Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti z. O. Kuvandikov
Birinchisi tashkiliy-huquqiy, ya’ni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish va x.z bo‘lsa, ikkinchi jixati
Yüklə 1,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Birinchisi tashkiliy-huquqiy, ya’ni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish va x.z
bo‘lsa, ikkinchi jixati esa uning faoliyatni bevosita yuritishi, ya’ni shartnomaviy munosabatlarga kirishish, ishlab chiqarish, ish bajarish va xizmat ko‘rsatishni amalga oshirish hisoblanadi. Ba’zi manbalarda keltirilishicha, tadbirkorlik keng ma’noda shaxsiy va ijtimoiy manfaatni qondirishga asoslangan aqliy faoliyat hamdir 20 . Ayrim olimlar tadbirkorlik faoliyatining tashkiliy-huquqiy jihatlarini o‘rganishida – ushbu faoliyat qonun hujjatlar doirasida korxona, firma tashkil qilish, foyda olish maqsadida mahsulot ishlab chiqarish bilan shugullanuvchi faoliyat ekanligini ta’kidlaydilar 21 . Xususan, prof.U. Tadjixanov tadbirkorlik faoliyatini - puxta o‘ylab tuzilgan, ishlab chiqilgan amaliy choralar asosida ish tutadigan faoliyatdir deb ta’riflaydi. Prof.K.Sindorov tadbirkorlik shaxsiy manfaatni qondirishga asoslangan, o‘z mulkiy javobgarligi ostida daromad (foyda) olishga qaratilgan hamda tavakkalchilik va tashabbuskorlik faoliyatini amalga oshiradigan, boshqa ijtimoiy subyektlar topshirigi bilan amalga oshiriladigan faoliyatdan farqli o‘laroq, yangilikka intiladigan shaxslarning tashabbuskor faoliyatidir 22 , deb ta’kidlaydi. Prof.I.B. Zokirov tadbirkorlik faoliyati yuridik shaxslar, fuqarolar yoki fuqaro tomonidan o‘z tavakkalchiliklari va mulkiy javobgarliklari 20 Қаранг. Мустақиллик изоҳли илмий-оммабоп луғат. – Тошкент: 1998.- 204 б. 21 Мирсаидов М.С. Тадбиркорлик асослари. – Тошкент: Ўзбекистон, 2002. - 185 б. 22 Қаранг. Юридик энциклопедия. – Тошкент: 2001. 418-419-б; К.О.Синдоров, И.Жуманазаров. Тадбиркорлик субъектларини текширишнинг ҳуқуқий асослари. (қонунчилик ва суд амалиёти) – Тошкент: Янги аср авлоди, 2006. 11-12-б. 16 asosida shaxsiy daromad (foyda) olish maqsadida qonunlar doirasida amalga oshiriladigan tashabbuskor xo‘jalik faoliyati degan ta’rifni ilgari suradi 23 . Ustozning ushbu fikrlarida tadbirkorlik faoliyati subyektlarining xarakatlarida sof fuqarolik-huquqiy mazmunga egaligini xisobga olib, tadbirkorlik huquqi fani tadbirkorlikning o‘ziga xos belgilari va xususiyatlarini yanada chuqurroq tadqiq etish lozimligini anglatadi. Huquqshunos olimlar I.V. Yershova va T.M. Ivanovalar tadbirkorlik faoliyatida quyidagi belgilar mavjudligini ta’kidlaydilar 24 . Jumladan, mulkiy va tashkiliy mustaqillik, tavakkalchilik, davomli daromad (foyda) olish, daromadlarni mulkdan foydalanish orqali mahsulot yoki tovar sifatida sotishdan, ish bajarish yoki xizmat ko‘rsatishdan hamda tadbirkorlik faoliyatini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish orqali harakat qilishini tushuntiradi. Bundan tashqari ayrim olimlarning fikricha, tadbirkorlik mustaqil faoliyat bulib, ushbu faoliyatdan ko‘zlangan asosiy maqsad xo‘jalik tavakkalchiligi asosida muayyan faoliyatni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish va undan doimiy hamda davomli ravishda daromad (foyda) olishga qaratilganlik faktlari ham mavjud bo‘lishini bildiradi 25 . V.A.Oygenzixt tavakkalchilik asosida ish tutishni fuqarolik - huquqiy nuqtai nazardan o‘rganib, uni insonning o‘z harakatini o‘zi tanlash asosida belgilashini, uning o‘z harakatini bila turib biror bir maqsadga erishish yo‘lida harakat qilishni, o‘z oldida duch keladigan to‘siqlar sari qadam qo‘yib borishni hamda shaxsning o‘z harakatini fahmlab ilgari boruvchi faoliyat deb tushuntiradi 26 . O‘zbekiston Respublikasining “Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to‘grisida”gi qonunning 3-moddasida, tadbirkorlik faoliyati (tadbirkorlik) - tadbirkorlik faoliyati subyektlari tomonidan qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladigan, tavakkal qilib va o‘z mulkiy javobgarligi ostida 23 Зокиров И.