Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti z. O. Kuvandikov
Yüklə 1,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Xo‘jalik shirkatlari. To‘liq shirkat ishtirokchilari o‘rtasida tuzilgan
shartnoma bu turdagi shirkatning ta’sis hujjati hisoblanadi. Fuqarolik kodeksida ta’sis shartnomasining yoliz o‘zi taraflarning erkini va ular o‘rtasidagi munosabatlarning xususiyatlarini to‘liq ifoda etadigan hujjat sifatida tan olinadi. Ta’sis shartnomasining mazmuni FKning 43-moddasi 4-qismidagi shartlar bilan belgilanadi. Ayni paytda qonun boshqa shartlarni nazarda tutishni man etmaydi. To‘liq shirkatni tavsiflovchi asosiy belgi ishtirokchilar shirkatning majburiyatlari bo‘yicha cheklanmagan solidar javobgar bo‘lishidan iborat. Shirkat ishtirokchilari bir-birlariga ishongan holda faoliyat yuritadilar. To‘liq shirkat faoliyatini boshqarishda shirkat ishtirokchilarining umumiy roziligi talab qilinadi. Ta’sis shartnomasida ko‘pchilik ovoz bilan qaror qabul qilish mumkinligi nazarda tutilgan bo‘lishi mumkin. Bunday holda shartnomada qaysi muammolar bo‘yicha ko‘pchilik ovozning bo‘lishi zarurligi, shuningdek bu ko‘pchilik oddiy yoki murakkab (malakali) ko‘pchilikdan iborat ekanligi (masalan, ishtirokchilarning umumiy sonidan to‘rtdan bir yoki uchdan bir qismining ovozi) aniq ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak. Umumiy qoidaga binoan, har bir ishtirokchi bitta ovozga ega bo‘ladi. Lekin to‘liq shirkatning ta’sis shartnomasida ovozlar boshqa tartibda, masalan, qo‘shilgan hissaning miqdoriga nisbatan karra sifatida ham belgilanishi mumkin. Xo‘jalik shirkati faoliyati bilan bogliq shirkat ishtirokchisining burchi har xil shaklda amalga oshirilishi mumkin. Shirkat faoliyatini amalga oshirishda ishtirokchining shaxsan o‘zi qatnashishi zarurligi qonunda nazarda tutilmagan. 204 Ta’sis shartnomasida ayrim ishtirokchilarning shirkat faoliyatida faqat qo‘shgan hissalari bilan ishtirok etishi mumkinligi nazarda tutilgan bo‘lishi mumkin. To‘liq shirkatning moliyaviy manbai - uning ishtirokchilaridan yiilgan kapital hisoblanadi. Shirkatning har bir ishtirokchisi ushbu kapitalga o‘z hissasini qo‘shadi. Qo‘shiladigan hissaning miqdori shirkatni ro‘yxatdan o‘tkazish paytida uning yarmidan kam bo‘lmasligi, qolgan qismini topshirish muddati ta’sis shartnomasida belgilangan bo‘lishi kerak. Hissaning miqdori va turlari har xil, masalan, mol- mulkdan, puldan, ko‘rsatiladigan xizmatlardan va boshqalardan iborat bo‘lishi mumkin. To‘liq shirkat faoliyatini amalga oshirish natijasida qo‘lga kiritilgan daromadlar, shuningdek, ko‘rilgan zararlarni ishtirokchilar o‘rtasida taqsimlash ular har birining qo‘shgan hissasiga nisbatan mutanosib ravishda amalga oshiriladi. Ishtirokchilarning kelishuvi bilan zararlar boshqa tartibda taqsimlanishi ham mumkin. Lekin qonun bo‘yicha ishtirokchilardan birortasini daromad olishdan to‘liq mahrum qilishga yoki etkazilgan zararni qoplashdan mutlaq ozod qilishga yo‘l qo‘yilmaydi. To‘liq shirkat ishtirokchisining shaxsiy majburiyatlari