Sərxan Abdullayev
Yüklə 4,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
379 situasiyası, söyləm semantikasının konkretikası ilə müəyyən çərçivəyə salınır, aydınlaşır. Qlobal yanaşmada əks, antonim qütblərin qarşılaşması, qəti inkarla qəti təsdiq arasındakı geniş yayılanlıq zonası söyləmin daxili dinamizminin, koqnitiv-praqmatik gərginliklərin hərəkətverici amilinə çevrilir. Litota strukturlarının, kiçiltmə, zəiflətmə və yayılanlıq mexanizmlərinin konkret üslubi təsir gücü, praqmatikası haqqındakı təsəvvürlərimizi daha da genişləndirmək üçün aşağıdakı ünsiyyət faktlarına da nəzər salmaq faydasız olmaz. İnkarı inkar fiqurunda eyni anlayışa aid olan iki neqativ elementin bir-birini neytrallaşdırması, bərtərəf etməsi nəticəsində təsdiq hökmün yumşaldılmasının, danışanın praqmatik məqsədindən asılı olaraq fikrin ən müxtəlif, bəzən bir-birinə əks ifadə variantlarında, semantik-emosional və modal çalarlıqlarda gerçəkləşdirilməsinin yeni imkanları açılır, dilin “manipulyasiya xidməti” aktivləşir. Cümlənin struktur-semantik təşkilində iştirak edən eksplisit inkarlıq daşıyıcılarının real olaraq qavrayışa daxil olması, müxtəlifxarakterli mühakimələrin formalaşmasındakı rolu konkret ifadə alternativlərinin müəyyənləşməsində və aktuallaşmasında, üstün variantın seçilməsində inkarlıq fonunun tamamilə aradan qalxmasına, ifadədən büsbütün silinib getməsinə mane olur. “Er konnte nicht nicht wissen, daß seine Mutter schon seit langem krank war”, yaxud “Gözətçinin oğurluğun baş verməsindən xəbəri olmaya bilməzdi” söyləmləri, sözü gedən şəxsin mütləq ananın xəstəliyi haqqında məlumatlı olması, yaxud “Gözətçinin yəqin ki, / mütləq, heç şübhəsiz ki, hökmən oğurluq hadisəsinin baş verməsindən xəbəri olub / ola bilməz ki, onun bundan xəbəri olmasın” söyləmlərinin mənası ilə tənləşir. Azərbaycan dilinə aid nümunədə elə bir situasiya təsvir olunur ki, mövcud şərait, hadisələrin baş vermə səbəbi, ardıcıllığı, müəyyən şübhə elementləri, nəhayət, vəzifə borcunun yerinə yetirilməsi, yaxud dərk olunması gözətçini günahlandırmağa imkan versin. Lakin “olmaya bilməzdi” təkcə “olub”, “baş verib” kimi deyil, real dil formasına uyğun olaraq həm də “olmaya bilər” mənasında anlaşılmaq potensialına malikdir. Əks təqdirdə, dil mövcud gerçəkliyi, həmin alternativ variantı öz yaradıcılıq, fikir törədiciliyi arsenalına daxil etməz, daha sadə və təbii şəkildə birbaşa “xəbəri olub”
