Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti z. O. Kuvandikov
Yüklə 1,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Xo‘jalik jamiyatlari. Xo‘jalik jamiyatlari ishtirokchilarining
huquq va burchlariga xos farqlari ham asosan ularning majburiyatlari bo‘yicha javobgarligi bilan bogliq. Masalan, mas’uliyati cheklangan jamiyatning majburiyatlari bo‘yicha uning ishtirokchilari javob bermaydilar. Ular jamiyat faoliyati bilan bogliq zararlar uchun o‘zlari qo‘shgan hissalar qiymati doirasida javobgardirlar (FKning 62-moddasi). Mas’uliyati cheklangan jamiyat uning ta’sis hujjatlari, uni tashkil qilish tartibi, ishtirokchilarining huquq va burchlari bilan to‘liq yoki kommandit shirkatlaridan farq qiladi. Uning yana bitta farqi shundan iboratki, bunday jamiyatning ta’sischisi bitta shaxsdan iborat bo‘lishi ham mumkin. Shuning bilan birga mas’uliyati cheklangan jamiyat ishtirokchilarining soni qonun hujjatlarida o‘rnatilgan me’yordan oshib ketmasligi kerak, oshib ketgan taqdirda bunday jamiyat aktsiyadorlar jamiyatiga aylantirilishi yoki tugatilishi lozim. Mas’uliyati cheklangan jamiyatning ishtirokchisi tomonidan ustav fondi (kapitali)dagi o‘z hissasini uchinchi shaxslarga sotishga, agar ustavda ruxsat berilmagan bo‘lsa, yo‘l qo‘yilmaydi. Ushbu hissa umumiy qoidaga binoan jamiyatniig boshqa ishtirokchilariga o‘tkazilishi mumkin. Mas’uliyati cheklangan jamiyat davlat ro‘yxatidan o‘tgan paytdan boshlab vujudga keladi (FKning 44-moddasi). Ro‘yxatdan o‘tkazish ta’sis hujjatlari (ta’sis shartnoma va ustav)ga asosan amalga oshiriladi (FKning 43-moddasi). Ular ro‘yxatdan o‘tkazish uchun birga taqdim etiladi. Jamiyatning ta’sischisi bitta shaxsdan iborat bo‘lsa, ro‘yxatdan o‘tkazish uchun faqat ustav taqdim etiladi. Mas’uliyati cheklangan jamiyatniig moddiy manbai jamiyat ishtirokchilarining hissalaridan tashkil topgan ustav fondi (kapitali)dir. Ustav kapitalining miqdori, odatda, ustavda nazarda tutiladi, lekin u qonun hujjatlarida belgilangan miqdordan kam bo‘lmasligi kerak. Jamiyat fuqarolarning ixtiyoriy ravishda tuzadigan tashkiloti bo‘lganligi tufayli, hissaning etmay qolgan qismini undirish uchun sudda da’vo qo‘zatilmaydi. Bunday hollarda qonun hujjatlarida nazarda tutilgan qoidalarga binoan ustav fondiga qo‘shiladigan hissaning miqdori kamaytirilishi yoki jamiyatning faoliyati tugatilishi mumkin. Ustav 207 fondining miqdori qisqartiriladigan bo‘lsa, bu haqda jamiyatning kreditorlari, albatta, xabardor qilinadi. Ular majburiyatni jamiyat tomonidan belgilangan muddatdan oldin bajarishni yoki uni bekor qilishni va shu tufayli etkazilgan zararni qoplashni undan talab qilish huquqiga ega. Kommandit (ishonchga asoslangan) shirkatni boshqarish uning to‘liq sheriklari tomonidan amalga oshiriladi. Mas’uliyati cheklangan jamiyatda bunday emas. Bu jamiyatda uning barcha ishtirokchilari teng va jamiyat faoliyatini boshqarish uchun ulardan birontasiga qonunda ustunlik berilmagan. Shuning uchun ham jamiyat ishtirokchilari tomonidan uning boshqaruv organini tuzish nazarda tutiladi. Ishtirokchilarning umumiy majlisi jamiyatning oliy organi hisoblanadi. Umumiy majlis