Çağdaş Azərbaycan nəsri
Yüklə 5,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
qalmaz... Çö rəyi olan dilənərmi, s ö ylə?! G ö r
rsənmi y
z ilə yaxı ndı , Azərbaycan t ü rklərinin yerlərini- yurdları nı alı b sizin
n Ermənistan d ü zəltdilər, amma yenə təkbaşı na yaşaya bı lmədiniz. Hələliksə ona g
ö rə varsı nı z kı , biz burdayı q, yəni, Azərbaycan t
rkləri hələ yeməyinizi verir, ətiniz var, s ü dun
ü z var,
bazarı nı z boldu...Yadı nda saxla, Aped, t ü rklər ki getdi, siz də dağı lacaqsı z.
nki ev yiyəsi yoxdusa qonaq yaşaya bilməz... Hə, odu bax, hamı sı yolun qı rağı ndadı , satdı qları nı satı b, aldı qları nı alı b avtobus g
zləyilər ki, evlərinə-eşiklərinə getsinlər. G
r
rsənmi Vətəndə olana kim oxşayı r...B
y
kdən ki
iyə sən cı ğallı q eləyə-eləyə vətən axtarı rsan, o, iş g
r
r, amma bil, sənin üçü n də işləmir, buna yurd hərəkəti deyirlər, pu
ur a
ç maq da belədi, ağac da tumurcuğunu bu hərəkətlərlə gətirir...aşağı dan hərəkətlər, i ç hərəkətləri ən sahmanlı quruluşdadı , çü nki nəbz kimi vurur...Vətənin nəbzi...Rus he ç vaxt
Qafqaza vətən demədi, bəlkə də demək istədi, deyə bilmədi. Rus Qafqaza təlaş, təəcc ü b, qorxu kimi dolmusdu; ona g
rə... bir də rus azdan- ç oxdan vətənin nə demək olduğunu bilirdi...Min illər ke
sə də Sibir rusun ancaq- doğulduğu yer ola bilər, vətəni ola bilməz. Razı laşı rsanmı ? Çü nki i
ç hərəkəti başqa qu- www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
ruluşdadı . Nəbzi başqa c ü r vurur, bəlkə irsi hərəkət deyək, genetik... Haqlı olaraq deyəcəksən ki, erməni işləmir? Biz işləmirik bəyəm? Biri mənim ö z ü m, deyəcəksən. Doğrudu, Aped, papaq tikmək də işdi, amma gərək dəri olsun ki, papaq tikəsən. Dərini kimnən alı rdı n? He ç
ö z ü nd ü , erməni ö z dərisiylə məşğuldu. Erməni qoyun soya bilir ki, onnan dəri alı m... Deməli, papaq tikmək ikinci işdi. Biz birinci işlərdən danı şı rı q, yurd, i ç
ç urun a
ç mağı na, suları n axmağı na bənzər birinci islər, vətənin nəbzi...Birinci işləri b
ü t ü n d ü nyada vətənin dilini bilənlər g ö r ü r... Papaq ustası kimi, ən g ö zəl saz ustası da sizdən olub, tanı yarsan, sazbənd Tepanus, amma Tepanus ha ç alı şdı , ha əlləşdi, ha ö yrəndi, aşı qlı q eləyəmmədi, çü nki aşı qlı q da i ç hərəkətlərindəndi, onu da vətənin dilini bilənlər bacarı r. Saz d ü zəltmək də ikinci işlərdəndi, Aped, onnan da danı şarı q. Qonaq ev işi g ö rməz ki, nə iş tapşı rarlarsa, qonaq o işi ğörər...Bağı şla, sizin işləriniz bir az ona oxşayı r. Mən bu s ö zləri ona g ö rə sənə deyirəm ki, səni yaxşı tanı yı ram, y ü z illərdi sənin nəslinlə bizimkilər dostluq eləyirlər. Neçə y ü z il bundan qabaq sənin baban Qaraxa ç da C ü cəkənd k
ö y ü n ü n yaylaqları nda www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Qarakəlləoğlunu axtarı b ki, icazə ver, sənin yurduna yaxı n yerdə düşərgə salı m, oğlum, qı zı m qulluğunda olsun, sən də bizi əyridən-oğrudan qoru...Elə də oldu, Qarakəlləoğluna sı ğı nı b, artı b ç oxalı b b ö y ü k bir obaya
ç evrildiniz, islama qədərki ziyarət yeri olan Sarı kilsəyə yiyələndiniz, yazı sı nı - pozusunu dəyişdirib ö z ü n ü zlə gətirdiyiniz kitablara k öçü
rtd ü n ü z...