380 kimi əks etdirərdi. Çünki “xəbəri olub” hökmünün özü də intonasiyadan və mətndən asılı olaraq fərqli modal və semantik-emosional çalarlıqlarda qavranıla bilər, praqmatik yöndən, ifadə məqsədindən və müəllifin qiymətləndirmə səylərindən asılı olaraq (əlbəttə, həm də uyar leksik elementlərin köməyilə) müəyyən keyfiyyət üstünlüyünün ifadəsi kimi işlənə bilər: “Ola bilsin ki, xəbəri olub”, “hökmən xəbəri olub”, “mütləq xəbəri olub”, “şübhəsiz ki, xəbəri olub”, “xəbəri olmalı idi” və s. Halbuki “xəbəri olmaya bilməz” perifrazı bu sözlərin, ifadələrin heç birini öz tərkibinə daxil edə bilmir, yığılmayan sıra əmələ gətirir: ? Mütləq xəbəri olmaya bilməzdi, ? Hökmən xəbəri olmaya bilməzdi, ? qətiyyən, bilmərrə xəbəri olmaya bilməzdi. Iki qrammatik inkarlıq elementinin əlaqələnməsi keyfiyyət sözləri ilə inkarın birləşməsindən fərqli olaraq qeyri-dəqiqliyi, yayılanlığı zəiflədir, daha çox qeyri-müəyyən, bir qədər mücərrəd , ümumi, çoxmənalı və çoxtərəfli aldanış və hiyləgərlik aktlarına, fikir alternativlərinə daha çox imkan verən bir ifadə modeli statusuna yüksəldir. Burada eyni zamanda, kifayət qədər çevik və mobil sintaktik obraz daxilində həm təsdiq hökmü zəiflətmək, həm də onu qüvvətləndirmək imkanı gizlənir, danışılan situasiyadan asılı olaraq bu variantlardan hər birindən istifadə etməklə həm həqiqəti dilə gətirmək, həm də gələcək müstəntiq araşdırmalarında özünü yalan və böhtan təhlükəsinə salmaq xətası ilə üzləşir. Lakin bir məsələ şəksizdir ki, “xəbəri olmaya bilməz” inkarı inkar modelində, mücərrəd, ibarəli-perifrastik ifadə şəklində, başqa cür desək, potensial alternativ çoxluqlar zəminində hər dəfə konkret üstün seçimi, alternativi dəyişmək, fikrin, ifadənin altından qaçmaq, başqa sözlə, manevr və manipulyasiya imkanı daha çox olur. Əgər, məsələn, işçilərdən deyək ki, “ən sədaqətlisi” idarə müdirini mümkün şübhələrdən qorumaq istəyirsə, “Bundan gözətçinin xəbəri olmaya bilməz” variantını daha zəif, mütərəddid təsdiq hökmün yumşaldılması perifrazı kimi işlətməz, mütləq qüvvətli təsdiq, iqrar intonasiyası və praqmatikası ilə ortaya qoyar. Belə ifadə alternativi dərketmədə çətinlikləri olan, yaxud dili kifayət qədər bilməyən, qeyri-səlis çoxluqlarla deyil, səlis çoxluqlarla, haqq-hesab məntiqi ilə düşünən idarə müdirini hətta narazı salar, müdir ona borclu olan adamı “Gözətçinin xəbəri var! / hökmən xəbəri var, mütləq xəbəri var” kimi birbaşa, vasitəsiz ifadə forması ilə deyil, “xəbəri olmaya bilməz” kimi
381 dolaşıq, çoxmənalı, dolayı ifadə forması ilə müdafiə etməsindən narazı qalar. Perifraz, xüsusilə çoxsaylı alternativlərə imkan verən inkar perifrazlarından düzgün istifadə etmək və ya onları birmənalı şəkildə qavramaq dərketmənin, koqnitiv psixolojinin o qədər də asan olmayan vəzifələrindəndir. “Oğurluq hadisəsindən xəbəri olmamış deyildi” inkarı inkar formulunun linqvistik imkanları, fikir və ifadə alternasiyaları haqqında da eyni sözləri demək olar. “Es war kein uninteressanter Aufsatz”, “Bu məqalə maraqsız məqalə deyildi” / “Bu məqalə pis məqalə deyildi” söyləmində də “interessant – nicht interessant” (maraqlı-maraqsız) alternativləri arasında xeyli ifadə-anlam fərqləri, linqvistik qiymətlər çoxluğu əks