Çağdaş Azərbaycan nəsri
Yüklə 5,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Erməni tarixini dərsliyə niyə salmı rsan? Niyə qoymursan erməni tarixini bu uşaqlar ö yrənsin? Axı , onun ö z ü n ü n ö yrənməyə tarixi yoxdu! D ö n ü b əlini yenə bizə doğru uzatdı , biz yox idik. Amma ermənilər yan-y ö rədən se ç ilib Apedin başı na yı ğı şmı şdı , getdikcə də artı rdı . Artı q ağlayan vardı , Aped danı şdı qca ağlayanları n sayı ç oxalı rdı , ağlayanları n sayı ç oxaldı qca da Aped qı zı şı b ö z ü ndən çı xmaqdaydı ... Bir, deyəndə mənzərə dəyişdi, k ü cə, bazar, dayanacaqlar seyrəlmyə başladı , azərbaycanlı lar atlı - arabalı , oğullu-uşaqlı diblərə, k ü nc-bucaqlara çəkildilər. Bir-birilərinə baxmı rlar, arada utanmaq var,
ç ox-
ç ox gizlin qatlarda bir-birilərindən utanı r- dı lar. Çü nki birdən-birə yaranmı ş qarı şı qlı q he ç
nəyə oxşamı rdı , nə savaşa bənzəyirdi, nə m ü barizəyə. Bazarlı qları nı , alı ş-verişlərini yarı mçı q qoyub avtobus vağzalı na yı ğı şmı şdı lar. Ü zlər-g ö zlər
eyni rəng almı şdı , bu, pərtlik, peşimançı lı q rəngiydi. -Bəsdi xalaya bax... -Uşaq anası nı n ətəyindən dartı b dayanacağı n o başı nda bir-birinə qarı şmı ş adamları g ö stərdi. Həə, Bəsdidi, Qarakəlləqı zı . Oğlu arxası ndadı , k ü ncdə. Beş-altı erməni yeniyetməsidi, - Siranuş Sumikyanı n şagirdləri, onu k ü ncdən çı xartmaq istəyirlər, Bəsdiylə əlbəyaxadadı rlar. www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Arvad uşağı na: -G ö z ü n ü yum, - dedi, - başı nı çı xartma! - Ö z ü n ü n get-gedə g ö zləri b
ö y ü y ü b hədəqəsindən çı xmaqdaydı . Nə vaxt qı şqı rdı ğı ndan xəbəri olmadı : - Uuu...! Bu, qı şqı rmaqdan ç ox ulamaq idi. Arada kim vardı sa, ç aşı b qaldı , səs o qədər g ü cl ü yd ü ki, hardan gəldiyi bilinmədi. Yerdə qalan b ü t ü n səslər bir anlı ğa da olsa unuduldu... Bu əslində hər şeyin, hamı nı n, qorxu i
ç ində olan b ü t
n canlı ları n səsiydi, bir adamnan yayı lı rdı , ona g ö rə də bilmək olmadı , nə səsidi, arvad səsidi, yoxsa kişi. Erməni yeniyetmələri dağı lı şı b gendən-genə bir şey anlamadan tamaşaya durmuşdular. Arvadı n ü rəyi getmişdi, ü z ü nə su vururdular. Ü rəyi doğrudan da getməliydi. Ö z ü ndən ası lı olmadan b ü t
n g ü c ü bayaqkı ulamaqla canı ndan çı xmı şdı , havadaydı . Avtobusun vaxtı na hələ ç ox vardı , amma tez gəldi. S ü r ü c ü azərbaycanlı ydı , maşı ndan düşən kimi gənc ermənilərin ü st
nə getdi: -Qulağı nı zı kəsərəm, tayqulağ eliyərəm sizi, dağı lı şı n, burdan! Gənc ermənilər onun ü st
nə yeridilər, s ü r ü c ü əlini cibinə atı b durdu. Onlar da dayandı lar... Camaat tələsə-tələsə avtobusa doluşurdu... B ü t ü n evlər boyu www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
malagan, k ü rd, erməni pəncərələri g ö z gətirmişdi, Azərbaycan t ü rklərini xata g ö zləyirdi.
Erməni dərsi...
