4. Iqtisodiy o`sishning R.Xarrod modeli Agar E. Domar o`z modelida investitsiyalarni ekzogen tarzda berilgan
miqdor ded olgan bo`lsa R.F. Xarrodning 1939-yilda ishlab chiqilgan iqtisodiy
o`sish modeliga akselerator prinsipi va tadbirkorlarning kutishiga asoslangan
endogen funksiyasi ham kiritildi. Akselerator prinsipiga ko`ra nafaqat investitsiyalar
ishlab chiqarishning o`sishini keltirib chiqaradi, balki ishlab chiqarish va
daromadlarningning o`sgan hajmi ham investitsiya jarayonlarining jadallashishiga
olib keladi.
R.Xarrod o`z modeliga uch tenglamani kiritadi:
1)kafolatlangano`sish surti tenglamasi; 2) haqiqiy o`sish sur‘ati tenglamasi;
3)tabiiy o`sish sur‘ati tenglamasi.
R
Xarrod modelida haqiqiy o`sish sur‘ati ishchi kuchining o`sish sur‘ati
va kapital unumdorligining o`sish sur‘ati bilan belgilanadi.
Gr*c = s , bu yerda Gr - YaIMning haqiqiy qo`shimcha o`sish sur‘ati; Δ Y/ Y; c- ishlab
chiqarishning kapital talabchanligi koeffitsenti, I / Δ Y ;
s– Milliy daromaddagi jamg`arish hajmi yoki jamg`arishga o`rtacha moyillik,
S
/ Y;
Tadbirkorlar dinamik muvozanat ta‘minlangan o`sish sur‘ati bo`lgan
kafolatlangan (prognoz qilingan) o`sish sur‘atiga asoslanib o`z investitsiya
rejalarini tuzadilar. Kafolatlangan o`sish sur‘ati jamg`arishga o`rtacha moyillik
darajasini akseleratorga nisbati sifatida aniqlanadi: Gw = s / cr , bu yerda:
Gw – kafolatlangan o`sish sur‘ati
cr – talab etiladigan kapitaltalabchanlik koeffitsenti (o‘tgan yillardagi
shakllangan darajasi);
Bu ko`rsatkichlar doimiy bo`lganligi sababli kafolatlangan o`sish sur‘atlari
ham doimiy bo`ladi.
Agar haqiqiy o`sish sur‘ati kafolatlangan o`sish sur‘atiga mos kelsa
iqtisodiyotda barqaror uzluksiz o`sish ta‘minlanadi. Amaliyotda bunga doimo
erishib bo`lmasligi tufayli qisqa muddatli davriy tebranishlar ro`y beradi.
Xarrod modelida resurslardan to`liq foydalangan sharoitda ta‘minlanishi
mumkin bo`lgan maksimal o`sish sur‘ati tabiiy o`sish sur‘ati deb nomlandi.