olunur. Bir hadisənin, əlamətin, faktın onun əksinin inkar edilməsi yolu ilə xüsusi nəzərə çarpdırılması və ya zəiflədilməsi həm bir, həm də bir neçə inkarlıq vasitəsilə reallaşa bilər. Qeyd etdiyimiz kimi, eyni anlayışa, fikir predmetinə aid olmaqla inkarlıq işarələrinin çoxluğu dərketməni ləngidir, onu xeyli əngəlləyir, ünsiyyət prosesində maneələrin meydana gəlməsinə səbəb olur. Bu xüsusilə inkarı inkar mexanizmlərinin tabeli mürəkkəb cümlə səviyyəsinə proyeksiya edilməsi, keçirilməsi şəraitində baş verir. In der Rede des Ministers wird nicht verschwiegen, daß bestimmte negative Tendenzen nicht nur nicht fehlen, sondern auch nicht gänzlich bekämpft worden sind (Nazirin nitqində bu məsələ heç də gizlədilmir ki, / bu məsələnin üstündən heç də sükutla keçilmir ki, müəyyən mənfi hallar nəinki yox deyildir, hətta onlara qarşı lazımınca mübarizə də aparılmır / onlar hələ bütünlüklə aradan qaldırılmamışdır). Belə çoxqatlı perifraz tipləri diplomatik ünsiyyətdə, müəyyən ideyaların, fikir elementlərinin gizlədilməsi vacib olan fəaliyyət növlərində, prokuror-məhkəmə araşdırmalarında, ittiham sənədlərində, faktları qəsdən dolaşdıran, təhrif edən və ya şişirdən hesabat məruzələrində, ümumən siyasi diskursda xüsusilə geniş işlədilir, yalan və aldanışın sevimli dil priyomları kimi klişe, ştamp hüququ qazanır. Heç kim olmasa da biz azərbaycanlılar Qarabağ konfliktinin “həlli” üzrə Minsk qrupunun, onun tez-tez dəyişən həmsədrlərinin çıxışlarında, bir-birini təkzib və təkrar edən bəyanatlarında inkarlıq perifrazlarının, konkret heç nə ifadə etməyən sintaktik formaların
382 tapmacasına, fikri, daha doğrusu, fikirsizliyi qəsdən dolaşdıran “ritorika nümunələrinə” çox rast gəlmişik. Qarabağ danışıqlarına dair ən müxtəlif bəyanatlar həqiqət xumarlığı ilə yaşayan bir çox azərbaycanlılar üçün əsl yalan-aldanış məktəbi oldu. Lakin təkcə yad, çox hallarda tərəfli informasiya mənbələrinin məlumatlarında, artıq əyləncə mədəniyyətimizin tərkib hissəsinə çevrilmiş Minsk qrupunun (müqayisə et: Şeron qrupu!) müxtəlif biçimli təklif və mühakimələrində deyil, öz daxili “qruplarımızın” düşməncəsinə rəy və çıxışlarında inkarlıq linqvistikasının ifrat-mənfi təsirlərinə çox rast gəlmişik. Yalnız siyasi-diplomatik münasibətlər sahəsində deyil, ictimai həyatın bütün sahələrində həqiqətdən, gerçəkdən yayınmaq istəyi, praqmatik məqsəd və maraqlar dilin neqativ energetikasına, yayğınlaşdırma vasitəsinə marağı artırır. Mübarizə, xalq hərəkatı dövründə və ondan sonrakı illərdə, sözün hər iki mənasında müstəqillik və xalq hakimiyyəti dövründə işləməkdən, zəhmətə qatlaşmaqdan çox dil-dil ötməyi öyrənən Azərbaycan cəmiyyətində əhalinin demək olar ki, bütün təbəqələri arasında nitq mədəniyyətinin səviyyəsi xeyli yüksəldi (təəssüf ki, etimad, anlaşma mədəniyyətinin səviyyəsi aşağı