B ü t ü n bunları n əvəzində sənin atan Ervand Aramyan neynədi, bolşeviklərin arası nda ü st ü m ü zə qayı dı b: -Buralar bizim olub, - dedi, ü z ü n ü Sarı kilsənin daşları na s ü rtə-s
ü rtə. -Bunnar gəlib yerimizi yurdumuzu alı blar. Osmanlı nı n casusları dı hamı sı . Beləcə, elin-obanı n adlı -sanlı kişilərəni bir-bir g ö
ü rg ü n elətdirdi. Bax, bu erməniyə oxşada bilmədiyiniz Ermənistanı da belə qurdunuz. He ç
ö z ü n ü z ü nki eləyə bilməyəcəksiz. Bir adamı dəyişmək olmur, Aped, dağı necə dəyişmək olar? Dəli dağı , Ləlvəri, Babakəri necə dəyişəsən? Ne- çə illərdi, Ağrı dağı na Ararat deyirsən. Yeri-yurdu başdan ayağa yeni adla qoltuğundakı kitablara k öçü
rtm ü sən, nolsun, min illərdi bu işlərlə məşğulsan onsuz da. Qoltuğunda kitabları n elə bu c ü r hara xoşuna gəlsə ora mənimdi, deyə-deyə yaşayacaqsan... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Sənin atalar məsəlindi: “vor değ hac, ayndeğ qac... 26 ”
yəni, harda çö rək, orda vətən”. Nə isə, sağ ol, Aped, sizin də bizim də məktəblərimiz on illik olduğuna g ö rə başı mı za gələn hadisələr də bu on illiklərə bağlı dı . İ zaha ehtiyac yoxdu, məncə, yəni nəsl dəyişir...Gənc ermənilər ö yrəndikləri yalançı tarixdən başqa ö zləriylə he ç nə
gətirmir. Gəlı r çı xı r, başı nı qaldı ran kimi ö yrəndiyi tarixi axtarı r, he ç yanda g ö rm ü r, ağlaya-ağlaya,- hanı ?- deyir,- bizim tarı ximiz hanı ? 1960-cı illər həmin illərdən idi, Aped. İ kinci D ü nya M ü haribəsindən sonra erməni orta məktəbləri yeni Sovet proqramları yla ilk gənc erməni nəsli istehsal eləmişdi... Qapı lar açı lan kimi yerə-yurda daraşdı lar. Haranı axtardı lar, i ç innən t ü rk şı xdı . Kitabları nı başları nı n ü stə qaldı rı b çı ğı rı şdı lar: - Vətəni olan t ü rklərə ö l ü m...! Elə həmin vaxtlar bizim orta məktəblərimizdə azərbaycan t ü rklərinin gənc nəslinə məktəbin musiqi müəllimi qı z Anna şərqi oxudyrdu: K ü r, Araz, Ararat, G ö zəldi bu həyat, Qardaş olub hayastan, Azərbaycan...!
26 Harda çö rək var, ora vətəndi. (ermənicə) www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
1980-ci illər də pis gələnə oxşayı r, Aped, “atlı qarı şqa yenə qonmağa yer axtarı r...” axı rı xeyı r olsun. Beləki g ö r
n ü r, bu on illiyin məhsulu dəyməmiş də düşə bilər, d ü zg ü n əkilməyən ağac tərs bitər...Yalançı çı ğı r- bağı rla, yerə daş yazı b basdı rmaqla, kilsənin əliylə allahı belə aldatmaqla VƏTƏN tapmaq olmaz. Vətən təkcə s ö k ü b- tikməklə, təzədən qurmaqla da yaranmı r , ona qalsa ildə bir vətən tikmək olar... VƏTƏN gərək doğula. Vətəni xalq doğur Aped, min illiklər boyu xalq vətənə qalı r, uşağa qalan kimi, vətən xalqı n boyuna düşür, ö z vədəsində doğulur, ağac torpağa sancı lan kimi xalq vətənə sancı lı r, ona g ö rə də vətəni olan vətənsiz yaşaya bilmir, Aped, b ü t ü n bu dediklərimizə ğörə t ü rk he
ç
vaxt vətənsiz yaşaya bı lməyib...Bil, sənin axtardı ğı n vətən deyil, çö rəkdi, ö z ü n demisən: “Vordeğ hac, indeğ qac...”
İ pə sərilmiş tarix...
