Çağdaş Azərbaycan nəsri
Yüklə 5,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yaddaş qəlpələri...
- Yetmişinci illərin teleqramı...
|
2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
gəlirlər, daha möhkəm, daha qayım, el deyilən bir ağacdan, - el ağacından, -asılmış kimidilər, bu da onları sağ saxlayacaq, bunu hiss edirlər...Kəndin nə içi var, nə çölü, yalnız bu, bir-birini anlamaq, bir- birinə sığınmaq duyğusu qalıb, molla oxuyur, baş-başa verib dinləyirlər. -Oğlunu cağırmaq lazım deyil,
- Qarakəlləoğlu yanındakılara fikrini bildirir. - Bəlkə də bu gün Sayalı arvadı yox, kəndi dəfn edəcəyik... Arvadlar səs-səsə verib ağlaşırdılar, əslində hərə özünü, bu gün sabah atıb gedəcəkləri evlərini, yerlərini-yurdlarını ağla- yırdı. “Kəndin sonuncu evindən sonuncu ölüm...” Qaraca müəllim bayaqdan fikirləşirdi...dizinin üstündə balaca dəftərçə vardı, bu sözləri yazacaqdı, amma yas yeri olduğuna görə qələmi
çıxartmırdı. Yazıb
camaata göstərəcəkdi: “...ay camaat, bu bizim elin torpağa göndərdiyi sonuncu səfəridi, sonuncu ölənimizlə o dünyaya səfər eləyirik, oğlu da şairdi, izn verin, baş daşına bu sözləri yazaq:
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
sonuncu evimizdən sonuncu ölənimizə... min rəhmət.”
İndini fikirləşən yoxdu, daha doğrusu, indinin özü yoxdu, hər nə varsa sonra var, nə olacaqsa bir saat sonra, bir an sonra olacaq, qarşıda hələ kəndin ölməyi durur, ən ağırı budu, ağlamaq da olmur...Kişilər başlarını qaldıırmır, qaldırıb nə deyəcəklər... az-çox savadı olanlar fikirləşirlər ki, gör necə qurulub, necə işlənibsə, heç kəsin əli heç yana çatmır, əlini hara atırsan boşa çıxır. -Belə şey olarmı heç, - Qarakəlləoğlu əllərini açıb stolun üstünə qoymuşdu, qaldırıb başının üstə silkələdi, - Canın sağ ola- ola evini-eşiyini qoruya bilmə...? Molla “Yasin” oxuyurdu, Qarakəlləoğlu belə deyəndə gözlərini yumdu, axıracan da açmadı. -A kişilər, budu, ölümdü da,- Qarakəlləoğlu əlini uzadıb cənazə olan otağı göstərdi, o otaqda qadınlar ağlayıb susmuşdular, Qarakəlləoğlunun səsinə başlarını qaldırıb baxdılar. - Bir gün gələcək, biz də beləcə ölə- cəyik. İndi ölək...! İndi ölmək lazımdı. Amma
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
necə ölək, kimnən vuruşaq ölək? Kimə deyək ki... bizi döyüşə apar. Medallı Göyüş əlini onun əlinin üstə qoydu. Mollanın səsi güclə eşidilirdi, gözlərini hələ də açmamışdı. Dilində “Quran” oxuyur, ürəyində Qarakəlləoğluna, hə, deyirdi. Ona görə də diqqətlə baxan onun başını tərpətdiyini hiss eləyərdi, “...hə...” -Kənddən çıxan addı-sanlı adamlarımızı tapmaq lazımdı,- Medallı Göyüş göz gəzdirib təzədən mollaya baxdı. -Hamısı bilməlidi ki, yurd çıxır əlimizdən... Molla oxuya-oxuya yenə başıyla “ hə”, dedi... -Tək mən deyiləm ki, papağımı götürüb çıxam, - Medallı Göyüş əlini medallarının üstünə qoymuşdu ki, tərpənəndə səs eləməsin. -Həmin o gedənnərimizlə çoxdan boşalıb kənd...indi hardan tapacaqsan gedənləri?! Molla özünü saxlaya bilməyib surənin arasında:
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Düzdü... - dedi, surəni qırdığına görə də bir anlığa dərin sakitlik çökdü. Mollaın səsi dəyişmişdi, elə bil daş altından çıxırdı... Yaddaş qəlpələri... ...Bakıda da soyuqdu, qar olmasa da, dəniz səmtdən əsən külək ülgüc kimidi. Mən, Biləcəri aşırımında Sevortyan Sedanı gözləyirəm, əriylə gəlməlidi. Biz İsmayıllı rayonunun ermənilər yaşayan Qələyə kəndinə getməliyik; Sevortyan Sedayla kəndlərimizi başa-baş dəyişmək istəyirik, heç bilmirəm tarixdə belə şey olubmu, ev dəyişən olub, kənd dəyişən, yox...
