Çağdaş Azərbaycan nəsri
Yüklə 5,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
birinin pulu yoxdu ki, bu şaman t ü rkə biz qonaqlı q verək?! -Var,- dedi Aped,- niyə yoxdu? Qarakəlləoğlu varjapedin qolundan tutdu: -Yox demə, ustad, mən sizə qo ç kəsmək
istəyirəm. -O qo
ç u yaylaqda yeyərik, sən yaylaqda daha g ö
olan yaylaqları g ö stərdi. -Ancaq burda qorxdum sənnən. Sən papağa can verdin, g ö z ü m ü z ü n qabağı nda quzu elədin papağı . Müəllimimiz Acaryan deyirdi, biz inanmı rdı q. Sağ ol, şnoraqalutyun, təşəkk ü rlər...
İ ndi gedək, sən bizim qonağı mı z ol. Mənim tələbələrim bizə qonaqlı q vermək istəyirlər. -Sağ ol, h ö rmətli ustad, - d ö n ü b yanı ndakı lara baxdı .-
Ö yrətdiklərı n də sağ olsun. Amma siz mənim çö rəyimi yemək istəmədiniz. -Yox, Şaman, elə demə, sənin çö rəyini gəlib yaylaqda yeyəcəyik, indi bizim qonağı mı z ol. -Yaxşı , orda g ö zləyəcəm sizi. Nə vaxt istəsəniz gələrsiniz, g ö z ü m ü stə. Ü z ü n ü dağlara tutdu, hamı d ö n ü b o səmtə baxdı ... Dağları n başı g ö r
nm ü rd ü , çən-
ç iskin i
ç indəydi. Sağı n vaxtı ydı , s ü r ü lər arxacdadı yəqin, www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Qarakəlləoğlu oraları xatı rladı ğı na g ö rə i
ç indən
g ü l ü msəyirdi. Varjaped yenə g ö z qoyurdu, ü rəyində
dolaşan fikirlərin ağı rlı ğı ü z-g ö z ü nə çı xmaqdaydı ...” G ö r dağlara necə baxı r, elə bil atası dı ...” Varjaped d ü z düşün
ü rd ü ; ermənilər elə bil dağlara yox, ç oxmərtəbəli binaya baxı rdı lar, elə bil biri daşı nı daşı mı şdı , biri tikmişdi, Aped də torpaq t ö k ü b otunu, ç içəyini əkib səpmişdi. İ ndi burda, bu ucqar dağ rayonunun bazarı ağzı nda belə bir mən- zərə vardı . Qarakəlləoğlu əyilib “papaq quzunu” g ö t ü rd ü , sağollaşı b arxası na baxmadan bazarı n qapı sı ndan çı xdı . Gənc ermənilər qoyunu tutub saxlamaq istədilər, amma daha qumral qoyunu saxlamaq olmazdı , sa ç aqlı papaqdan qoyunun i ç inin ətri gəlir... Qumral qoyun da i ç inin ardı ncadı . “Azanbur” kababxanası nda...