Apedin əkdiyi ağaclara adı mı zı yazanda yeniyetmə ç ağı mı z idi. Apedin xəbəri yoxdu, bı çağı g ö t ü r ü b bir- bir ağacı n g ö vdəsinə adı mı zı qazı rı q; yəni, erməninin əkdiyi ağacda adı mı z qalsı n... -Bunnarı niyə bəzəmisən, a musurman? - Aped sinif rəhbərimı zlə g ö rüşüb bizi g ö stərdi.
-Komsomola ke ç irlər, ona g ö rə gətirmişəm. -Elə bil s ü nnət elətdirəcəksən, niyə belədi bunnar? Niyə tumannarı nı çəkirlər? Aped d
ü z demir, acı ğı ndan, hikkəsindən belə deyir, o bizi tozun torpağı n i ç ində, bulaşı qlı , kirli, əzı lmiş, ağlayan g ö rmək istəyir. Bizsə səliqəli, yaraşı qlı , buz baltası kimi sağlam yaylaq uşaqları yı q... Dəstələnib onlara tərəf gəldik. Boyda- buxunda hamı mı zdan fərqlənən Qaraca müəllimin oğlu qabaqdaydı , Aped əyilib d ü z onun g
ö z ü n ü n i ç inə
baxdı : -De g
ö r ü m, bura haradı ? Uşaq əvvəl duruxdu, ç aşqı nlı q i ç ində ətrafı na baxdı .
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Bura Kalininodu, əvvəlki adı Uzunoba olub, rayonumuz iyirmi səkkiz kənddən ibarətdi, iyirmi üçü
Azərbaycan kəndidi, beşi erməni, onnar da qarı şı qdı . -Birnəfəsə belə deyib başı nı aşağı saldı . Aped bunu g ö zləmirdi: -Azərbaycandı həə, bura... -rəngi g ö m-g ö y g ö yərmişdi, qapı dan asdı ğı dərilərdən se ç ilmirdi
-Yox, - dedi uşaq, -Ermənistandı . Müəllim irəli yeriyib arada dyandı : -Aped kirvə, mən uşaqları gətirdim ki, sizin xəritənizə baxsı n,- qoluna girib d ü kana tərəf apardı . Apedi s ö z tutmuşdu, bilmirdi nə desin: -Komsomol olmağa gəlib ö z ü də!
Xəritənin ö n ü ndə ayaq saxladı , ağacı n aşağı sı ndan dəri, yuxarı sı ndan xəritələr ası lmı şdı . Xəritələr də dəri kimi aşı nmı şa oxşayı r. Aped, əlində ç
-Qabağa gəl, sən gedib Kalininonun Uzunoba olduğunu tapı b çı xardı rsan, iyirmi səkkiz kəndin iyirmi üçü
n ü n t ü rk kəndi olduğunu ö yrənirsən, erməni dilini, erməni tarixini ö yrənmirsən amma... Bax, dənizdən dənizə b ö y ü k Ermənistan... - dəri aşı ması nda işlətdiyi ç ubuğu xəritənin bu başı ndan- o başı na uzatdı . -Haradı ora? www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Müəllim, bu dənizlər hansı dənizdi? - Uşaqlar ö z müəllimlərindən soruşurdu. -Müəllim... -Sonra, sonra... indi yeri deyil, indi hə deyin...- Sinif rəhbəri xatanı n bir addı mlı ğı nda olduğunu hiss eləyirdi...“Uşaqları aradan çı xartmaq lazı mdı ...” Ermənilər yan-y ö rədən axı şı b gəlirdilər. Apedin dərsi başlamı şdı ... -Bir-bir aralanı n... Çəkildilər. Aped artı q indini g ö rm ü rd ü , coşub ö z ü ndən çı xmı şdı . -...Aşxabad da bizim şəhər olub, Aşxarabar erməni şəhəri... b ü t
n d ü nyaya əlifbanı da biz vermişik... Gənçə Qandzakdı ...- Deyib-deyib ağlayacaqdı . ...Biz Apedin d ü kanı ndan aralanmı şdı q. Yəqin ki, hamı mı z eyni şeyi fikrləşirdik, yəni, xəritədəki yer haradı , hansı dənizdi o dənizlər... Müəllimdən soruşacayı q, amma hələ yox, yan-y ö rə dolu ermənidi. Bəlkə də qorxduğumuza g ö rə bizə elə gəlir; işlərini- g ü clərini atı b ardı mı zca düşüblər, əslində də elədi, bizim yaşda olan erməni uşaqları s ö z ata-ata ardı mı zca gəlirlər. Bir-ikisinin əlində daş var... -Qabağa bax!- Sinif rəhbərimiz boynumdan yapı şı b irəli itələdi.- Dava axtarı rsan?
