Çağdaş Azərbaycan nəsri
Yüklə 5,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
azərbaycanlı lar yaşayan kəndlərdən ke ç irik, Sabı r- tala, Orta- ç ala, Soğanlı q arxada qalı r...hələ tələbəy- kən Soğanlı ğı n əslində Sakanlı q olduğu haqda kurs işi yazdı m, amma nə müəllimi inandı ra bildim, nə də tələbələri, kurs rəhbəri professor Balacahunlu az qaldı barmaqları nı g ö z
mə soxsun: -İ qrar Əliyevdən ağı llı çı xdin, əə, sən?! Niyə oxumursan, onun kitabları nı ? O, belə deyir? Soruşuram, belə deyir, o? Balacahunlunun bir neçə yerdən baxı rmı ş kimi baxan balaca, d ü ymə g
ö zləri yaddaşı ma sancı ldı ... O vaxt da t ü p ü rmək istəyirdim hər şeyə, Balacahunlunun d ü
ö vhədən asdı ğı Qafqaz xəritəsinə, hər şeyə, elə indi də t ü p ü rmək istədim... Budu, Ağ Təklə, Qara Təklə, Keşəli, Candar, Mı ğı rlı , Daşdı Qullar, Kəpənək ç i, Sarvan kəndləri bir-bir arxada qalı r... Kəndlərin adları nı oxuduqca Balacahunlunu xatı rlayı ram... “...Dərs başlayan kimi ədəb-ərkanla əlimi qaldı rı b fikrimi deyəcəm, qoy dəli olsun...” Elə də elədim: -Müəllim, Daşdı Qullar deyil, Dı şlı Qellərdi, yəni qı raq, uzaq qellər, qel tayfaları , Qel-Gel. Heredot da yazı r, qelonı ...” www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Dolama yollarla dağlara qalxı rı q. Yaşı llı ğa qərq olmuş dağətəyi kəndlər arxada qalı r...Elə bil bayaqdan ke ç diyimiz kəndlərin də ö z milli geyimi var, baxan kimi tanı yı rsan ki, bizim qapı -bacadı . Gənc ermənilər də, yəni Siranuşun şagirdləri də bir-birinin ardı nca, kəndləri g ö rən kimi tanı yı r, ona g ö rə də
tukləri biz-biz olub, erməni kəndi axtarı rlar, erməni izi, boğula- boğula nədənsə danı şı rlar, anlaya bilmirəm, kəndlərmizi g ö rd ü y ü m çü n ü rəyim kəpənəyə d ö
ü b, qapı -qapı u ç uram elə bil... G ü rc ü stan sərhədini çı xhaçı xdayı q, sonuncu kənd Saatlı kəndidi. “-Müəllim, b ü t
n Saatlı kəndləri Sakatlı dı , harda olur-olsun, mən bunu s ü but eləyə bilərəm. -Necə s ü but eləyəcəkcən, əə, kənd ç i? Qarşı dan imtahanlar gəlir...!- baş barmağı nı qaldı rı b ğözlərimin qarşı sı nda oynatdı . - Dərini soyacam... İ ndi buyur! -Məllim, birincisi, o kəndlərin min ildən ç ox yaşı var, saatsa d ü nənin işidi... deməli, saat ola bilməz, ikincisi, bizim kənddə sakat ö y ü deyilən tayfa vardı ... Balacahunlunun elə bil dizinə vurub çö k ü rtd
ü lər,
b ü r ü şüb oturdu, auditoryaya g ö z gəzdirib: - Axı rı ma çı xacaq, - dedi, - bu! - d ö n ü b əllərinin ikisini də qapı ya uzatdı , g ö zlərini yumub: - Sən www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
mənim dərsimə gəlmə, bala, - dedi, - elə indi çı x get, bir də gəlmə! Qapı ya
ç atanda d
ö n ü b baxdı m, Balacahunlu g ö zlərini yumduğundan başqa g ö rkəm almı şdı , yazı ğı m gəldi, ö z ü mə s
ö z verdim ki, dərsə qayı tsam, bir də onu incitməyəcəm. Gəlib Universitetin yaxı nlı ğı ndakı parkda ü z