He
kəs g ö zləmirdi, yağı ş birdən başladı . Dağları n başı nı b ü r ü müş çən, duman artı q rayona enmişdi, nəmlə dolu ətəyiylə, kim hardaydı -orda, ü z- g ö z ü n ü yalaya-yalaya ke ç ib gedirdi. Gedəcəkdi, çü nki
bazar əhlinin ç oxu havanı n açı lacağı nı bayaqdan www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
bilirdi. Yağsatan Dəmir kişi başı nı daxı lı n dalı ndan çı xardı b demişdi: - Ç oban alladandı , işinizdə olun. Səhərin g ö z
açı lmamı ş bazarda olan bazar əhli islanı b suya d ö nsə də, Dəmir kişiyə inanı rdı ...İ ndi g ü nortadan yağı ş yağsa da iş dayanmamı şdı , yəni bazar tərpənmişdi, artı q ö z hərəkətlərini eləyirdi. Bazar adamları iki-bir, üç -bir olub “telək” oyunundan danı şı rdı . Bu səslərin alt qatı nda rus, erməni, ara- sı ra k ü rd dillərində danı şı qlar eşidilsə, də ü st qatda, yəni daxı llardan yuxarı bazar dili Azərbaycan t ü kcəsindədi. He ç kəs bunun fəqində deyil, he ç kəs ağlı na gətirmir ki, g ö yərtinin, kartofun, pendirin qiymətini azərbaycanca yox, ermənicə, rusca soruşsun: -Hinger varjaped... Apedgil bazarı n qapı sı ağzı nda dayanmı şdı lar, dinib-danı şmadan Varjapedi g ö zləyirdilər, Varjaped artı q ö z işinə, alverlnə başlamı ş bazarı n səsinə ayaq saxlamı şdı , ü z- g ö z ü qı rı ş i ç ində, qulağı nı bazara y ö n tutub dinləyirdi...Bazarkom Civanı n ara-sı ra səslənən bir az kobud, bir az da t ö r-t ö k ü nt ü l ü t ü rkcəsi elə bil alver atmacaları nı , mal-məhsul təriflərini-ba- zar şerlərini k ö kləmək, nizama, sahmana salmaq www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
üçü
nd ü . Civanı n səsi varjapedin canı nı ndan tikan kimi çı xı rdı , d ö n ü b Apedə baxdı : -Sən bazarlı ğı hansı dildə eliyirsən? Aped bir şey anlamadı , yanı ndakı lar da: -Nə bazarlı q? - Aped dedi. -Yaxşı , get, bir az t ü rk pendiri al, ö z ü m ü zlə aparaq...siz d ü zələn deyilsiz. - Varjaped belə deyib, kərə yağ, motal pendiri, qaymaq satan Dəmir kişiyə tərəf getdi, dayanı b Apedi irəli buraxdı .- Buyur. Apedlə Dəmir kişi k ö hnə dostlar kimi g ö rüşd
ü : -Necəsən, Dəmir kişi, hancarı san? -Sağ ol, Aped kirvə, Allah razı olsun, ö z dinivin ü st ü ndə, buyur, nə qulluq eliyim? - Dəmir kişi, nəyi vardı g
ö stərdi, ələ gələnləri daxı lı n ü stə d
ü zd ü , əlini bir az aralı dan tamaşa eləyən ermənilərə uzatdı . -Nə istiyirsiz buyurun! -Pendir istiyirik, Dəmir kişi. -Yaxşı duzunu yemiş pendirim var, g ü ney otunnan tutulub. Dəmir kişinin bu ifadələri akademik Ulubabyanı boğurdu eləbil. “G ü ney otunnan tutulmuş, duzunu yemiş pendir... vay, turki mera...” -Nə qədər lazı mdı ? - Dəmir kişi bir də soruşdu. -Az, yarı m kilo, -Aped belə deyib əlini cibinə saldı .
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Dəmir kişi ç anaq pendirindən iri par ç a kəsib
Apedə uzatdı : - Pulunu qoy cibinə, Aped kirvə, yarı m kilo pendirə sənnən pul alı m deyirsən?! Aped pulu g ü cnən vermək istədi. -Mən bir par ç a pendirə sənnən pul alammaram, Aped kirvə, el arası nda biabı r olaram, g ö rən nə deyər mənə? -D ö n ü b bazar adamları na baxdı . Bazar adamları da b ü t ü n bu baş verənlərə altdan-altdan g ö z
-Sağ ol, Dəmir kişi... Bazar satı cı ları bu c ü r s
ö zlərlə alı cı ları n başı ü st
ndən elə bil xor oxuyurdular. Apedgil yox idi, ç iskinli havada varjapedi az qala qucaqları na alı b bazardan çı xmı şdı lar. Bazarkom Civan bir azdan bazar payı nı necə, nə qədər yı ğacağı nı , bazarı n hansı səmtindən, kimdən başlayacağı nı fikirləşə-fikirləşə: -Aped bizim deyil ki, Aped sizinkidi, t ü rklərindi- dedi.
