Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti z. O. Kuvandikov
Xususiy mulk asosida tadbirkorlik faoliyatini yuritish
Yüklə 1,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.Xususiy mulk asosida tadbirkorlik faoliyatini yuritish
FKning 207-moddasida xususiy mulk huquqi shaxsning qonunchilikka muvofiq tarzda qo‘lga kiritgan mol-mulkka egalik qilish, undan foydalanish va uni tasarruf etish huquqi tushuntirilgan. Xususiy mulk huquqi asosida tadbirkorlik faoliyatini amalga oshiruvchi tijoratchi tashkilotlar ya’ni foyda olishni o‘z faoliyatining asosiy maqsadi qilib olgan yuridik shaxslar xo‘jalik shirkati va jamiyati, ishlab chiqarish kooperativi, unitar korxona va qonunlarda nazarda tutilgan boshqacha shaklda tuzilishi mumkin (FK 40-moddasi ikkinchi qismi). Tijoratchi tashkilotlar mulkiy munosabatlarda keng tarqalgan jamoaviy tadbirkorlikning tashkiliy-huquqiy shakllaridan hisoblanadi. Tadbirkorlar tomonidan tuziladigan bunday shaklga o‘xshash birlashmalar qit’a huquqida kompaniyalar yoki firmalar, anglo-amerika huquqida esa korporatsiyalar deb nomlanadi. O‘tmishda O‘zbekistonda bunday birlashmalar shirkatlardan iborat bo‘lib, ular asosan savdo, shuningdek, hunarmandchilik bilan shuullanishgan. Xususiy mulk asosida tadbirkorlik faoliyatini 196 yuritishning huquqiy asoslari O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida, xususiy mulkni himoya qilish va mulkdorlar huquqlarining kafolatlari to‘grisidagi O‘zbekiston Respublikasining 24.09.2012 yildagi O‘RQ-336-son Qonuni, “Xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining shartnomaviy huquqiy bazasi to‘risida”gi, “Xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini davlat tomonidan nazorat qilish to‘risida”gi qonunlar shular jumlasidandir. Yuqoridagi Xususiy mulkni himoya qilish va mulkdorlar huquqlarining kafolatlari to‘grisidagi O‘zbekiston Respublikasining 24.09.2012 yildagi O‘RQ336-son Qonuni 4-moddasida, xususiy mulk huquqini amalga oshirish tartiblari belgilangan. Unga muvofiq, mulkdor o‘ziga qarashli mol-mulkka o‘z xohishiga ko‘ra hamda o‘z manfaatlarini ko‘zlab egalik qiladi, undan foydalanadi va uni tasarruf etadi. Mulkdor o‘z mol-mulkiga nisbatan qonunga zid bo‘lmagan har qanday harakatlarni bajarishga haqli. U o‘z mol-mulkidan xo‘jalik faoliyatini va qonunda taqiqlanmagan boshqa faoliyatni amalga oshirish uchun foydalanishi, uni boshqa shaxslarga egalik qilish va (yoki) foydalanish uchun tekinga yoxud haq evaziga berishi mumkin. Mol-mulkdan foydalanish fuqarolarning, yuridik shaxslar va davlatning huquqlarini hamda qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini buzmasligi, atrof-muhitga zarar yetkazmasligi kerak. Barcha mulkdorlarga o‘z huquqlarini amalga oshirishda teng sharoitlar ta’minlanadi. Intellektual mulk obyektlariga bo‘lgan mutlaq huquqlarning egalari va tijorat sirining egalari ushbu Qonun hamda boshqa qonun hujjatlari bilan belgilangan huquqlar va kafolatlardan foydalanadi. FKning 58-moddasda ko‘rsatilgan tijoratchi tashkilotlar o‘z faoliyatini tashkil qilishda qatnashgan muassislari (ishtirokchilari)ning mol-mulkidan ajratilgan va ularning hissalaridan tashkil topgan ustav kapitaliga (fondiga, mulkiy jamarmasiga) ega bo‘lgan tijoratchi tashkilot yuridik shaxs hisoblanadi. Xo‘jalik shirkatlari va jamiyatlari o‘z a’zolarining ixtiyori bilan, ya’ni ular tomonidan tuzilgan shartnomaga asosan vujudga kelgan, umumiy huquq layoqatiga ega bo‘lgan tijoratchi tashkilot hisoblanadi. 197 Xo‘jalik shirkatlari va jamiyatlarning muassislari (ishtirokchilari) muayyan huquqlar va majburiyatlarga ega. Ular shirkat va jamiyatning ishlarini bajarishda qatnashish, faoliyati to‘risida axborot olish, foydani taqsimlashda qatnashish, shirkat yoki jamiyat tugatilgan taqdirda kreditorlar bilan hisob-kitob qilingandan keyin qolgan mol-mulkning bir qismini yoki uning qiymatini olish va qonun hujjatlarida, shuningdek shirkat yoki jamiyatning ta’sis hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa huquqlarga ega bo‘lishlari mumkin. Xususiy mulkni himoya qilish va mulkdorlar huquqlarining kafolatlari to‘grisidagi O‘zbekiston Respublikasining 24.09.2012 yildagi O‘RQ-336-son Qonuni 3-bobida mulkdorlar huquqlarining kafolatlari belgilangan. Unda, undiruvni mol-mulkka qaratish yo‘li bilan mol-mulk olib qo‘yilayotganda mulkdorning majburiyatlari bo‘yicha undiruv mol- mulkka qaratilgan taqdirda, uning olib qo‘yilishiga faqat qonunda nazarda tutilgan hollarda va tartibda yo‘l qo‘yiladi. Xususiy mulk bo‘lgan mol-mulk natsionalizatsiya, musodara va rekvizitsiya qilinmaydi, qonunda nazarda tutilgan hollar bundan mustasno. Xususiy mulk bo‘lgan mol-mulkni, shu jumladan yer uchastkasini natsionalizatsiya va rekvizitsiya qilingan hollarda olib qo‘yish, agar qonunda boshqacha qoida nazarda tutilmagan bo‘lsa, mulkdorga uning bozor qiymati, shuningdek bunday olib qo‘yish munosabati bilan mulkdorga yetkazilgan zararning o‘rni to‘la qoplanishi sharti bilangina amalga oshiriladi. Mulkdor xususiy mulk bo‘lgan mol- mulkini natsionalizatsiya, musodara va rekvizitsiya qilish to‘risidagi qaror ustidan sud tartibida shikoyat qilishga haqli. Qonunga muvofiq o‘ziga tegishli bo‘lolmaydigan mol-mulkka bo‘lgan mulk huquqi bekor qilinganda mulkdor huquqlari kafolatlanadi, agar qonunga asosan shaxsga tegishli bo‘lolmaydigan mol-mulk uning mulki bo‘lib qolsa, ushbu mol-mulkka nisbatan mulk huquqi sud tartibida bekor qilinib, olib qo‘yilgan molmulkning qiymati shaxsga to‘lanishi kafolatlangan. Davlat organining mulkdorning mol-mulkini bevosita olib qo‘yishga qaratilmagan qarori, shu jumladan mulkdorga qarashli uy, boshqa imoratlar, inshootlar yoki dov-daraxtlar joylashgan yer 198 uchastkasini jamoat ehtiyojlari uchun olib qo‘yish to‘risidagi qarori munosabati bilan mulk huquqining bekor qilinishiga faqat qonunda belgilangan hollarda va tartibda yo‘l qo‘yiladi. Bunda yetkazilgan zararning o‘rni egalik qiluvchiga to‘liq qoplanishi kerakligi kafolatlangan. Yüklə 1,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|