düşdü!), natiqlik sənəti qısa müddətdə kütləviləşdi, şəxsiyyətə pərəstiş qanadlarında əlçatmaz üfüqlər fəth etdi. Namusla işləyib nəsə əldə etmək çətinləşdikcə, danışıb, tərifləyib nəsə almaq həvəsi və perspektivi artdı. Hamı – danışa bilən də, danışa bilməyən də danışdı. Danışıb nəsə əldə etmək istədi. Təəssüf ki, dövlətimizi, dövlətçiliyimizi zəiflədən bu xora, ucuz, icazə verilən bu mədhiyyəçilik qafiləsinə dildən güc aləti, üstünlük vasitəsi kimi daha yaxşı və daha hiyləgərliklə istifadə edə bilən ziyalılar da qoşuldu. Öz məşğuliyyətinin mahiyətinə görə təlxəklik sənətinə yaxınlaşan ucuz şairlər, kasıbçılığı özünə sığışdırmayan “ağır” alimlər, akademiklər də sıraya dayandı. Dil – çörək, mənsəb və şöhrət qazanmaq alətinə, dil formaları isə rahat mövcudluq, asan mübarizə vasitəsinə çevrildi. Bu vəziyyət siyasi diskursda bir meyxana, dil yarışması halına gəldi. Hətta ümumən elmi-akademik diskursda, alim məişətində bir canlanma, intiqam fürsəti yaratdı. Məmurları ən yaxşı natiqə, alimdən də artıq alimə, diplomatdan da artıq diplomata çevirdi. Mərhum Tofiq
383 Bayramın məşhur misralarını yada saldı: Ürək dözmür yalanlara / Həm diplomat, həm sənətkar olanlara. Dil, hüquq, dil və hüquq məntiqi onlardan daha çox və daha sərbəst istifadə edənlərin tərəfində olur. “Yerlərdə zəhmətkeşlərin hüquqlarının pozulması haqqında bizə heç bir məlumat daxil olmamışıdır / ... səhih məlumat daxil olmamışdır”, “Yəqin ki, bələdiyyələrin fəaliyyətində də müəyyən nöqsanlar yox deyildir / olmamış deyildir” kimi sintaktik ştamplar bəlkə də axıra qədər dinlənilmədən, qavranılmadan qəbul olunur. Perifraz, sözü başqa cür demək mexanizmləri artdıqca, artıb çoxaldıqca onlardan qorunmaq, onları zərərsizləşdirmək vasitələri yaranır. Ümumiyyətlə, perifraz, xüsusilə kiçiltmə və zəiflətmə perifrazları ehtiyatlı, mülayim dil davranışının əvəzsiz vasitələri hesab olunur. Zaman keçdikcə, çox təkrarlandıqca onlar öz ilkin məntiqi ekspressivliyini itirsə də, bir sipər, müdafiə, qorunma funksiyasını mühafizə edib saxlayır, dəfolunmaz klişe halına gəlir. Dissertasiya müdafiəsində işlənən “Əsər bir çox / xırda nöqsanlardan da xali / azad deyildir”, “Bütün bu qeydlər dissertasiyadan alınan ümumi təəssüratı zəiflətmir”, “Avtoreferatda bəzi nöqsanlar / çatışmazlıqlar da yox deyildir”, “Göstərilən qüsurlar dissertasiya işinin ümumi məzmununa ciddi təsir göstərə bilmir / əhəmiyyətini azlatmır” tipli çox vaxt özünümüdafiə xarakteri daşıyan ehtiyatlı-sığallı perifrazlar, qiymətləndirmə səviyyələri buna misal ola bilər. Bütün bunlar əsl həqiqətdə konkret qiymətləndirmələrdən yayınmaq manevrləridir. Kiçiltmə, zəiflətmə fiquru ümumən yumşaq, ehtiyatlı dil davranışına, ünsiyyət əməkdaşlığına, kooperativliyə gətirib çıxartsa da, nəzakət və xidmət yalanları da bir çox hallarda bu dərketmə