*** ...Elə bu vaxt “ Azambur” kababxanası nı n bir k ü
ü ndə varjaped Ulubabyan əlində tutduğu badəyə www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
baxı rdı ki, birinci sağlı ğı necə desin; s ö zs ü z ki, birinci sağlı q doğma Hayastanı n sağlı ğı olmalı dı , hər şey onnan sonra gəlir... Elə belə də dedi: -Yadı nı zda olar, birinci dərsimizdə sizə nə dedim, - əlini qaldı rı b beş barmağı ndan birini yumdu. - Doğma Hayastanı mı z çü n b
ö y ü y ü rs ü n ü z, ana-ata onnan sonra gəlir, çü nki atanı z da, ananı z da odu, dedim. İ kincisi, ailə qurursunuz, amma ailəni də ö z ü n ü z çü n yox, vətənimiz çü n qurursunuz. Vətənə oğul-qı z b ö y ü tməlisiniz, biz artmalı yı q, s ü r
kimi yox, erməni kimi ç oxalmalı yı q. - Əlini pənçərədən g ö r ü nən yaylaqlara uzatdı .- Üçü nc
, harda olursuz- olun, ermənini düşünməlisiz, d ö vlətiniz olmaya bilər, amma erməni həmişə var, hansı d ö vlət olur-olsun, erməni kimi yaşamaq-erməni d ö vlətində yaşamaq deməkdi. Erməni kimi yaşamaq o deməkdi ki, hər nəyin varsa bu işə qurban verməlisən. D ö rd
nc ü , harda yaşayı rsan orda, hardan ke ç irsən, harda işləyirsən orda erməni izi saxla, iz qoy. Bir tək əlifbanı n olması millət üçü n d
ö vlətin olması ndan dəyərlidi. Erməni əlifbası yla erməni adı nı yaz, çı x get, ermənilik sənin proqramı ndı , proqramı nı da ö z
nlə g ö t ü r, yerə qoyma, o, sənin silahı ndı . T ü rk
kimi yaşamaq məcburiyyətində qalsan belə, ermənisən, erməni olduğunu bil... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
“ T
ü rk kimi yaşamaq...” varjaped Ulubabyan ö z
ndən ası lı olmadan duruxdu, elə bil i ç ini g ö t ü r ü b apardı lar, bildiyi qədərində i ç inə endiyi, anladı ğı qədərində ö z ü n ü n olan tarixlərin dərinliklərinə yayı ldı : - İ çək, - dedi, - beşincini sonra deyərəm... Hamı sı nizam-intizamla varjapedi g ö zləyirdi, varjaped son damlası nacan içəndən sonra badəni başları na çəkdilər... S ü
ü zəlmişdi, Aped g ö z gəzdirib: -Bu, Soğanlı q kəndinin g ö yərtisidi, - dedi, - bu, Dəmir kişinin pendirinnəndi, - əlini s ü frənin ortası na qoyulmuş şüşə qaba uzatdı . - Bir bu turşu bizimdi, bir də hac, - təndir çö rəyi, hı ı , hinger varjaped, t ü rklər ç aşı r turşusu qoya bilmirlər. -Aped, qoy çö rəyimizi yeyək. - Məktəb yoldaşları ndan rusa oxşayan sarı şı n erməni dilləndi. - Kababçı , gəl g ö rək nəyin var?! Kababçı bilinmirdi nə millətdi, ü z-g ö z ü ndən də he ç nə anlamaq m ü mk ü n deyildi, hər nə rəng desən varı dı . Ö z ü
ö z ü nə erməni tatı deyirdi... K ü rd dilinəcən bilirdi. İ ndi dayanmı şdı , daxı lı n dalı nda, ü rəyində Apedin qarası nca niyəsə t ü rkcə s ö yüşlər yağdı rı rdı . “Dabbaq k ö pəyoğlu, b ü t ü n müştəriləri qaçı rtdı ...” Qalxı b onlara tərəf getdi. www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Varjaped, bizim dildə lax yumurtaya nə deyillər?- Aped soruşdu. Varjaped ç iyinlərini çəkib g ü l ü msədi. -Kababçı bilir, soruşun. -Bu hardan ağlı na gəldi? Kababçı rəngi, g ö r