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Müəllim, bayaqdan bizi s ö y ü rlər. -dedim, səsimi çı xartdı ğı ma g ö rə ağlamaq istədim. Müəllim bizi irəli buraxı b erməni uşaqları yla aramzda qaldı : - İ n ç
29 ? Elə bu vaxt Apedin yadı na düşd ü k, deyəsən, bizi uzaqdan-uzağa d ü kanı n qabağı na yı ğı lmı ş ermənilərə g ö stərib deyirdi: -Fikir verin, necə sağlam, necə sağdı lar...Nə oyun açı rsan-a ç , dəyişən deyillər, soruşursan, millətini də bilmir, bilmir nə millətdi, amma yenə mən onun dilində danı şı ram... Yazda, qı şda qalstuku boynunda olan eynəkli erməni, yəni baş həkim, burdakı ları n diliylə desək, akademik Ulubabyan şlyapası nı çı xardı b əlinə aldı , niyəsə az qaldı yerində fı rlansı n: -Onnarı ö z ü nə qaytaran bizik, bizi g ö r
b ö zlərinə gəlirlər. İ ndi sən onnan niyə soruşursan ki, nə millətsən? Qoy elə musurman olsun qalsı n... -Musurman olmağı daha g ü cl ü olmaq deyilmi, hinger varjaped? -M ü səlmançı lı qda g ü cl ü olmaq, t ü rk
l ü kdə g ü cl ü olmaq deyil. Bizim düşmənimiz t ü rkd
ü , m ü səlmanı n düşmən olmağı sa başqa s ö hbətdi. - dedi, 29 Nə istəyirsiz, uşaqlar? (oğlanlar) (ermənicə). www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
birdə-birə halsı zlaşdı , qolundan tutub Apedin d ü zəltdiyi sallama dəri kətildə oturtdular. - T ü rklərlə
bağlı d ü z düşün ü r ü k, həmişə də d ü z düşünmüşük... katibə də dedim, - başı yla Partiya Komitəsinin binası nı g ö stərdi,- fikirlərimiz d ü zd ü , planları mı z doğrudu, he ç birini işə qoymuruq, son vaxtlar ev yerləri ayrı lmı r, suyu yox, yolu yox, ona g ö rə də cavanları azalı r, bu, ç ox yaxşı dı , belə də eləmək lazı mdı ...- Başı nı qaldı rı b altdan yuxarı d ü z Apedin g ö zlərinin i ç inə baxdı . - Bilirsən katib nə dedi? Dedi, bəs niyə biz t ü rklərin arası na düşəndə ö z ü m ü z ü
d ü z aparmı rı q, onun dilində danı şı rı q, onun musiqisini ç alı b-oxuyuruq, bir dənə də olsun milli yeməyimiz yox, adı mı z onun, soyadı mı z onun, sənin familin Ulubabyan, mənim ki, Bağdasaryan... Varjapedin başı na yı ğı şı b onu g ö r ü nməz edən ermənilər narahatçı lı q i ç ində qurdalandı lar, hamı bir-birinin soyadı nı fikirləşə-fikirləşə baxı şdı lar. Dəmir
ç iyan, Köçəryan, Ağacanyan, Balayan, Toxmaqyan, Nənəcanyan, Şahsuvaryan, Şahgəldiyan... -Niyə belədi, hinger Varjaped?! - Aped əlini əlinin ü stə qoyub ona sarı uzatmı şdı . -Hanı bəs, bizim kitabları n yazdı ğı Ermənistan? www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Bilirsən niyə belədi, bu haqda ç ox fikirləşmişəm, rəhmətlik müəllimim Acaryan da deyirdi, deyirdi ki, o xalq
ç ox g