zarafat-zarafat, bəlkə
arvadlarını dəyişən kişilər də olub, amma kəndi, eli-obanı dəyişmək... yəni, ermənilər ora getsinlər, bizimkilər də bura, Qələyə kəndinə... Maşının şüşələrini qaldırmışam, istidi, oturub Qələyə kəndшnin adını fikirləşirəm bayaqdan, Qel tayfalarıyla bağlamaq istəyirəm, tələbə vaxtı bu haqda kurs işi yazmışdım... Akademik Balacahunlu az qalır saçlarını yolsun. Mən ara vermədən dediyimi deyirəm: Bakının Qala kəndi də Qel tayfalarıyla bağlıdı, www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
hələ
Kəlbəcər də...tələbə yoldaşlarım gülüşürlər, dekanlığımız bir olduğu üçün rus sektorunun uşaqları da burdadılar, Sedagil...məətəl qalıblar. Hə, o günlər yadıma düşür,
yaddaşıma tam
damcılayır elə
bil...ağzım dada gəlir. Niyəsə sıxıntı içindəyəm, sevinməliyəm əslində, Seda indicə gələcək, özü də necə Seda, təsvirini, - aşıq Ayvaz demiş,- gö- zəlləməsini indidən
vermək istəmirəm, söhbətimiz boyu
işarələrdən anlayacaqsız...İndilərdə gəlməlidi, gecikən
deyil, əri yanında olsa da, ürəyi nə istəyir onu eləyəcək, deyib-güləcək kəndə qədər. İki-üç gün bundan qabaq yenə Qələyəyə getmişdik, əri yanımda oturmuşdu, özü arxamda, ordan bura əlini uzatmışdı, canımı dolaşırdı... -Maşını aşırtmaq istəyirsən Seda? - Əri dedi, Seda
ona tərəf
keçib boynunu
qucaqladı... İndi üzümü şəhərə tərəf çevirib onları gözləyirəm. Qırılmadan, qopmadan, bir-
birindən ayrılmadan insan axını toxunma kəndir kimi yanımdan keçib gedir, torpaq www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
axınıdı elə bil, sürüşmədi... çoxu qaçqınlar, məcburi köçgünlərdi, bəlkə də elə deyil, mən bu
insan axınının rənginə görə
belə fikirləşirəm, paltarlarından başlamış üz- gözlərinəcən tutqundu, ona görə də şəhərin rəngi dəyişib, torpaq rənginə çalır şəhər... Doğrudan da əllərində heç nə olmasa da yük aparırlarmış kimi görünən insan axını tanış gəlir mənə. Neçəsinin ardınca qaçmaq istəmişəm; Qarakəlləoğludu, Arıqdı, Qaraca müəllimdi, çatım anamı soruşum. Neçə qızı, gəlini ağ Pəriyə oxşatmışam... ...Cavanların çoxu burdadı, onları küçələrdə, şəhərin çox künc- bucağında görmüşəm; hamısı da dəyişilməyə can atır, izi itirmək
istəyirlər...“çoban əlindən
qaçıb” hamısı. Kimidi deyən? Hə, qəzetdə yazı vardı, yazmışdılar ki, qaçqın gənclər şəhərə gələn kimi dabanlarına nal vurdururlar ki, asfalt dabanlarını yeməsin... Bütün bunlar heç, ən ağırı odu ki, anamnan xəbər tuta bilmirəm, gələn var, onlar da çoxdan gəliblər, amma geri qayıtmırlar... nə www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
maşın işləyir, nə telefon işləyir, teleqram da yoxdu. ...Neçə il qabaq qardaşımın vurduğu teleqramı xatırladım: “Mat tejelo bolna, sroçno prijezjay...” Hər şey olduğu kimi gözlərimin önündən gəlib keçir...