qəlibində reallaşır və ifadə olunur. Həyati yalan və aldanışları da bu sıraya aid etmək olar. Lakin qətiyyətlə dilin kiçiltmə mexanizmlərindən, inkarlıq perifrazlarından ən çox yararlananların siyasi xadimlər olduğunu söyləmək olar. Postsovet ölkələrinin demək olar ki, hamısında belə perifrazlar mənimsənilir və xeyir gətirir “Dünyada rüşvət və korrupsiyanın olmadığı bir ölkə yoxdur” (nə qədər, hansı həcm və dərəcədə (?), “Parlament seçkilərində müəyyən pozuntuların olması tamamilə istisna olunmur”, “Dünyada xalis demokratiya, tam demokratik ölkə yoxdur və ola da
384 bilməz” kimi ifadə formaları hadisələrə analitik baxışdan, həqiqi vəziyyəti araşdırmaqdan çox faktlardan, gerçəklərdən qaçmaq məqsədi güdür. Aydın, konkret heç nə ifadə etməyən belə ifadə formaları beyinlərə soxularaq dərketməni əngəlləyir, düşüncəni yalnış yola salmaq məqsədilə dövriyyəyə atılır. İnsan dillə formalaşan şüur imperativlərinin təsirindən çıxa bilmir. Yalanı özünə sənət kimi seçmişlər, bir də divanələr və fəlakətə düşmüşlər dil (deməli həm də idrak) üzərində nəzarəti itirdiklərindən nə həqiqət və yalanı dərk etmənin, nə də ifadəetmənin fərqində olmurlar. Guya ayıq, şüurlu hərəkət etdiklərini düşünənlər də həm dilin, həm də psixikanın avtomatizminə, şüursuzluğuna uğrayırlar. Siyasi diskursda litota işlənmələrinə keçməzdən əvvəl müxtəlifsistemli dillərdə yayılanlığın hüdudları, həcm və miqyasları, ümumən struktur-funksional qanunauyğunluqları haqqındakı biliklərimizi bir qədər də dərinləşdirmək, dolğunlaşdırmaq üçün inkarı inkar formaları üzərində müşahidə və araşdırmalarımızı davam etdirək. Bütün ifadə rəngarəngliyinə və çalarlanma genişliyinə baxmayaraq, dil faktlarının da təsdiq etdiyi kimi, litota sxemləri, inkarı inkar strukturları ilk növbədə təsdiqin zəiflədilməsinə, təsdiqlik məzmununun yumşaldılmasına, fikrin, mövqeyin mülayimləşməsinə xidmət edir. Litota təsdiqin zəiflədilməsinin üslub vasitəsidir (S. Abdullayev (2), 59-64). Litota strukturları -dünyanı kiçiltmə, minimallaşdırma prizmasından dərketmə mexanizmləridir. Bu cəhəti litotadan bəhs edən bütün müəlliflər təsdiq edirlər. (Bax: Н. А. Булах, 290; E- Riesel, 201; Riesel/Schendels, 205; Fleischer/Michel, 156; B. Sowinski, 265; С. Абдуллаев, 178). Göstərilən mənbələrdə bütövlükdə perifrazlar, o cümlədən də litota quruluşları daha çox sırf qrammatik-üslubi planda araşdırılmış kiçiltmənin kommunikativ və semantik-praqmatik aspektləri arxa planda qalmışdır. Azərbaycan dilində aşağıdakı dil-üslub fraqmentlərinə nəzər salaq. (1)
oxumuşlardan yaxşı bilir. Bu da səbəbsiz deyil (“Kirpi” jurn.). (2)
İran musiqiçilərinin bizim musiqi həyatımızın hansı cəhətlərinə daha çox maraq göstərdiklərini bilmək baxımından, güman edirəm ki, həmin söhbətlərimiz oxucularımız üçün maraqsız olmaz (“Ədəbiyyat və incəsənət”).