qala divarları na oturub yenə Balacahunlunu fikirləşdim... Rus ordusunun generalı Sisiyanovun qəbri qala divarları nı n dibindəydi, gizlətdilər, kitablardan da yı ğı şdı rdı lar... -Müəllim, siz Qa ç ağan kəndinin adı nı d ü zg ü n izah etməmisiz, Qa ç ağan, əslində, Kasagandı , yəni kasları n yaşadı ğı yer.... Bu fikirlərdəykən g ö rd
m uşaqlar məni axtarı r: - Bəs..., - hamı sı bir yerdə, xorla dedilər, - məllim darı xı r, bizi g ö ndərdi ki, gedin onu tapı n gətirin...” Səs-k ü yə fikirdən ayı ldı m, gənc ermənilər başları nı pəncərədən çı xartmı şdı lar, ikisi, üçü
kənd adları nı oxuyur, saqqallı dəftərçəyə yazı rdı ... Ermənistan sərhədinə kecməyimizi elə bil qarşı sı ndakı dəftərçədən oxudu, qanrı lı b arxada qalan yollara baxdı , kədər qarı şı q səslə: -Ermənistan kimi, he ç G
rc ü stan da yoxmuş ki? - dedi.- Belə qurtarı r Gurcustan? - əlindəki dəftərçəyə baxdı , - Səfərli, Muğanlı , Mı ğı rlı , Oruzman... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Necə başlayı rsa, elə də qurtarı r...G ü rc ü stan bunnan artı q deyil, harası nnan baxı rsan bax. - Papaqçı Apedin səsi dəyişməmişdi, həmin səsdi, on il, iyirmi il bunnan qabağı n səsi. D ö n
b saqqallı nı n əlindəki dəftərçəni g ö stərdi, - Nə axtarı rsı nı z...? Ermənistanı axtarı rsı nı z? Sizin istədiyiniz şəkildə Ermənistan yoxdu, hə, kağı z ü zərində var, vəssalam, kilsə kitabları ndadı Ermənistan, B ö y ü k Ermənistan, get, nə qədər istəyirsən, oxu, amma elə belə axtarma, tapammazsan... -Du in ç
18 ?!
Avtobusun i ç ində aləm qarı şdı bir-birinə, çı ğı rı şı rdı lar, nə dediklı rini yaxşı anlayammadı m... “...Hə, Balacahunlu müəllim, d ü zd ü , sənin dediyin zəhmətkeş erməni ö z ü nə yer tapdı , daha doğrusu, yer d ü
ç əkdi,
şəhər saldı , amma ö z ü buraları n ola bilmədi, yəni, dağı anlaya bilmədi, torpağı anlaya bilmədi, hər şeyə tələsdi, hər yerdə bir addı m qabaqda olmaq istədi, ç ox yerdə oldu da, inanı n, bu c ü r qabaqda olmaqsa vaxtdan-zamandan çı xmaqdı ... on-onbeş il əvvəl əmimin atı yol getdiyi yerdə b ü drəyib yı xı ldı : -atı n 18
Sən nə danı şı rsan, a kişi? (ermənicə)
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
alnı nnan qan al, ay Qarakəllə, d ö rd yanı na cı z çək, ü st
nnən vaxt addı yı b... Bunun əslində nə demək oldugunu indi də bilmirəm, xalq yaradı cı lı ğı da demək olmaz, xalq yaradı cı lı ğı üçü n də qəliz d ü ş ü ncədi. Onu bilirəm ki, vaxt anlayı şı na yaxı n ancaq millət ola bilər, yəni vaxtı ancaq millətdən ke ç irməklə anlamaq olar...” Avtobusun səsindən bldim ki, yoxuşlar başladı , səs dəyişən kimi hava da dəyişdi, pəncərəyə sarı uzandı m, dağlar bir sı raya d ü z ü lsələr də, insanlar kimi ayrı -ayrı dı lar, ağacı na - daşı nacan, otuna- ç içəyinəcən bir-birindən se ç ilirlər... Dağlar, dağları n otu, ç içəyi yenə anamı yadı ma saldı , amma i ç imdə q ü ssə yoxdu artı q, anama bir şey olmayı b, yoxsa yer-g ö y belə xoş g ö r ü nməzdi g ö z ü mə.