Yetmişinci illərin teleqramı... Qatardan düşəndə teleqrama bir də baxdım: “...sroçno...” ardını oxumadım. Qonşumuz ağ Pərinin mənə yazdığı məktubu xatırladım...“Deyirlər, hansı kişini görmək istəyirsən, salvarını tap, əyninə geyin, Saya anaya sənin şalvarını geyindirmişəm ki, gəlib çıxasan...” Anamın güləndə
də qəmini
dəyişməyən qüssəli gözləri gözlərimə dikildi. Çantamı boynumdan aşırıb “Bakı- Yerevan” qatarından indicə düşdüyüm şəhərə baxdım. Yerevan şəhərinin niyəsə həmişə cavan görünən binaları işıqsızdı, daha doğrusu, tutqundu. Səhər tezdən olduğundandı yəqin; yuxu içindədi hər şey. Mən içimi boşaltmaq üçün qışqırmaq istəyirəm, səsim, gücüm www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
çatdığı qədərində...Vağzalın o başından süpür- gə səsi gəlir, elə bil dəri soyurlar...gön qaşıyırlar. Mən səsə doğru getdim, səs məndən də keçib obaşdanın təmiz havasına yayılır. Süpürgənin səsi çox yadda qalanmış, küçənin bu başınnan o başına hər nə var, titrətmə içindədi.Yolun qırağında ağ
mərmərlə süslənmiş bulağın suyunu bütün ruhumla hiss elədim, sərinliyi canımı dolaşdı. Çantamı bir yana qoyub yuyundum, buz kimi soyuq su düşüncəməcən dəyişdirdi.Yuxarıdan aşağı şəhərə bir də göz gəzdirdim. Hər halda, şəhər doğrudan da cavan görükür. Elə bil dünən tikilib, şəhərin görkəmində qədimlik yoxdu, niyəsini fikirləşmək lazımdı. Əlli il bundan qabağacan əhalisinin doxsan faizi Azərbaycan türkləriydi, indi yox kimidilər, bəlkə ona görə belə fikirləşirəm. ...Ayağımın ucuna qalxıb boylanıram, bir dənə də olsun qədim bina gözümə dəymir. Ardını fikirləşə bilmirəm, anam şəhərin bu ayazlı, sərin havasıyla bir yerdə yaddaşıma çökür: “ Heç olmasa öləndəsə tək qoyma məni...” Axırıncı dəfə ayrılanda dediyi sözdü, nənəsinin pal-paltarını geyinmiş balaca www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
qız uşağı kimi sinəmə sığınmışdı, elə uşaq kimi də ağlamsına-ağlamsına aralandı, kəlağayısı sürüşüb çiyninə düşmüşdü, bozarıb çallaşmış hörükləri uşaq hörüyünə oxşayırdı... Ayağımı yerə vurub yalandan hirsləndim: - Ö
Uşaq yerinə qoyduğum üçü
n də uşaq kimi uğunub getdi. Darı xması n deyə paltarları mı n ç oxunu
ö z ü mlə ğöt ü rmədim, kənddə saxladı m. Bilirəm, hər səhər yerindən qalxan kimi ayaq- qabı ları mı təmizləyib c ü tləyib qapı nı n ağzı na qoyur, şalvarları mı ü t ü ləyir, k
ö ynəklərimi yuyur, uşaq kimi hara getdiyini bilmədən, -gəlmədi, -deyə- deyə axşamı g ö zləyir... - Tər-təmiz yumuşam paltarları nı , ü t ü ləmişəm, gəlmir, gəlib geyinmir... Qonum-qonşu da ağlı nı kəsdirir: - Sən də g ö t ü r,
