-ci ildə isə ABŞ-a getmiş, 1973-
cü ilə qədər Beynəlxalq Bərpa və İnki-
şaf bankında işləmişdir.
1973-cü ildə Türkiyəyə qayıdaraq, 
Sabançı  Holdinqdə  baş  koordinator 
olmuşdur,  1983-cü  ilin  may  ayın-
dan Ana  Vətən  partiyasının  sədri  ol-
muş, 1983-cü ilin dekabr ayında Ana 
Vətən Partiyası Türkiyə Böyük Millət 
Məclisi seçkilərində qələbə qazanaraq, 
bu hökumətə Baş nazir seçilmişdir. O, 
xarakteri  etibarı  ilə  50-ci  illərin  Ce-
lal Bayarını xatırladırdı. O, Türkiyəni 
Dəmirəlin dediyi kimi “70 sentə möh-
tac olmaqdan” qurtararaq, onu dünya 
siyasi  səhnəsində  öz  imici  olan  bir 
dövlətə çevirir. 
1989-cu ilin noyabr ayında Turqut 
Özal  Türkiyə  Respublikasının  8-ci 
və 1960-cı ildən sonra ilk mülki pre-
zident  seçildi  və  ölənə  kimi  ölkəyə 
uğurla rəhbərlik etdi. Onun rəhbərliyi 
dövründə Türkiyə ən şanlı dövrlərindən 
birini yaşadı.
Turqut  Özal  1993-cü  ilin  17 
aprelində vəfat edib. Onun ölüm səbəbi 
indiyə qədər mübahisə predmetidir.
Ə d ə b i y y a t
Ölkəni idxalatçıdan ixracat-
çıya çevirən prezident Tur-
qut Özal [Mətn] //Zaman.- 
2007.- 3-4 may.- S.14.
Şahinoğlu , E. Özal 
özəllikləri [Mətn]: Türkiyə 
Cumhur başqanı Turqut 
Özalın vəfatının 13-cü 
ildönümü ilə əlaqədar 
/E.Şahinoğlu //Gün.- 2006.- 
22-28 fevral.- S.19.
Türkiyə. Turqut Özal “ 
İqtisadi möcüzələr...” 
[Mətn].- Bakı : Şərq-Qərb, 
1990.- 64 s.
Türk dünyası. Kültür Atlası 
[Mətn] //Türkiye Cum-
huriyeti: Bölüm IV.- Türk 
kültürünün hizmet vakfı.- İs-
tanbul, 2006.- Cilt.1.- S.168-
179.
Туркут Озал //Боль- 
шая универсальная 
энциклопедия [Текст]: 
в 20 томах.- М: АСТ-
Астрель, 2010.- Т.12.- 
С.773-774.
13
Dövlət xadimi

221
Siyasət.Hərbi iş
155 
illiyi
SƏMƏD BƏY 
MEHMANDAROV 
1857-1931
OKTY
ABR
Səməd bəy Mehmandarov 1857-ci 
il  oktyabr  ayının  16-da  Lənkəranda 
anadan  olmuşdur.  Bakıda  gimnaziya 
təhsili  almış,  16  yaşında  Peterburqda 
yerləşən II Konstantinovka Artilleriya 
məktəbinə daxil olmuşdur. 1875-ci ilin 
dekabrında podporuçik rütbəsi almış və 
üçüncü dərəcəli “Müqəddəs Stanislav” 
ordeni ilə təltif edilmişdir. 1890-cı ildə 
kapitan,  1898-ci  ildə  podpolkovnik, 
1901-ci  ildə  polkovnik,  1904-cü  ildə 
general-mayor  rütbəsi  almışdır.  Rus-
Yapon  müharibəsində  böyük  rəşadət 
göstərmiş  S.Mehmandarova  1908-ci 
ildə tam artileriya generalı rütbəsi ve-
rilmişdir  ki,  bu  da  general-polkovnik 
rütbəsinə bərabərdir.
I  Dünya  müharbəsi  başlanarkən 
general S.Mehmandarov Varşava ətra-
fında xidmət etmişdir. 
1915-ci  ildə  general  S.Mehman-
darov  korpus  komandiri  təyin  edil-
mişdi. 1917-ci ilin əvvəlində Rusiya-
nın bütün hərbi ordenləri ilə, eləcə də 
İngiltərənin,  Fransanın,  Rumıniyanın 
bir neçə hərbi ordenləri ilə təltif edil-
mişdi.
1917-ci  il  fevral  burjua  inqilabı 
baş  verərkən  S.Mehmandarov  Qaf-
qazda idi. Həmin ilin aprel ayında o, 
vəzifəsini  həmişəlik  tərk  edib  istefa-
ya  çıxmış,  bir  müddət  Vladiqafqaz 
şəhərində yaşamış, sonra Azərbaycana 
gəlmişdir.
General  S.Mehmandarov  Azərbay 
can  Xalq  Cümhuriyyəti  hökümətində 
1918-ci  ilin  25  dekabrından  Hərbi 
nazir  vəzifəsini  tutmuş  və  müstəqil 
Azərbaycanın qısa müddətdə 30 min-
lik  ordusunu  yaratmağa  nail  olmuş-
du.  Müstəqil  Azərbaycan  döv-lətinin 
ərazisi Rusiyanın XI Ordusu tərəfindən 
zəbt edildikdən sonra S.Mehmandarov 
öz xalqının müqəddəratına biganə ol-
mayaraq, Nəriman Nərimanovun şəxsi 
zəmanəti  əsasında  hərbi  fəaliyyətini 
davam etdirmiş və Azərbaycanda yara-
dılmış  hərbi  komandirlər  məktəbində 
1921-1928-ci  illərdə  müəllimlik  et-
mişdir. 
General Səməd bəy Mehmandarov 
1924-1927-ci  illərdə  Azərbaycanda 
hərbi sahədə aparılan geniş islahatlar-
da və tədbirlərdə fəal iştirak etmişdir.
1928-ci  ildə  general  S.Mehman-
darov    səhhətinə  görə  orduda  xidmət 
dən tərxis olunmuş və ona fərdi dövlət 
təqaüdü verilməsi müəyyən edilmişdi.
General-polkovnik 
S.Mehman-
darov  dövrünün  görkəmli  şəxsiyyət-
lərindən  biri  olmuşdur.  O,  türk  və 
fars dillərini yüksək səviyyədə bilirdi. 
Ömrünün son üç ilində islam tarixi və 
fəlsəfə ilə məşğul olmuşdur.
General Səməd bəy Mehmandarov 
1931-ci il fevral ayının 12-də Bakıda 
vəfat etmişdir.