Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti z. O. Kuvandikov
Xo‘jalik yuritish huquqi va operativ boshqarish huquqi asosida
Yüklə 1,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.Xo‘jalik yuritish huquqi va operativ boshqarish huquqi asosida
tadbirkorlik faoliyatini yuritishning xususiyatlari Xo‘jalik yuritish huquqining tushunchasi va ushbu huquqqa ega bo‘lgan yuridik shaxsning mulkiy huquq layoqati FKning 176, 177- moddalarida nazarda tutiladi. 176-moddaga muvofiq, xo‘jalik yuritish huquqiga ega bo‘lgan yuridik shaxs unga biriktirilgan mol-mulkka mulk huquqi subyekti kabi egalik qiladi, undan foydalanadi va uni tasarruf etadi. Ushbu huquqqa ega bo‘lgan tadbirkor o‘z xohishi bilan qonunga zid kelmaydigan har qanday harakatlarni amalga oshiradi. Mulk huquqi subyekti bo‘lmasdan, mol-mulkni operativ boshqarish huquqiga ega bo‘lgan korxonalarning vakolatlari FKning 72, 178-moddalarida belgilangan. Xo‘jalik yuritishida bo‘lgan mol-mulkka nisbatan mulkdorning huquqlari xo‘jalik yuritishida bo‘lgan mol-mulkning egasi qonunga muvofiq korxona tashkil etish, uning faoliyat sohasini va maqsadlarini aniqlash, uni qayta tashkil etish va tugatish masalasini hal qiladi, korxona direktorini (rahbarini) tayinlaydi, korxonaga qarashli mol-mulkdan belgilangan maqsadlarda foydalanilishi va uning saqlanishini nazorat qiladi. Mulkdor korxonaning xo‘jalik yuritishida bo‘lgan mol-mulkni ishlatishdan kelgan foydaning bir qismini olish huquqiga ega. Unitar korxona xo‘jalik yuritish huquqi asosida o‘ziga qarashli bo‘lgan ko‘chmas mulkni mulkdorning roziligisiz sotishga, ijaraga berishga, garovga qo‘yishga, xo‘jalik shirkatlari va jamiyatlarining ustav fondiga hissa sifatida topshirishga yoki bu mol-mulkni boshqacha usulda tasarruf etishga haqli emas. Korxonaga qarashli boshqa mol-mulkni u mustaqil tasarruf etadi. Davlat korxonasi yoki muassasasiga biriktirib qo‘yilgan mol-mulkning 216 egasi ortiqcha, foydalanilmayotgan yoki noo‘rin foydalanilayotgan mol- mulkni olib qo‘yish hamda uni o‘zi xohlagan tarzda tasarruf etishga haqli. Davlat korxonasining mol-mulkini tasarruf etish davlat korxonasi o‘ziga biriktirib qo‘yilgan mol-mulkni uning mulkdorining roziligi bilangina boshqa shaxsga berishga yoki uni boshqacha usulda tasarruf etishga haqli. Davlat korxonasi o‘zi ishlab chiqaradigan maxsulotni, agar qonun hujjatlarida o‘zgacha tartib belgilab qo‘yilgan bo‘lmasa, o‘zi mustaqil tasarruf etadi. Davlat korxonasining daromadlarini taqsimlash tartibi uning mulkdori tomonidan belgilanadi. Muassasa mol-mulkini tasarruf etish muassasa o‘ziga biriktirib qo‘yilgan mol-mulkni va smeta bo‘yicha unga ajratilgan mablaglarga sotib olingan molmulkni boshqa shaxsga berishga yoki o‘zgacha usul bilan tasarruf etishga haqli emas. Agar ta’sis hujjatlariga muvofiq muassasaga daromad keltiradigan faoliyat bilan shugullanish huquqi berilgan bo‘lsa, bunday faoliyatdan olingan daromad va bu daromad hisobidan sotib olingan mol-mulk muassasaning mustaqil tasarrufiga o‘tadi va alohida balansda hisobga olinadi. Xo‘jalik yuritish va operativ boshqarish huquqlarining vujudga kelishi va bekor bo‘lishi mulkdorning qarori bilan unitar korxonaga yoki muassasaga biriktirib qo‘yilgan mol-mulkni xo‘jalik usulida yuritish huquqi yoki operativ boshqarish huquqi ushbu korxona yoki muassasada unga mol-mulk topshirilgan paytdan boshlab vujudga keladi. Xo‘jalik yuritishida yoki operativ boshqarishida bo‘lgan mol- mulkdan foydalanishdan olingan hosil, mahsulot va daromadlar, shuningdek unitar korxona yoki muassasa shartnoma bo‘yicha yoxud boshqa asoslarda vujudga kelgan molmulk ham mulk huquqining vujudga kelishi uchun belgilab qo‘yilgan tartibda korxona yoki muassasaning xo‘jalik yuritishiga yoki operativ boshqarishiga o‘tadi. Mol-mulkni xo‘jalik usulida yuritish huquqi va operativ boshqarish huquqi mulkdorning qarori bilan va qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa asoslarda bekor qilinadi. Xo‘jalik yuritish yoki operativ boshqarish huquqiga nisbatan basharti FK va o‘zga qonun hujjatlarida boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa, mulkchilik huquqi to‘grisidagi qoidalar qo‘llaniladi. 217 Demak, tadbirkorlik faoliyati mulk huquqi egasi bo‘lgan va bo‘lmagan shaxslar tomonidan amalga oshirilishi mumkin. Tadbirkorlik faoliyati subyektlari umumiy qoidaga binoan mulk huquqi egalari hisoblanadi, agar bunday huquqqa ega bo‘lmagan taqdirda, ular mulkdor tomonidan biriktirib qo‘yilgan mol-mulkka nisbatan xo‘jalik yuritish huquqiga yoki operativ boshqarish huquqiga ega bo‘ladilar va tadbirkorlik faoliyatini mulkdor tomonidan belgilangan vakolat doirasida amalga oshiradilar (FKning 71, 177-m.). Tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishdan asosiy maqsad daromad (foyda) olishdan iborat. Ushbu maqsadga erishish uchun tadbirkor o‘z faoliyatini bozor talablariga moslashtirib rejaga soladi, kerakli va sotib oluvchilar uchun zarur bo‘lgan mahsulotlarni ishlab chiqarishga, xarid qilishga raqobatlashuvda faol qatnashishga harakat qiladi. Tadbirkor o‘z faoliyatini yuritish natijasida oladigan umumiy daromadidan ma’lum qismini soliqlar va boshqa to‘lovlar uchun ajratadi. To‘lovlarni to‘lashdan tadbirkor ixtiyorida qolgan daromad sof foyda sifatida to‘lato‘kis uning tasarrufiga o‘tadi. Sof foydadan qaysi maqsadda foydalanishni tadbirkor o‘zi mustaqil ravishda hal qiladi. Yüklə 1,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|