şalvarı nı geyin, əyninnən çı xartma, gələcək... Gələndən, gedəndən həmişə pul g ö ndərmişəm: “pulum olanda he ç nədən qorxmuram...” anamı n s ö z ü d ü . Verdiyim beş- üç manatı alnı tərləyə-tərləyə qoynuna qoyar, həmişə də eyni s ö z ü deyərdi. “Pulun olannan sonra istiyirsən get, yaylaqda yaşa...” Amma yanı nda olanda fikrini dəyişərdi: “ Neynirəm, sənin pulunu, ö z ü n ü istəyirəm...” www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
B
t ü n bunları yenidən xatı ladı m, ü rəyim
sı xı ldı , ü z ü m-g
ö z ü m elə g ö ynədi ki, elə bildim burnumun ucundan t ü st ü çı xdı . Avtobusdakı ları hiss eləmirəm, he ç bilmirəm yanı mda oturan kimdi. Daha ç ox ermənicə danı şı rlar, t ü rk yoxdu, bəlkə də var, ö zləri dinmir... “Erməni ç ox olanda bir-birini danı şdı rar, başqası nı yox...” qardaşı mı n s ö z ü d ü ... Bu fikirlər i ç ində d
ö n ü b avtobusa g ö z gəzdirdim, elə bil mənim baxmağı mı g ö zləyirdilər, hamı sı rayla g ü l ü msədi... Arxadakı qadı nlar pı ı çı ldaşdı lar: -Turki dı ğa 17 ... Bu s ö z, yəni onları n belə deməyi, məni diksindirdi, narahat oldum, yerimdən qalxı b təzədən oturdum... Ç oxdandı bu s ö z ü eşitmirəm... Azərbaycanda bu s ö z ü mənə kim deyəcək, lap d ü nyanı n harası nda oluram-olum, hec kim deməyəcək... “turki dı ğa...” “...t
ü rk...”, s ö z
z ağı r tarixi mənası yla yaddaşı mdan
t
b ke
di...”Y
ü z faiz m ü səlmançı lı qdan əvvəlin s
z
d
, azı iki min ildi...Erməninin yaddaşı nda qalan ilişki.. Yer-g
y dəyişdi, bu s ö z dəyişmədi, hər halda, s
z mənası na g ö rə yaşayı r, iki min ildə erməninin ö z
də HAYdan d ö n
b ERMƏNİ oldu,
z
nə yurd-yuva
17 T
rk oğlu, (ermənicə) www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
tapdı , tarixi tarix ç i kimi yox, yazı çı kimi yozdu, yazdı , yəni,
z
necə istədi, elə... Tarixin b
t
n d
nəmlərində sı ğı nacaq aradı , ona sı ğı ndı , buna sı ğı ndı -yaşadı . Bu, əslində, qorxudan yaşamaqdı , ö z b ö y
k qorxusu onu yaşatdı ... “Qorxudan sağ qalan, bir də acı ndan sağ qalan xalq...” kim deyirdi bunu? Hə, Balacahunlu müəllim... “Erməni ac qalmaz, -deyirdi, - erməni sağlam xalqdı , işləyəndi, nə iş oldu işləyəcək, nə deşik oldu girəcək...” “Müəllim, erməni qorxusundan sağ qalı b”, bu da mənim əlavəmdi. ...Y
ü z il
ö ncə gəmilərdə ac pişiklər saxlayı rdı lar, tutulan balı qlar xarab olması n deyə, pişiklərin əli catmayan yerdən, g ö yərtədən asardı lar. Pişiklər balı qlara atdanardı , əlləri ç atmazdı . Pişiklər acı ndan, balı qlar qorxusundan sağ qalardı lar... B ü t ü n bunlar mənim tarixi izahları mdı , tələbəlik d ö vr ü mdə gəldiyim nəticədi...Yadı mdadı , bu haqda məqalə də yazmı şdı m. Sevinə-sevinə redaksiyaya apardı m... -İ ndi g ö t ü r ü b verərəm KQB-yə, dərini soyallar! – Redaktor g ö z