Canlanı b ö z ü mə gəlməyimi arxada oturan erməni arvadları da hiss elədi, yenə mənnən dedilər deyəsən, d ö nd ü m, g ü l ü msədik, dinc, rahat, bəslənmiş, daha doğrusu, ö zləri-
ö zlərini bəsləmiş yaraşı qlı erməni qa- dı nları dı ... Mən niyəsə Sevortyan Sedanı xatı rladı m, hə, bildim, arxada oturanlardan hansı nı sa Sedaya oxşatmı şam, ona g ö rə yadı ma düşüb, d ö n ü b g ö zucu bir də baxdı m, ç ox bənzəyirlər, bayaqdan canı ma www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
yayı lan tanı ş, yağlaşov səsi də Sedanı n səsindən se ç ilmir... ***
“...İ stiyirsən, qayı daq tarixlərə? Bil ki, tarixə qayı tsaq, sən gedib ancaq ç obana çı xacaqsan. Elə deyil yoxsa?! Bəlkə səhv eləyirəm... - divana tərəf getdi. Bi ç imli bədəninə yapı şmı ş qara t ü l paltarı nı n bir neçə d ü yməsini açı b g ü l ü msədi...S ö z məni tutduğundan he ç nəyə fikir verə bilmirəm. Pərt olmağı m ləzzət eləyib, təntənə i ç indədi, elə bu c ü r təntənəylə də divana uzandı : -Gə qucuma... Cavab verə bilməyəcəm, “...sən ancaq gedib ç obana çı xacaqsan”, cavab verməyə hazı r deyiləm, çı ğı r-bağı r salam gərək, ya da təzədən əynimi geyinib çı xı b gedəm. G ü l
r, amma i ç indən gəlir səsi, dərindən, qaynayı r elə bil: -Gəl! - əllərini mənə sarı uzatdı , yaşı la ç alan iri g ö zləri axdı ğı ndan, qı yı lı b uzandı ... -Bilirsən sənnən niyə xoşum gəlir? Millət ç isən, ona g ö rə. Sizdə axı , millət ç i olmur. Niyə də olsun ki? D ü zd ü ? Bərkdən g ü l
b yanı ü stə d ö nd ü , ü st ü -başı ,
demək olar ki, açı qdı , ağappaq bədəni su kimi ləpələndi. Mən bir- iki addı m atı b ona ç atmamı ş www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
aradakı ü st ü məxmərli kresloya çö kd ü m. Alt
paltarları m əlimdədi, hələ neynəyəcəyimi bilmirəm...Seda yəqin ki, bayaqdan “ ç oban” demək istəyirdi, “gə, mənim cobanı m”, amma ü rək eləmirdi, hirslənməyimdən xoşu gəlsə də çəkinirdi, “vurar birdən...turki dı ğa...” Oğlanı n bədəni niyəsə gərildi, b ü k ü k-b
ü k ü k olub daşa d
ö nmüş əzələləri sudan dikəldi elə bil, arı qlayı b əzələlərinə axmı ş yaraşı qlı ü z ü peşmançı lı qla dolmuşdu, i ç i ü z ü nə çı xı rdı . Sevortyan Seda bunu hiss elədiyindən, çəkinirdi artı q, bircə “... ç obanı “da desəydi, bu g ü nl ü k bəsiydi...amma nə fərqi var, deyib da, “...tarixlərə qayı tsaq, ç obana çı xacaqsan...” Oğlan alt paltarı nı əlində g ü l dəstəsi kimi tutmuşdu, bayaqdan geyinmək istəyirdi, əlləri s ö z ü nə baxmı rdı , bir də, bununla hirsi soyumayacaqdı ki. Elə ordan, məxmərli kreslonun ü st
ndən, alt paltarı qarı şı q əlini silkəı əyə-silkələyə: - Bilirsən, - dedi, - d ö vlət qurub, d ö vlət g
ö rmüş
xalq sizin kimi g ö rməmiş olmur, cı ğal, g ö zləri
ö zgə
qapı ları nda... Ç obanlı q da bir tarixi mərhələdi, siz onu da ke ç məmisiz, torpağı nı zı n olmaması da, ac qalmağı nı z da ç oban olmadı ğı nı za g ö rədi. Arxac nədi bilirsən?!