385 Müxtəlif dillərdə litota quruluşları intensivlik dərəcələrinə görə seçilir. Məsələn, Azərbaycan dilində aşağıdakı modelləri ən intensiv kiçiltmə-qavrayış modelləri kimi fərqləndirmək olar. 1. pis, yaxşı, bəd, əskik, az... + deyil (-ma, -mə, -m): (3)
Neftçi... yarış cədvəlində yeddinci yeri tutmuşdur. Bu, pis nəticə deyildir (“Ədəbiyyat və incəsənət”). (4)
Son illər ədəbiyyatımızda isə təsvirçiliyə, hadisələrin insan xarakterlərinin səthi, üzdən təsvirinə, həyat faktlarının ideya bədii dərkini vermədən onları naturalistcəsinə qeydə almaq hallarına az təsadüf edilmir (“Azərbaycan” jurn.). 2. ...yox + deyil – (5)
Cəfər) (6)
“Ötən günlər dəfətərindən” silsilə hekayələrin çoxunda da xalq yaradıcılığının, “Molla Nəsrəddin” lətifələrinin təsiri yox deyildir (“Ədəbiyyat və incəsənət”). 3. ...dan / dən + xali / azad + deyil – (7)
Buna görə də gülüş dilindəki əsas səciyyəvi cəhətləri ayırd etmək və göstərmək faydadan xali deyildir (Ə. Dəmirzadə). 4. – ma (– mə, – m) + deyil; – ma (– mə, – m) + – ma (– mə, – m) (8)
xüsusi diqqətə layiqdir. Lenin haqqında poema yazmağın çətinliyini Rəsul hiss etməmiş deyildi (“Bakı”). (9)
–
Olmamış olmaz (“Kirpi”) Aşağıdakı situasiya tiplərində litota qeyd-şərtsiz olaraq zəif deyil, əksinə, qüvvətli təsdiq ifadə edir, mətn semantikası dil strukturu ilə dərketmənin məzmununu diametral surətdə dəyişir. (10)
Sən paşasan, mən də sultanam. Mən də bu dağların pələng əmcəklərindən az qaynar süd əmməmişəm. Onsuz da mənim düşmənim az deyil. Bütün kəndlər, Şehlidən belə bütün obalar, Gəray bəydən belə bütün Qarabağ Cavanşirləri, Ağaxandan belə bütün Qafan sultanları məni gözü götürməyənlərdir (S. Rəhimov).
386 Misallardan da aydınlaşdığı kimi, ümumən təsdiqin zəiflədilməsi vasitəsi kimi işlənən litota kontekstdən, situasiyadan asılı olaraq həm də təsdiqin qüvvətləndirilməsi və inkarın zəiflədilməsi vasitəsi kimi şəkillənir. Geniş mətndə maksimal yayğınlıq, əhatəlilik kəsb edir, bununla da linqvistik qiymət dərəcələrinin müxtəlifliyini, rəngarəngliyini təmin edir. Funksional-semantik inkarlıq sahəsinin əsas konstituentlərinin universal, dominant ifadə fiqurunun təsvir olunan situasiyanın zirvəsini təşkil edən müxtəlif semantik qruplarla, modallıq elementləri ilə əlaqələnməsi birmənalı şəkildə təsdiq mülahizəni zəiflətmir, əksinə, onu bir qədər də qüvvətləndirir, intensivləşdirir, mətnin ən aktual ünsiyyət fraqmenti halına gətirir, yayğınlıq və yayılanlığa yeni stimullar əlavə edir. Aşağıdakı misalları müqayisə edək. (11)
Bu əsərlərdə nəyə rast gəlmək olmaz, nəyi tapmaq olmaz? Oxucu müəllifin hərtərəfli biliyinə, istedad və zəkasına, dünyagörüşünün dərinliyinə heyran olmaya bilmir (“Bakı” qəz.). (12)