mahalliy ahamiyatga ega bo‘lgan normativ hujjatlarni, jamiyatning ichki ishlarini hal qilishga qaratilgan qarorlarni qabul qilish huquqiga ega. Kundalik muammolarni hal qilish uchun va umumiy majlisga hisobot berib turuvchi va unga itoat etadigan ijrochi organ tuziladi. Bunday organ yakka direktor yoki maslahatchilar hay’ati (kollegiya)dan iborat bo‘lishi mumkin. Qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyat ishtirokchilari uning majburiyatlari bo‘yicha o‘z mol-mulklari bilan qo‘shgan hissalari qiymatiga nisbatan hamma uchun bir xil bo‘lgan, jamiyatning ta’sis hujjatlarida belgilanadigan karrali miqdorda solidar tarzda subsidiar javobgar bo‘ladilar. Demak, jamiyat majburiyatlari bo‘yicha hamma ishtirokchilar sheriklik (solidar) asosida karrali miqdorda bir tekisda qo‘shimcha (subsidiar) javobgar bo‘ladilar (FKning 63-moddasi). Ushbu moddaga binoan ishtirokchilardan birontasi bankrot bo‘lsa, javobgarlik boshqa ishtirokchilar o‘rtasida ularning hissalariga mutanosib ravishda taqsimlanishi mumkin. Jamiyatning ta’sis hujjatlari ta’sis shartnomasidan va uning ustavidan iborat. Ta’sis shartnomasi jamiyatni tashkil etish paytida uning ta’sischilarining huquq va burchlarini belgilaydi va tartibga soladi. Jamiyatning davlat ro‘yxatidan o‘tkazilishi va ta’sischilar o‘z zimmalariga olgan majburiyatlarining bajarilishi bilan ta’sis shartnomasi o‘z kuchini yo‘qotadi. Ustav esa, o‘z navbatida, jamiyatning yuridik shaxs 208 sifatida huquqiy maqomini belgilaydi. Barcha manfaatdor shaxslar jamiyat ustavi bilan tanishib chiqish huquqiga ega. Aktsiyadorlarning talabi bo‘yicha jamiyat ustavi va unga keyinchalik kiritilgan o‘zgarishlar bilan tanishib chiqish uchun aktsiyadorga imkoniyat tudirib berish kerak. Aktsiyadorlar jamiyatining faoliyati uning organlari tomonidan amalga oshiriladi. Jamiyatning oliy organi aktsiyadorlarning umumiy yiilishi hisoblanadi. Umumiy yiilish jamiyatning boshqaruv organi – kuzatuv kengashi tomonidan chaqiriladi. Ko‘p masalalar bo‘yicha qarorlar oddiy ko‘pchilik ovoz bilan, muhim masalalar bo‘yicha malakaviy ko‘pchilik ovozlar bilan qabul qilinadi. Kuzatuv kengashi jamiyat faoliyatida umumiy rahbarlik vazifasini amalga oshiradi. Umumiy yiilish vakolatiga taalluqli bo‘lgan masalalar yuzasidan kuzatuv kengashi qaror qabul qilish huquqiga ega emas. Har qanday fuqaro, u jamiyat aktsiyadori bo‘lishi yoki bo‘lmasligidan qat’i nazar, kuzatuv kengashining a’zosi bo‘lishi mumkin. Kuzatuv kengashining a’zolari jamiyatning yillik umumiy yiilishida saylanadi. Kengash a’zolari o‘z tarkibidan yopiq ovoz bilan kuzatuv kengashi raisini saylaydilar. Kuzatuv kengashining qarorlari, agar ustavda boshqacha hol nazarda tutilmagan bo‘lsa, majlisda qatnashgan kengash a’zolarining ko‘pchilik ovozi bilan qabul qilinadi. Jamiyat ustavida majlisda ovozlar teng taqsimlangan taqdirda kengash raisiga hal qiluvchi ovoz berish huquqi nazarda tutilgan bo‘lishi mumkin. Aktsiyadorlarning umumiy yiilishining qarori bilan kuzatuv kengashi a’zosining vakolati turli asoslarga ko‘ra muddatidan oldin tugatilishi mumkin. Yüklə 1,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|