Б. Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик ҳуқуқи. Дарслик. –Тошкент: 2007. 149- б. 24 Ершова И.В., Иванова Т.М. Предпринимательское право. Учебное пособие. – М .: Юриспруденция, 1999. 4 с 25 Предпринимательское право. Учебное пособие для вузов. – М.: 2000. Коллектив авторов. Изд. “Приор”. 26 Ойгензихт В.А. Проблема риска в гражданском праве. (Часть обшая) , Изд-во “ИРФОН” – Душанбе, 1972. 17 daromad (foyda) olishga qaratilgan tashabbuskor faoliyat ekanligi tadqiq etilgan. Yuqorida o‘rganilgan barcha belgilar tadbirkorlik faoliyatiga xos bo‘lib, bunda mulkdor o‘z ishonchi va erkiga asoslanib mustaqil faoliyatini amalga oshiradi. Ayrim ma’lumotlarga qaraganda, tavakkalchilik termini rivojlangan mamlakatlarda, jumladan, AQShda ijobiy xarakterga ega bo‘lib, ularda tijoratchilikda ko‘proq qo‘llanib, birja o‘yinlarini o‘tkazishda omad yoki yutuq olishni bildiradi. Shuningdek, AQShda bu borada maxsus ”Tadbirkorlikda tavakkalchilik“ deb nomlangan maxsus jurnalning ham mavjudligini bunga asos sifatida keltirish mumkin 27 . Tadbirkorlik faoliyatida tavakkalchilik asosida ish yuritishda eng avvalo, har bir ushbu faoliyatni boshlovchi shaxs tavakkalchilik darajasini hisobga olib, bozor konyunkturasini puxta o‘rganish talab qilinadi aks holda tadbirkorlikdan ko‘zlagan foydaga erisha olmasdan kutilmagan noxush vaziyatlarni ham keltirib chiqarishi mumkin. Demak, tadbirkorlik faoliyatida tavakkalchilik belgisi har qanday shaklda tashkil topgan tadbirkorning o‘z ishonchi va qobiliyatiga qarab, o‘z mulkini va faoliyatini tavakkal qilib, undan cheklanmagan miqdorda foyda (daromad) olishga qaratadi. Tadbirkorning tavakkalchilik asosida ish tutishi raqobatga bardosh bera olishni hamda kutilmagan harakatlarda o‘z mulki va muassislari bilan birgalikda to‘liq javobgar bo‘lish majburiyatini yuklaydi. Shuningdek, tadbirkorlik faoliyatining muhim belgilari ichida tadbirkorlikda tashabusskorlik, mulkiy va tashkiliy mustaqillik belgilari ham muhim huquqiy va iqtisodiy ahamiyat kasb etadi. Bizning nazarimizda tadbirkorlik faoliyatini boshlovchi har qanday shaxsda xususiy mulkka ega bo‘lish, iqtisodiy erkinlik, tashbbuskorlik, tavakkalchilik, mulkiy mustaqillik, muomala layoqatiga ega bo‘lishlik, doimiy uzluksiz xarakterga oid daromad (foyda) olish, tadbirkorlikning 27 Ойгензихт В.А. Проблема риска в гражданском праве. (Часть общая) , Изд-во “ИРФОН” – Душанбе,1972. – С.39. 18 davlat ro‘yxatidan o‘tganlik fakti bilan bir qatorda unda novatorlik (innovastiya) belgisi ham bo‘lishi lozim. Novatorlik belgisi ham tadbirkorlik faoliyatining muhim belgilaridan biri hisoblanadi. “innovastiya’’ so‘zi ingliz tilidan olingan bo‘lib, uning ma’nosi yangilik, yangilik yaratish degan tushunchalarni anglatadi. Ushbu termin iqtisod va huquq fanlari sohasining rivojlanishi tufayli 1980 yillarda Evropa mamlakatlarida fanga kirib kelgan. Mazkur termin O‘zRsi FKning 1031-moddasida mustahkamlangan. Innovastiya faoliyatining tadbirkorlik faoliyatiga xos jihatlarini uning belgilaridan bilish mumkin. Yüklə 1,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|