Apedin d ü kanı lap adam kimi əyilib sağ yanı ndakı ağaca s ö ykənib, uzaqdan baxanda deyirsən, ağaca dı rmaşmaq istəyir. Ü st- ü stə vurulmuş alabəzək taxtaları bozarı b, rəngini dəyişməyiylə payı z ayları nı yada salı r, həm də baxan kimi bilirsən www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
ki, taxtaları n ü st ü ndən xeyli vaxt ke ç ib. “...Vaxt gəmirib taxtaları ...”, vaxtı n yeri g ö r ü n ü r. Aped dəyişməyib, amma, əynindəki paltar da elə bil iyirmi il bundan qabağı n paltarları dı . Ö z əliylə əkdiyi ağaclar b ö y ü y ü b g ö yə dirək olub. Bu gen sinəli, iri yarpaqlı ağaclara g ö rə də Apedin dəri d ü kanı nı n sı xı ntı lı q, tənhalı q yağan nimdaş g ö rkəmi canlanı b elə bil, bu g ü n ü n rəsmi diliylə desək, ictimailəşib... B ö y
kdən- ki ç iyə hamı burdadı . Bayaq Sevortyan Sedaya bənzəməyiylə nəzərimi cəlb eləyən əndamlı erməni xanı mları elə bil g ö l qı rağı ndadı lar, suya baxı rlarmı ş kimi, irili-xı rdalı camaata baxı b ləzzət i ç ində g ü l ü msyirdilər...G ö r
nüşlərində, baxı şları nda həmişə kimisə axtarmaq var, amma bilmirlər axtardı qları kimdi, bu g ö zdən- k ö n ü ldən iraq dağ rayonunda darı xa-darı xa yaşamaqları da ona g ö rədi.
“Şəhərdə hamı erməniyə oxşayı r...” qardaşı mı n s ö z ü d ü . Bir dəfə şəhərə gəlməyiylə g ö r bir nə fikrə düşd ü . Əvvəl bir şey anlaya bilmədim: -Pisdi bəyəm, - dedim, soruşanlara, - erməniyə oxşayı rsansa, deməli, sən ç oxbilmiş olursan, xı rda ailə problemlərin olmur, yəni arvad hara getdi, qı z hardan gəldi, deyə, ö z
n ü
ö ld ü rm ü rsən, erməniyə oxşayı rsansa, deməli, Sovet h ö k ü məti səni daha tez g ö
ü b irəli çəkəcək. Sən bir ö z geyiminə bax, bu www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
geyimlə sən şəhərdə yaşaya bilərsən? Yaşayammazsan, huya basallar səni...! Amma erməni bu boyda vaxtı nnan şəhərli kimi geyinib-gecinir. Apedin qı zları nı g ö r ü rsən? Onnar da səninkilər kimi kənd ç
yı rsansa, deməli, dolanmanı n bir yolunu yox, min yolunu bilirsən. Siz razı laşı n, qardaşı m bir az ç obannama deyir, amma d ü z deyir. Erməniyə oxşamaq pis deyil ki, g ö rd ü n, he
ç nədən
ö z ü nə necə yurd-yuva d ü zəltdi... Amma camaat dediklərimdən, deyəsən, bir şey anlaya bilmədi, yenə qardaşı mı n ö z
ndən soruşmalı oldular: -hə, - dedi, qardaşı m, - erməniyə oxşamasan şəhərdə yaşaya bilməzsən... -Yəni, nə təhər? Necə başa düşək bunu? -Yəni, biz bu dağ rayonunda ermənidən başqa kimi g ö
G ö rd ü y ü m ü z rus da rus olmayı b, malağan olub, şəhər adı na haranı g ö rmüşük? Sovet h ö k ü məti ö z ü - ö z ü n ü qurdu, ermənini də ordan burdan yı ğı b gətirib rəhbər elədi. Biz də bir yana çı xmadı q, erməni deyib erməni eşitdik. -Hamı sı nı rus elədi, rus bilir neynir,- İ kinci d ü nya m ü haribəsində ayağı nı itirmiş Medallı G ö yüş
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
yerindən elə tərpəndi ki, sinəsini ö rtmüş orden- medallar səs-səsə verdi. - Ermənini gətirdi, ö z ü çı xdı aradan. Əski düşmən dost olmaz... Yadı nı zdadı mı , Dursunoğlunu necə s ü rg
n elədilər? - Ö z ü n ü yenə elə tərpətdi ki, orden-medalları oyuncaq orkestr kimi xorla cingildəşdi. Yan-y
ö rədəki kişilərin hamı sı bir səmtə əyilib g ü
ü msədi, Arı q elə medalları n cingiltisi kimi nazik səslə: -Canı n sağ olsun, sən onu tez-tez xatı rlayı rsan, bizim də yadı mı za düşür. Necə olmuşdu, hancarı olmuşdu, sən heykəl başı n, danı ş. Hamı yenə d ö n ü b medallı kişiyə baxdı , g ö
səsləndirəcək, amma kişi yerindən tərpənmədi: -He
ç , partiyaya ke ç irmiş, raykomun birinci m ü avini vardı , yadı nı zda olar, malağan Karpenko, hə, Korpenko bunnan soruşur, de g ö rək, xarici düşmənimiz kimdi, daxili düşmənimiz kim? Dursunoğlu sevincək cavab verir, xarici düşmənimiz ermənilər, daxili düşmənimiz bizim kəndin kolxoz sədri...Elə o s ö z
n ü st ü ndəcə apardı lar, bir də g ö rd ü m deyən olmadı .Yaxşı dəri aşı layı rdı , Apedin də kirvəsiydi. Apeddən də nəsə soruşdular,
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
onun haqqı nda, nə dedi, nə demədi, allah bilir, erməninin yaxşı sı da birdi, pisi də... Arı q kişi yenə nazik səsiylə: -Baxma, - dedi, - Aped onun uşaqları nı unutmadı , itirmədi kirvəliyi, birini elə indi də yanı nda işlədir, erməni də olsa, yaxşı lı ğı nı elədi, adamdı daa...
