O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta‘lim vazirligi

Birgalik nisbat
Bu nisbatdagi fe’lda ish-harakat bir necha sub’ekt tomonidan birgalikda 
bajariladi. Masalan: Ayollar chaqaloqqa ko`z tegmasligi uchun qilinadigan irim-
sirimlarini bitirishgach, bolani beshikka belashdi (O`.Hoshimov) gapida 
bitirishgach, belashdi fe’llari anglatgan harakatning bir necha sub’ekt, ya’ni ayollar 
tomonidan birgalikda bajarilganini anglatadi. 
Birgalik nisbatdagi fe’l quyidagicha yasaladi: 
a) fe’l negiziga unlidan so`ng –sh, undoshdan so`ng –ish affiksini qo`shish bilan: 
sana-sh(di), yugur-ish(di) kabi; 
b) so`z o`zagiga –lash (-la+-sh qo`shma affiksi) affiksini qo`shish bilan: yordam-
lash(di), bahs-lash(di) kabi. 
Orttirma nisbat
Bu nisbat shaklida harakat grammatik sub’ekt (ega)ning boshqa bir sub’ekt 
yoki ob’ektga ta’siri, tazyiqi bilan bajariladi. 

---

20
Masalan: Biz Hamid Olimjon bilan bunday oydin, musaffo kechalarni ko`p 
o`tkazganmiz (G`.G`.) gapida ikkita sub’ekt mavjud bo`lib, asosiy sub’ekt vositali 
to`ldiruvchi (Hamid Olimjon bilan), ikkinchi darajali sub’ekt esa ega (Biz) 
vazifasida qo`llangan bo`lib, o`tkazganmiz harakati sub’ektning sub’ektga ta’siri 
natijasida bajarilgan. 
SHuningdek, orttirma nisbatdagi fe’lda faqat bir sub’ekt mavjud bo`ladi. Bunday 
holda harakat ob’ektga (to`ldiruvchiga) o`tadi. Masalan: U kitob keltirdi kabi. 
Orttirma nisbat fe’l negiziga quyidagi affikslarni qo`shish bilan yasaladi: 
a) fe’l negiziga –t affiksini qo`shish bilan: qisqart, boyit kabi; 
b) fe’l negiziga –tir (-dir) affikslarini qo`shish bilan: keltir, chaqirtir, kuldir, buzdir 
kabi; 
v) sh, ch, t, undoshlari bilan tugagan fe’l negizlariga –ir affiksini qo`shish bilan: 
shoshir, ichir, botir kabi; 
g) oxiri undosh bilan tugagan bir bo`g`inli fe’l negizlariga –ar affiksini qo`shish 
bilan: chiqar, qaytar kabi; 
d) oxiri undosh bilan tugagan fe’l negizlariga -g`iz, -giz, -qaz, -g`az, -kaz, -qiz, -kiz 
affikslarini qo`shish bilan: turg`iz, egiz, o`tkaz, qutqaz, yutqiz, etkiz kabi; 
e) oxiri m, q undoshlari bilan tugagan fe’l negizlariga –iz affiksini qo`shish bilan: 
tomiz, oqiz, boqiz kabi; 
yo) fe’l negiziga –sat (-sa+-t qo`shma affiksi) affiksini qo`shish bilan: ko`rsat 
(faqat ko`r fe’l negiziga qo`shiladi) kabi.