ü cl ü d ü , o xalqı zəiflətmək istəyisənsə, zəif millətini yarat. Anladı nmı ? Hamı sı bir yerdə başı nı buladı : -Yox. -Bilirsiz, xalqı n gərək oxumuşları yarana, savadlı adamları əmələ gələ, yalançı savad yox; d ü nyanı tanı ya, ö z ü n ü d ü nyaya tanı da, əgər bu varsa, bu c ü r oxumuşları , savadlı ları varsa deməli, millət yaranı r. Bunun da oxumuşları var, amma oxu- muşları nı ö z
nə oxşada bilmədi, - varjapedin birdən- birə
ü z ü g ü lməyə başlamı şdı .-Bax, burda d ü zg ü n yol se ç ildi, - Apedə baxı b başı yla yenə Partiya K ö mitəsinin binası qrşı sı ndakı heykəli g ö stərdi. -Sən ona pis baxma, onun ağı llı işləri ç oxdu, birinci ağı llı işi o oldu ki, millətin adı nı dəyişdi, millətin adı dəyişirsə deməli, tarixi də dəyişir, tarix də dəyişdisə, deməli, sən bir millət kimi indi doğulmusan, təzə yaranı rsan, ya da he ç yoxsan. Bir s ö zlə, bu xalqı n ziyalı sı ö z ü nə oxşamadı , sovet məktəbi dəyişdirə bildi onnarı ... -Varjaped elə bil yenə huşa getdi, əyilib d ü zəldi. -Sağ ol, hinger varjaped, sizin şərəfinizə indi qonaqlı ğa oturacağı q.
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Varjaped işı ğı azalmı ş solğun g ö zlərini
dolandı rı b Apedə zillədi: -Amma g
ö r sən neynirsən, aşı q oxudursan, gedirsən t ü rk məclislərinə, t ü rk aşı ğı na pul verirsən ki, oxu. O da oxuyur. Nədən oxuyur, bilirsən? - Yenə ətrafı na g ö z gəzdirdi, g ü l ü msədi, ü z ü -g ö z ü g ü lüş
qarı şı q neçə il qabaq bizim ağaca yazdı ğı mı z adları mı z kimi əyiş- ü yüş oldu, əllərini şlyapa qarı şı q irəli uzatdı . - Oxuyr Koroğludan, Babəkdən...hə, indi de g ö r
m, Koroğlu musurmandı ? Babək musurmandı ? Aped varjapedin nə demək istədiyini indi-indi anlayı rdı , ö z
nə yı ğı şı b, daralı b, pisikib dərisi biz- biz olmuşdu. -İ ndi sən o uşaqdan soruşursan ki, nə millətsən, o da gedib ö yrənəcək, -şlyapalı , qalstuklu varlaped niyəsə şlyapası nı ç evirib i ç inə baxdı . - Ö yrənəcək, biləcək ki, t ü rkd ü , hələ onu da biləcək ki, qı lı nc g ü
ü nə m
ü səlman olub...G ö rd
n, necə cavab verdi, rayonun adı dedi, Uzunobadı . Bu onun ö z
n ü dərk edib anlaması dı . Onu istəyirsən?! İ stəyirsən ki, o, ö z ü n ü tanı sı n?! Küçənin bu başı ndan o başı na yayı lan uğultuya, səsə- k ü yə boylandı lar, gənc ermənilər azərbaycanlı uşaqları müəllim qarı şı q daşa www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
basmı şdı lar. Müəllim uşaqları da başı na yı ğı b g ü - l ü msəyə-g
ü l ü msəyə atı lan daşları n altı nda dayanmı şdı , qarşı sı alı nanacan da beləcə dayanacaydı . -Bilirsiz Pyotr vəsiyyətində nə deyib? Pyotr Pervı y, Dəli Petro, allah ona rəhmət eləsin, o olmasaydı , t ü rk
n əlinnən he ç nəyi almaq m ü mk ü n deyildi. Qafqazda yeri də bizə o verdi. O, düşünmüşd ü ,
vəsiyyətində, deyir, ç alı şmaq lazı mdı ki, t ü rk daha
qatı dindar musurman olsun. Pulu olan pulunnan, varı olan varı nnan ke ç sin, onnarı bir-birinin ü stə