bo‘yicha qarzni undirish birinchi galda uning o‘ziga tegishli va ixtiyorida bo‘lgan mol-mulkka nisbatan qaratiladi. Agar uning bu mol-mulki etarli bo‘lmasa, undiruv shirkatning yiindi kapitalidagi uning hissasiga qaratilishi mumkin. Ishtirokchining hissasi to‘la hajmda qarzni undirishga qaratilgan taqdirda, u shirkat tarkibidan chiqib ketadi. To‘liq shirkatning tugatilishi yuridik shaxslarga xos bo‘lgan umumiy qoidaga asosan amalga oshirilsada, birmuncha o‘ziga xos farqli jihatlari ham bor. Agar shirkat ishtirokchilarining tarkibiy qismida o‘zgarish yuz berib, shirkat faoliyatini davom ettirish haqida o‘zaro kelishishga erishilmasa, shirkat tugatilgan, deb hisoblanadi. Agar shirkatda uning bitta ishtirokchisi qolgan bo‘lsa-da, u shirkatni ma’lum muddatda xo‘jalik jamiyatiga aylantirmagan holatda ham shirkat tugatilgan deb hisoblanadi. 205 Kommandit shirkati ularga tegishli huquq va burchlarining farqi bilan ikki xil turkumga bo‘linadigan ishtirokchilardan tashkil topadi. Ular to‘liq sheriklardan va ishonchga asoslangan sheriklardan iborat. Bunday shirkat faoliyatini va uning doirasini to‘liq sheriklar belgilaydi. Ishonchga asoslanganlarning shirkat faoliyatidagi ishtiroki shirkat fondiga hissa qo‘shish bilan cheklanadi. Ular shirkat faoliyati bilan bogliq zarar uchun o‘zlari qo‘shgan hissa doirasida javobgar bo‘ladilar. Kommandit shirkatning ta’sis shartnomasiga faqat uning to‘liq sheriklari imzo chekadilar. Ishonchga asoslangan ishtirokchilar ta’sis shartnomasini ishlab chiqishda va muhokama qilishda qatnashishlari, ularning bu huquqi ta’sis shartnomasida ham nazarda tutilgan bo‘lishi mumkin. Kommandit shirkatning faoliyatini to‘liq shirkatlar uchun belgilangan tartibda to‘liq sheriklar boshqaradi. Ishonchga asoslanganlar shirkatning faoliyatini amalga oshirishda va boshqarishda ishtirok etmaydilar. Ular shirkatning ishonchnomasiga asosan bitimlarni tuzishda va bajarishda ishtirok etishlari mumkin. Ishonchga asoslangan ishtirokchilarning asosiy maqsadi shirkatning yiindi kapitaliga qo‘shgan hissasiga nisbatan mutanosib daromad olishdan iborat. Olingan daromadning bir qismini ishonchga asoslangan ishtirokchiga berish umumiy qoidaga binoan xo‘jalik yilining yakunlanishi bilan qabul qilingan hisobot va chiqarilgan balansga asosan amalga oshiriladi. Ishonchga asoslangan ishtirokchi xo‘jalik yili tugashi bilan shirkatning yiindi kapitalidan o‘z hissasini olib yoki bu hissani boshqa shaxsga o‘tkazib shirkatdan chiqib ketish huquqiga ega. Hissani o‘tkazishda boshqa uchinchi shaxslarga nisbatan shirkatdagi ishonchga asoslangan ishtirokchilar ustun huquqqa ega. Bunday paytda shirkatdagi to‘liq ishtirokchilar ham uchinchi shaxs sifatida qabul qilinadilar. Kommandit shirkati nochor (bankrot) deb topilganida, uning mulkidan birinchi galda kreditorlarining talablari qanoatlantiriladi (FKning 56-moddasi), so‘ngra ishonchga asoslangan ishtirokchilarning hissalari ajratib beriladi va binobarin shirkatning yiindi kapitalidan qolgan mol-mulk to‘liq sheriklar o‘rtasida taqsimlanadi. |