Mən Apedin d ü kanı yla ü z- ü zəyəm, bu fikir, xəyaldan ayrı landa elə bildim ü st
mdən gecə addayı b, indi ö z
mə gəlmişəm. Yolu ke ç mək istəmirəm, o tərəf elə bil arı yuvası dı , bazar g ü n ü
olduğuna g ö rə hamı çö ldədi... Bayaqdan baxı ram, bizim kənddən g ö z ü mə dəyən yoxdu, bu da məni lap narahat eləyir, çü nki kənddə ö l ü m-itim olanda he ç kəs qı rağa çı xmı r. Anamı düşün ü rəm, əli sinəsinin ü st ü ndə g ö z ü m ü n ö n ü nə gəlir... Başı mı qaldı rı b g ö yə
baxı ram, g ö y ü z ü Apedin ağacları ndan deşik-deşikdi, mən g
ö rd ü klərimin hamı sı nda kədər axtarı ram, amma he
ç yanda, he ç nədə sı xı ntı yoxdu, hər şeyin g ö r ü nüşündə sevinmək var. Mən sufi şairləri kimi
z-
z
m
sakitləşdirirəm. Doğrudan da, elə bil ki, yuyundum, ü z
m- g ö z ü m açı ldı . Yolun o biri ü z
nə keşdim. Dəri boşaldan tanı ş gəldi, hə, bu bizim kənd ç
ç ik oğlu. Məni g ö r
b g ü l ü msədi, ü rəyim yerinə düşd ü , deməli, salamatlı qdı , www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
daha anamı soruşmadı m. Oturuşumun-duruşumun qı rı şı ğı nı açı b şəstlə ona tərəf getdim... Apedin d
ü kanı nin yan-y ö rəsinə qat-qat dəri yı ğı lı b, amma bazar yaxı n olduğuna g ö rə pendir iyi gəlir, bu iyi tut get, gedib t ü rkə ç xacaqsan...“Sən hara çı xacaqsan bəs... Sənə hansı yollar gedir, yalançı kitabları nı zla?” Sevortyan Sedanı xatı rladı ğı ma g ö
ç im rahatlaşsa da, qeyzləndim...Sedanı n cavabı aranı daha da qatdı ... “Yalançı niyə olur, mən tarixi yazı lmı ş xalqam, bu kitablarla V əsrdə yazı b- yaratmı ş Vavtos Buzanda çı xacam, M.Xorenskiyə, Təbrizli Arakelə, Moisey Kalankatuyskiyə, Mxitar Qoşa çı xacam... -Onnarda işin olması n, onnar bizimkilərdi... -Kimdi sizinkilər? –Seda elə bərkdən g ü ld ü ki,
onun yaşadı ğı binayla ü z- ü zə kirayələdiyimiz bir otaqlı mənzilin pəncərələri cingildədi. -Musa Kalankatlı yla Muxtar Qoş. -Cı ğallı q eləmə. Nədən bilirsən, sizinkilərdi? Bunun cavabı var, hər halda, deyə düşün ü rəm,
amma bilmirəm nə cavab verəm. Balacahunlunun qoca boyunu yerə soxum, İ qrar Əliyevin qorxusundan bidiyini də demədi, ö z tariximizi bizdən gizlətdilər. -Bunu mən sənə s ü but edərəm, s ö z verirəm... - Ü z
pəncərəyə dayanmı şam, Seda xı rdalaya-xı rdalaya |