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Oyy, mənim t ü rk ərim, - qalxı b oğlana sarı getdi, - yaxşı , bağı şla məni, erməni qı zı nı əfv et, g ö r ü rsən, t ü rkcə xahiş edirəm. Bir anı n i ç ində yumşalı b muma d ö nd ü m, elə bil i ç imdə uşaq hı çqı rdı , alt paltarı mı , daha doğrusu, dizliyimi hara atdı ğı mı bilmədim, yerimdən hirsi- hikkəsi yuyulmuş halda durdum. Seda yumşaldı ğı mı elə havadan duydu: -hə, bəlkə t ü rk olmaq istəmirsən, yaxşı , azərbaycanlı ərim... Başı nı k ö ks
mə soxub qoxulayı r məni, bir azdan nəfəsi təngiyə-təngiyə nəsə deyəcək, qolları mı n arası nda susuz torpaq kimi məni canı na çəkib bərkiyəcək, bir anı n icindəcə rənginəcən dəyişmiş əllərinin, ayaqları nı n g ü c ü nə məətəl qalacam, kəlbətin kimi olacaq... Qulaqları mı n dibində nəsə deyir, he ç nə anlaşı lmı r. Nəfəsi od kimidi, qarsı dı r məni. Aradan xeyli ke ç ib deyəsən, pəncərələr bayaqkı kimi işı qlı deyil, xəbərimiz olmadan g ü n gedib. Biz dinməz-s ö yləməz kofe icirik. Sevortyan Seda yarı uzanı qlı dı , kofesi də əlində, bayaqkı , adam deyilik, elə bil ikimiz də kimisə g ö zləyirik. -
Nə dildə danı şı rdı n sən?- soruşuram. -
Nə vaxt? www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-
Bayaq. Yadı nda he ç nə yoxmuş, bilmirəm necə deyim, nə deyim, yada salı m, qucaqlaşdı ğı mı z yeri g ö stərirəm: - Sən o vaxtları nda ermənicə danı şı rsan? - Mən he ç ermənicə bilirəm ki...
***
Saz səsi gəldi, bir anlı ğa harda olduğumu unutdum, pərt halda d ö n ü b yan-y
ö rəmə baxdı m, avtobus yorub hamı nı . Elə bildilər yatmı şam. Bəlkə də yatmı şam, xəbərim yoxdu... Mənim bayaqdan eşitdiyim saz səsini avtobusdakı lar da eşitdi, səs get- gedə artı rdı , dağlardan, dağları n meşəsindən, daşı ndan, qayası ndan, ağacı ndan axı rdı elə bil. -Es in
ç a 19 ?!- Saqqallı gənc erməni qalxı b avtobusun i ç ində
ö z ü n ü ora- bura vururdu. Papaqçı Aped g ü l ü b:
-Ermənistandı da, Ermənistan da G ü rc ü stan
kimi, belə başlayı r, - dedi, - indi bizi t ü rk aşı qları qarşı layacaq. -Qalxı b gənc ermənilərə tərəf getdi. - Çı xart dəftərini yaz, əsl yazı lası G ü rc
stan yox, Hayastandı . Hayastan olanda yenə doğruyduq, bilir-
19 Bu nədi? (ermənicə) www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
dik nəyimiz var, nəyimiz yoxdu.Yalançı Ermənistan... budu, Mı ğı rlı dan, Səfərlidən, Abdallı dan çı xdı q, Saatlı ya, Muğanlı ya, İ mirə, Evluya, İ lməzliyə, C ü
girin, Ermənistan belə başlayacaq, çü nki belə də qurtarı r. Hansı dağı , hansı yaylağı , hansı ç ayı , hansı yolu soruşursan soruş...t ü rkcədi. -T ü rksən sən? – Saqqallı gənc ayağa durub Apedi yerinə sarı itələdi, yanı ndakı lardan soruşdu. - Nə millətdi bu? Avtobus dayandı , daha doğrusu, dayandı rdı lar...İ ki aşı q avtobusun qabağı nda saz ç ala-