m ü n qabağı nda dəyişib ayrı adama oxşadı ...Redaksiadan doğrudan da dərisi soyulmuş kimi çı xdı m...Aradan g ö r nə qədər ke ç ib,
ö z ü də bu c ü r suallar i ç ində, amma he ç kim he
ç nə aydı nlaşdı ra www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
bilmədi, kimsəsiz çö ll ü klər kimi, düşüncəmizi ot- əncər basdı , nə dedilər, hə, dedik, ö yrəşdik. Budu, elə indi ke ç diyimiiz yerlərin-yurdları n adları , hamı sı bizim dildədi, niyə bizim dildədi? Erməni yerli xalq olsaydı , bu adlar onun ö z dilində yaranmazdı mı ...? Beş il mən dedim, Balacahunlu müəllim ağzı mı n ü st ü nnən vurdu... Nə isə, he ç yerdə bu suallara cavab verən olmadı , amma g ö rd ü y ü n ü z kimi cavabı var, biri elə budu ki, mənnən arxada oturan erməni arvadları yaraşı qlı , bi ç imli g ö rkəmlərinə uyğun yağlaşov, yapı şı qlı səsləriylə adı mı çəkdilər, “turki dı ğa...” Mən t ü rk adı olan yerdə ö z adı mı neynirəm... erməni yadda- şı nda qalan ilişkimiz... Fikirlər doğrudan da yorur məni, başı mdan atmaq istəyirəm. Pəncərəni bir az da araladı m, dağları n havası nı illər boyu g ö zlədiyim adamı n gəlişi kimi duydum, bir azdan dağları n ö z ü g ö r ü nəcək, başı mı sı ğalladı lar elə bil. Avtobusda g ö rd ü y ü m ü zləri xəyalı mda bir də canlandı rdı m. Hə, biri elə həmən papaqçı Apeddi, tanı madı məni, tanı maz, hardan tanı sı n, aradan g ö r neçə il ke ç ib... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Beş-altı uşaq, g ü nlərin birində rayona papaq almağa gəldik, Aped bizi ö z balaca taxta t ü kanı nda diqqətlə s ü z ü b:
-Papaq istiyirsiz?- dedi, g ö dək boylu, enli kişidi, əlini Qaraca müəllimin oğluna sarı uzatdi. -Nə millətsən? -Musurmanam... -Ay heyvan, mən sənin dinini soruşmuram, millətini soruşuram. ...Biz
ç aşı b qalmı şdı q, nə deyir, bu gic erməni? Yaxşı , biz musurman deyiliksə, bəs nəyik? Kəndə
ç atan kimi elə Qaraca müəllimin ö z
nnən soruşduq. -Biz ö
ü m ü zə t ü rk deyə bilmərik, yı ğı şdı rı n belə axmaq sualları ! - Qaraca müəllim elə qı şqı rı rdı səsi kəndin o biri başı nda da eşidilirdi, elə bil Qaraca müəllimin g ö zə g ö r ü nməz quyruğu varmı ş, qapı arası nda qalmı şdı . Qı şqı rı b-bağı rdı , sonra iniltiyə bənzər səslər çı xartdı , nə dediyi anlaşı lmadı . -Bəs nə millətik, müəllim, musurmanı q? -Rədd olun, gedin dərsinizi oxuyun! Axmaq usağı , axmaq! Aran Bor ç alı dan ke ç ib Dağ Bor ç alı ya, -indiki Ermənistan sı nı rları na doğru irəliləyirik. T ü rk kəndlərindən, daha doğrusu, indinin diliylə desək, |