Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti z. O. Kuvandikov
Xo‘jalik shirkatlari va jamiyatlarining quyidagi asosiy
Yüklə 1,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Xo‘jalik shirkatlari va jamiyatlarining quyidagi asosiy
belgilarini ajratish mumkin. Birinchidan, ular tijorat tashkilotlari, ya’ni o‘z faoliyatining asosiy maqsadi sifatida ishtirokchilar o‘rtasida taqsimlanishi mumkin bo‘lgan foydani olishni ko‘zlovchi shaxslar bo‘ladi. Ikkinchidan, ular ishtirokchilarining ulushlariga yoki ta’sischilarning aktsiyalariga bo‘lingan ustav fondiga yoki ustav kapitaliga ega bo‘lishligi. Umuman olganda, shirkat va jamiyat ishtirokchilari xo‘jalik sohasida o‘z oldilariga qo‘ygan yagona maqsadga erishish uchun mol- mulklarini qo‘shib, birgalikda harakat qiladilar. Lekin ular bir-birlaridan qisman farq ham qiladilar. Masalan, sheriklik faqat natijaga erishish uchun emas, balki ishtirokchilarning birbirlariga yaqin shaxsiy munosabatlariga asoslanadi. Bunda ishtirokchilarning kim ekanligiga ahamiyat beriladi. Jamiyatda esa uning ishtirokchilari kimlardan iborat bo‘lishi hal qiluvchi ahamiyatga ega emas, u birinchi navbatda maqsadga erishish nuqtai nazaridan tashkil etiladi. Xo‘jalik shirkatlari va jamiyatlarning muassislari (ishtirokchilari) fuqarolardan va yuridik shaxslardan iborat bo‘lishi mumkin. Tadbirkorlik 202 subyekti sifatida xo‘jalik shirkatlari va jamiyatlari tashkil etilayotganda shakllantirilgan ustav fondi, kapitali yoki uning balansidagi o‘ziga tegishli bo‘lgan mol-mulklariga nisbatan xususiy mulk huquqiga ega. Xo‘jalik shirkatining yoki jamiyatining mulkiga qo‘shiladigan hissa har xil mulkdan, jumladan mulkiy huquqdan va shuning bilan birga pul bilan baholanishi mumkin bo‘lgan boshqa huquqlardan iborat bo‘lishi mumkin. Hissaning asosiy belgisi uning pul bilan baholanishi mumkinligidadir. Masalan, muallifning mulkiy huquqi, ixtiroga bo‘lgan huquq, nou-xau, sanoat namunalari, tovar belgisi va shunga o‘xshashlar ham shirkat yoki jamiyat mulkiga qo‘shilgan hissa bo‘lishi mumkin. Kreditorning shaxsi bilan bogliq bo‘lmagan, majburiyat bo‘yicha talab qilish huquqi ham hissa sifatida tan olinishi mumkin. Muassislar (ishtirokchilar) tomonidan qo‘shiladigan hissani pul bilan baholashda vujudga kelgan nizoni ekspertlar xulosasiga ko‘ra sud tomonidan belgilangan tartibda hal qilinadi. Xo‘jalik shirkatining yoki jamiyatining har bir ishtirokchisi uning faoliyatini boshqarishda qatnashish huquqiga ega. Shirkat va jamiyatning qaysi turdan iborat bo‘lishiga qarab, uning ishtirokchilari shirkat yoki jamiyat faoliyatini boshqarishga oid qarorlarni qabul qilishda yoki boshqaruv va tekshiruv organlarini tuzishda qatnashishlari mumkin. Kommandit shirkatning ishtirokchisi uning faoliyatini boshqarishda ishtirok etish huquqiga ega emas (FKning 61-moddasi). Xo‘jalik shirkati va jamiyati ishtirokchilarining majburiyatlari ta’sis hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda, miqdorda, usullarda va muddatlarda hissa qo‘shishdan, maxfiy axborotni oshkor qilmaslikdan, shirkat va jamiyatning ta’sis hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa majburiyatlardan iborat bo‘lishi mumkin. Ushbu huquq va majburiyatlar barcha shakldagi jamiyat va shirkat qatnashchilariga taalluqlidir. Shuning bilan birga har bir shakldagi shirkat va jamiyat ishtirokchilarining huquq va majburiyatlari o‘zlariga xos xususiyatlari bilan ifodalanadi. Masalan, “to‘liq shirkat” ishtirokchilari o‘z o‘rtalarida tuzilgan shartnomaga muvofiq tadbirkorlik faoliyati bilan shuullanadilar. Ular o‘z shirkat majburiyatlari bo‘yicha o‘zlariga qarashli butun mol-mulk bilan javob beradilar. Shaxs faqat bitta to‘liq shirkatning ishtirokchisi bo‘lishi 203 mumkin (FKning 60moddasi). Kommandit shirkati - shirkatning qarzlari bo‘yicha o‘zining shirkat fondiga qo‘shgan hissasi miqyosida javob beradigan ishtirokchilardan (kommanditlardan) iborat (FKning 61- modda). Kommandit shirkati iborasi frantsuz huquqidan olingan bo‘lib, savdo sohasidagi shirkatlardan biri hisoblanadi. Kommandit shirkati “ishonchga asoslangan shirkat” degan nom bilan ham ataladi. Yüklə 1,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|