qaldı ra bilsin, məscid tikdirsin, molla məktəbləri a ç dı rsı n, elə eləmək lazı mdı ki, şiə, s ü nn ü mollaları ç ox olsun...Hər halda, molla m ü səlmandı , t ü rk olsa
da, t ü rk çü deyil, mən bunu sizə əlli ildi deyirəm, siz də gedib aşı q oxudursunuz, amma hər erməninin ən azı otuz molla dostu, kirvəsi olmalı dı ... Aped bu iki daşı n arası nda ö z ü ndən ası lı olmadan t ü rk məclislərini xatı rlayı rdı . Aşı q Ayvazla şəyirdinin bir-birinin sazı nı n altı ndan keçə-keçə ç alı b oxymağı g ö z ü n ü n qabağı ndaydı ... “onları n mahnı ları nı dinləməsəm, bağrı m ç atlayar mənim”, fikirləşdi, başqa şeyləri dedi: www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Bunnarı n i ç i dəyişmir, hinger varjaped, molla olması n, ç oban olsun, baxı rsan he ç nədi, di gəl sən bunnan iş g ö r, s ö hbət elə, bir məclisdə otur, he ç
ç obandı . Bunnar g üç l
d ü lər, hinger varjaped, mən bunları n mahnı ları na, adətlərinə ö y- rəşmişəm, onsuz d ö zəmmirəm. Bağı şla məni, biz he ç
David Sasunskidən oxuyuruq? Elə bu vaxt Dursunoğlu erməni yı ğnağı na, u ç uruma yaxı nlaşı rmı ş kimi, çəkinə-çəkinə yaxı nlaşdı , Apedə sarı əyilib yavaşcadan dedi: -Qarakəlləoğlu papağa qoyun teləyir, səni ç ağı rı r. -Harda? - Aped bir anlı ğa elə bildi təkdi, tələsik yı ğnaqdan qı rağa çı xdı . -Nə deyir bu musurman? - Varjaped, doğrudan da bir şey anlamamı şdı . -Varjaped, t ü rklər bazarı n qı rağı nda “telək oyunu” ke ç irirlər, dəvət eləyirlər bizi... -Nə oyunu? - Ç oban oyunudu, nədisə... Hamı sı qalxı b dəstəylə “telək oyunu”na baxmağa getdilər...
Telək oyunu, yaxud, papağı n quzu olması ... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Ağ, uzun gərdənli, qarag ö zl ü , qumral qoyundu, mələyə-mələyə bazarı dolaşı r, buynuzuna əl boyda ağ yaylı q bağlanı b. -Es in
ç a, ay mart, es um o ç xarne
30 ? Ermənilər ondan-bundan soruşa-soruşa bir- birilərinə qarı şmı şdı lar. Azərbaycanlı lar dinməz- s ö yləməz ö z işlərindəydi, dinib danı şan yoxdu. Yaşlı qadı nlardan biri bası nı qaldı rı b: -Telək qoyunudu, - dedi, buynuzundakı ağ par ç
ö stərdi.
Yenə he ç kəs he ç nə anlamadı . Ermənilər he ç ,
ü rklərin də ç oxu bilmədi arvad nə deyir, “ telək qoyunu” nə deməkdi. -Bunu niyə mal bazarı na aparmı r bu kişi? Bazarı n t ö r-t ö k ü nt ü lərindən o qədər də se ç ilməyən bazar itləri qoyunu yiyəsiz g ö r ü b h ü rməyə başlamı şdı lar...Qoyun artı q he ç nə se ç mirdi, hər şey g ö
ü r g
ö r ü n ü rd ü ...Bazarda ancaq qaraltı lar var, hər şey bir-birinə qarı şı b, h ü rənlə h ü rməyən, g ü lənlə g
ü lməyən, oturanla duran, malağan rusuyla k ü rd, erməniylə t ü rk, bazar m ü d
r ü ylə, bazarı indi də deyinə-deyinə s ü p ü rməkdə olan s ü p
rgəçi hamı sı bir şeydi, daş- divar kimi bomboz, qoyun da
30 Bu nədi, a kişi? Kimin qoynudu bu? (ermənicə) |