ç ala oxuyub oynaı rdı . -Papaqları nı mən tikmişəm, -dedi, Aped, aşı qları n qarag ü l dərisindən tikilmiş balaca qala divarları na bənzəyən şiş papaqları nı g ö stərdi. - Burdakı ları n hamı sı nı n papağı nı mən tı kmişəm. Avtobusa bir dəstə alabəzək qlz qalxdı , xı nalı əllərində xon ç a var, xon ç adakı fəsəlidən, qatdamadan, şəkərburadan, yağlı k ö kədən oturanlara payladı lar...Saqqallı gənc g ö t ü rmək istəmədi. Qı zı n biri irəli yerı yib pəncərədən yolun qı rağı ndakı qayanı g ö stərdi, xalcalar, kilimlər, farmaşlar salı nmı ş qayanı n ü st ü ndə başdan - ayağa qı rmı zı www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
geyinmiş bir uşaq oturub dinməz-s ö yləməz aşağı lara tamaşa eləyirdi. -Bu g
ü n o uşağı n s ü nnət toyudu,- dedi,- bu g ü n o
uşaq kı şi olur, onun xətrinə g ö t ü r ü n.! Saqqallı gənc erməni yenə g ö t
rmədi, dodağı nı n ucunda nəsə deyib qabı geri itələdi. Aşı qlar bir- birinin sazı nı n altı ndan keçə - keçə ustadnamə oxuyurdular... Bir-birinə qarı şmı ş avtobus adamları nı n arası ndan xon ç anı mənə tərəf uzatdı lar. Mən bayaqdan başı mı qaldı rmamı şam, sazı n səsini eşidəndən g ö zlərim yaşlı dı , payı mı da elə bası aşağı aldı m. Avtobus tərpəndi, uzaqlaşsaq da, sazı n səsi əl çəkmir, dağa-daşa dolaşa-dolaşa ardı mca gəlir, onsuz da unudulan deyil, eşidilməyəndə də i ç imdə
g ö ynəyəcək... -İ n ç e badahel, dı ğacan? Ay mard...?! 20
Apedin səsidi, lap qulağı mı n dibindən ğəldi. -Na hay ç i, turki dı ğae 21 ...
Sedaya oxşayan qadı nı n səsidi. Mən başı mı qaldı rı b altdan yuxarı Apedə baxdı m. Biz elə bil kənddən yox, dərsdən çı xmı şı q, avtobus qarı şı q, erməni qarı şı q, ke ç diyimiz kənd 20
Nolub sənə, oğlan? Ay kişi...! (ermənicə) 21 O, erməni deyil, t ü rkd
ü . (ermənicə) www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
bizə unudulmaz dərs verdi... Mənim g ö zlərim yaşlı olsa da sevinc i ç indəyəm. Aşağı dan yuxarı Apedə baxı b g ü l ü msədim... Teleqram bayaqdan əlimdəymiş, “...sro ç
Papaqçı Aped teleqramı oxuyub yerinə qayı tdı , yan y
ö rəsiylə pı çı ldaşdı lar. -
Mən artı q soyumuşdum, b ü t ü n canı mla arxaya d ö
ü b g
ü lə-g
ü lə:
-Dəriyı ğan Aped, - dedim, - mənim də papağı mı sən tikmisən, mən səni yaxşı tanı yı ram... Avtobus artı q rayon mərkəzinə ç atmı şdı . Mən hələ burdan da maşı n tutub kəndə getməliyəm. Tələsik maşı ndan düşd ü m...
Vətəni olan t Yüklə 5,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|