(= hamı qulaq asırdı, hamı heyrət içində idi). Lakin nümunələrin də təqdim etdiyi bu rəngarənglik və funksional genişliyə baxmayaraq, litota strukturlarının hamısını birləşdirən ümumi bir cəhət var: litotanın işlədilməsində məqsəd ilk növbədə aydın, birbaşa mövqedən, dəqiq, birmənalı qiymətləndirmədən qaçmaq, ən müxtəlif yozum, şərh imkanlarını vahid tərtibdə, sinkretik formada reallaşdırmaqdır. Bu hadisəyə funksional polifoniya, praqmatik üslubi omonimlik kimi də yanaşmaq olar. Həmin linqvistik situasiya litota quruluşlarını potensial olaraq yalan və aldanışların ixtiyarına verir. Nitqdə dərketmənin bütün genişlənmə, yayılma potensialına baxmayaraq, litota fiquru, inkarı inkar strukturları ilk növbədə fikrin, mülahizənin gerçək təsirini gizlətmə, bir meliorasiya düşüncəsi kimi diqqəti cəlb edir. Gerçəkliyi özünə “hopduran” kiçiltmə və minimallaşdırma kodları – litota və inkarı inkar modelləri qətiyyət, təkid modallığından sərf-nəzər etmək, mümkün radikalizmi, ifrat- barışmaz mövqeyi neytrallaşdırmaq, lüzumsuz, konkret praqmatik məqsəd və maraqları təhlükə altına ala biləcək emosional-iradi məqamları azaltmaq, mümkün olarsa, tamamilə cilovlamaq və təshih etməyin əlverişli vasitələri hesab olunur. Birbaşa, vasitəsiz ifadə üsulundan fərqli olaraq, alternativ,
387 ehtiyat çoxluqlar, vasitəli dil forması, ifadə strategiyası olan inkarı inkar və litota sxemlərində təsviri, xarakteroloji, qiymətləndirmə və meliorativləşmə, mötədilləşdirmə funksiyaları üzvi surətdə birləşir. Litotanın yığılma və genişlənmə potensiyalı, qəti hökmü zəiflətmək, yumşaltmaq praqmatikası, məntiqi və emosional ekspressivliyi, habelə yayılanlıq hüdudları alman dilinə aid aşağıdakı nümunələrdə bütün aydınlığı və şəffaflığı ilə görünməkdədir. Göstərilən cəhəti nicht + ohne, nicht + los, nicht +un modelləri əsasında izləməyə çalışaq. Bu, litotanın ifadə şəkilləri ilə qavrayış mexanizmlərinin tipoloji müxtəlifliyini izləmək üçün də maraqlıdır. (1) Mit der Mehrzahl westdeutscher Politiker verglichen, war Walter Ulbricht ein Staatsmann von hohen Graden. Er hatte ein klares Ziel und holte aus der jeweiligen Lage heraus, was nur irgend möglich war. In der Schlichtheit seines geistigen Gefüges war er Konrad Adenauer nicht unähnlich. Beide verfügten über einen mäßigen Wortschatz (R. Eichler). (2)
Sinne reichen allerdings nicht aus, um Sphärenklänge zu erfassen (R. Eichler). (3)
nicht ohne Einfluß auf die Gegenwartssprache ist, bedarf kaum eines Beweises (R. Eichler). (4)
vorstellen (Günter de Bruyun). (5)
... Das ist die metaphorische Situation von Korns Buch... Ihr Entsetzen zu bannen, fehlen die Worte selber; das rechtfertigt die Gelassenheit, die Korn nicht ohne strategische Klugheit sich währte (Th. W. Adorno) (6)
Ja, es stimmt, was der deutschen Sprache so wichtig erscheint, es ist in der unseren nicht. Aber natürlich ist sie nicht ohne Ordnung im Satzbau (R. Eichler). Normal halda kiçiltmə, zəiflətmə mexanizmlərinin ümumi ünsiyyət strategiyalarının gerçəkləşməsində ehtiyatkarlıq, qorxu, müəyyən etik mülahizələrə əməl olunması, qarşılıqlı əməkdaşlıq istəyi əsas motivlər kimi çıxış edir. Litota fiquruna geniş mənada ehtiyat-mühafizə mexanizmləri, |