Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti z. O. Kuvandikov
Yüklə 1,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Mulk huquqi – mulk huquqining qonuniy tushunchasi OzR FKning
164-moddasida belgilangan bo‘lib, unga ko‘ra, mulk huquqi shaxsning o‘ziga qarashli mol-mulkka o‘z xohishi bilan va o‘z manfaatlarini ko‘zlab 193 egalik qilish, undan foydalanish va uni tasarruf etish, shuningdek o‘zining mulk huquqini, kim tomonidan bo‘lmasin, har qanday buzishni bartaraf etishni talab qilish huquqidan iboratdir. Ommaviy mulk davlatga tegishli mulkdan iborat bo‘lib, u ikki xil ko‘rinishda, ya’ni O‘zbekiston Respublikasi mulki va munitsipal mulkdan tashkil topadi. Tadbirkorlik faoliyati umumiy mulk, ya’ni bir necha fuqarolar va yuridik shaxslarga tegishli bo‘lgan mol-mulk asosida ham amalga oshirilishi mumkin. Umumiy mulk birgalikdagi va ulushli mulkdan iborat bo‘lishi mumkin. Mulkiy huquq ob’ektlari - O‘zbekiston Respublikasi hududidagi er, er osti boyliklari, ichki suvlar, havo havzasi, o‘simlik va hayvonot dunyosi, imoratlar va inshootlar, mahsulotlar, turar joy va kvartiralar, mahsulot belgilari, sanoat namunalari, ixtirolar, foydali modellar, sanoat namunalari, integral mikrosxemalarning topologiyasi, selektsiya yutuqlari, mahsulot belgilari va xizmat ko‘rsatish belgilari, asbob- uskunalar, moddiy va ma’naviy madaniyat buyumlari, pullar, qimmatli qogozlar va boshqa mol-mulklar; insonning mehnat qilish qobiliyati. Mulk huquqi egalari har birining, ularga tegishli bo‘lgan umumiy mol-mulkdagi ulushlari (hissalari) aniq belgilab qo‘yilgan bo‘lsa, bunday mulk ulushli mol-mulk deyiladi. Ulushli mol-mulkda qonunga asosan yoki ishtirokchilarning kelishuvi bilan ularning ulushlari aniq belgilab qo‘yilmagan bo‘lsa, ulushlar teng deb hisoblanadi. Umumiy qoidaga asosan birgalikdagi mulkka uning egalari birgalashib egalik qiladilar va foydalanadilar. Lekin ular o‘zaro kelishib, boshqacha tartib o‘rnatgan bo‘lishlari ham mumkin. Bunday mulkni tasarruf qilishda uning egalarining roziligi talab qilinadi. Tadbirkorlik faoliyati rivojlanishining ta’siri ostida birgalikdagi mulk huquqi ishtirokchilarining har biriga ularning barchasining roziligi bilan ushbu molmulk yuzasidan bitimlar tuzish huquqi beriladi. Masalan, er-xotinga umumiy birgalikdagi mulk huquqida tegishli bo‘lgan mol- mulk negizida oilaviy tadbirkorlik amalga oshirilayotganda, ish muomalalarida er-xotin nomidan erning yoki xotinning roziligi bilan 194 ulardan biri ishtirok etadi, bu rozilik yakka tartibdagi tadbirkor ro‘yxatdan o‘tkazilayotganda tasdiqlangan bo‘lishi lozim. Tadbirkorlik faoliyati turli shakldagi mulk huquqi asosida va ishtirokida amalga oshirilishi mumkin. Agar tadbirkorlik umumiy mulk asosida amalga oshirilsa, har bir tadbirkorning tegishli ulushi belgilab qo‘yiladi, shunga muvofiq, tadbirkorlikni amalga oshirish natijasida qo‘lga kiritilgan daromadlar ham ulushlarning miqdoriga qarab, a’zolar o‘rtasida taqsimlanadi. O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari, jamoalar, ularning birlashmalari, jamoat tashkilotlari va diniy tashkilotlar, fuqarolarning oilaviy va o‘zga birlashmalari, mahalliy o‘zini o‘zi boshqarish idoralari, xalq deputatlarining barcha bo‘indagi Kengashlari hamda ular vakolat bergan davlat boshqaruvi idoralari, boshqa davlatlar, xalqaro tashkilotlar, boshqa davlatlarning yuridik shaxslari va fuqarolari, fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar mulkiy huquq subyektlaridir. Bir necha yuridik shaxslar va fuqarolar aynan bitta mulkning subyektlari bo‘lishi mumkin. Fuqarolik kodeksining 217-moddasiga muvofiq, agar ulushli mulk ishtirokchilarining ulushlari qonun asosida belgilanishi mumkin bo‘lmasa hamda uning barcha ishtirokchilarining kelishuvi bilan belgilab qo‘yilgan bo‘lmasa, ulushlar teng deb hisoblanadi. Tadbirkorlikni amalga oshirish jarayonida ulushlar haqida nizo kelib chiqqan taqdirda bunday nizo umumiy mulk-egalari har qaysisining da’vosi bo‘yicha sud tomonidan hal qilinadi. Agar meros olish, rekvizitsiya yoki musodara qilish natijasida yoki boshqa asoslarga ko‘ra, davlat bilan fuqaroning, yoxud kooperativ va boshqa jamoat tashkiloti bilan fuqaroning umumiy mulki tashkil bo‘lib qolsa, u holda bunday umumiy mulk paydo bo‘lgan kundan boshlab bir yil ichida qonunda ko‘zda tutilgan usullarni qo‘llash yo‘li bilan bekor qilinishi lozim edi. Endilikda mol-mulklarni umumlashtirish asosida birgalikda tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun keng imkoniyat yaratildi. Tadbirkorlik ajnabiy fuqarolar hamda yuridik shaxslarning mol- mulklarini turli shakllarda jalb etish asosida ham amalga oshiriladi. Mol- mulkdan foydalanish, uni tasarruf etish, uning asosida tadbirkorlik 195 yuritish haqidagi O‘zbekiston fuqarolariga tegishli qoidalar ajnabiy fuqarolarga ham taalluqlidir. Ushbu huquqdan foydalanib, zarur sarmoyaga ega bo‘lgan ajnabiy davlat fuqarolari o‘zaro manfaatdorlik asosida qo‘shma korxonalar yoki faqat o‘zlariga tegishli bo‘lgan korxonalarni imtiyozli ravishda tashkil etishlariga imkon beriladi. Bunda ularning mol-mulklari va mulkiy huquqlari, manfaatlari qonun bilan qo‘riqlanadi va daxlsizligi to‘la kafolatlanadi. Xorijiy fuqarolar respublika hududida tadbirkorlik natijasida orttirgan mol-mulkni o‘z xohishlari bilan meros qilib qoldirishlari, xayr-ehson qilishlari yoki o‘zlariga tegishli daromadlarni O‘zbekistondan erkin olib ketishlari qonun bilan kafolatlanadi. O‘zbekiston yuridik shaxslari va ajnabiy yuridik shaxslar ishtirokida birgalikda tadbirkorlik faoliyatini o‘zlariga tegishli mol-mulki asosida qo‘shma korxonalar, xo‘jalik jamiyatlari va shirkatlari tuzish yo‘li bilan amalga oshirilishi mumkin. Yüklə 1,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|