nüşü kabab kimi qovrulub qurumuş, sa ç ları
ç iyinlərindən olan qı rx yaşları nda bir adamdı , yaxı nlaşı b y ü ng ü lcə təzim etdi, ermənicənin Yerevan ləhcəsində: -H ö rmətli varjapedi salamlayı ram, hamı nı z xoş gəlmisiz- dedi, ke ç ib varjapedin yanı nda dayandı .- Buyurun, l ü ləkabab, tikəkabab, şaşlı q, basdı rma, xankababı ... -O nədi elə, xankababı ? -Tikələri qoyunun i ç yağı na b ü k ü rlər, i ç yağı k ö ynək kimi olur, varjaped, tikələri o k ö ynəyə b
ü k ü b şişə çəkirlər. -Kim çəkir, kimi deyirsən, sən? -Bunu t
ü rklər
ç əkir, mən t ü rkləri deyirəm. -Yaxşı , başqa nə var, yeməyə? -Başqa, dolma var, ciyər, cı z-bı z, xəngəl... -Sən he ç
çəkə bilərsən?- Varjaped kababçı nı n qolundan tutub dartdı . www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Mənə belə sual verən olmayı b, varjaped, bu yeməklərin hamı sı yaxşı yeməklərdi. -Yaxşı , gətir, hər nə var gətir. Rusa oxşayan sarı şı n erməni: -Hamı sı Qafqaz yeməkləridi, elə deyilmi, varjaped? Hamı nı ndı . -Hamı nı n he ç nəyi olmur, hər şeyin ö z yiyəsi var. Bu yeməklərin hamı sı t ü rklərindi. -Varjaped düşüncəsində əlini stola çı rpdı . -Qafqaz yeməkləridi...varjaped. Varjaped xeyli dinib, danı şmadı , ö z ü nə də
aydı n deyildi ki, olmaz deyə-deyə t ü rk dilini niyə belə g ö zəl bilir. Bəlkə iyirminci əsrin ən b ö y ü k t ü rkoloqu olan varjaped Acaryana g ö rədi...”T ü rk dili bizim i ç
üçü n dilimizi dəyişdirdi, qrabar erməni dilindən aşxarabar erməni dilinə ke ç dik, daha doğrusu, ke ç məyə məcbur etdi ”, deyərdi Acaryan, “t ü rkə bağlı olmağı mı z əsasən buna g ö rədi, dilin quruluşunun dəyişməsi, insanı n həm də millət olaraq ö z quruluşunu, xarakterini dəyişməsidi. Bunnan qorxmaq lazı m deyil, qorxmayı n da. Rus tatara bu qədər oxşamağı nnan he ç utanmı r, dilinin tərkibinin qı rx faizindən ç oxu t ü rk s
ö zləridi. Daha yaxşı , bu, rus dilinin g ü cl ü olması nı g ö stərir... Siz proqramı yazı lmı ş xalqsı nı z, yəni millətsiniz, t ü rk
nsə
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
proqramı yazı lmayı b, ona g ö rə də t ü rk daha
ç ox
təbiət hadisəsi kimidi, nə vaxt yağı şı yağar, nə vaxt g
n
doğar, bilməz, ona g ö rə də t ü rkdən t ü rkə bənzəyib çı xmaq daha yaxşı olar...” İ yirminci illərin axı rı ydı , Ulubabyan da necə deyərlər, o d ö vr ü n gənc ermənisi: -Müəllim, -dedi, - t ü rklər təbiət hadisəsi kimidi s ö ylədiniz, təbiət hadisəsi g ü c ç atmaz olur. -Vaxtı - zamanı hiss eləsən, anlasan təbiyət hadisələrini qabaqlamaq m ü mk ü nd ü . Hər şeydən ö ncə bunu yadda saxlamalı yı q, yadda saxlayaq ki, ağı llı olsaq təbiət hadisələrini qabaqlaya bilərik. Bir də unutmayı n ki, təbiət ətrafı na açı q olar, ö z
nə qı sqanc, hər şeyi bitirməz, ü stəlik, həmişə ö z-
z
n
yeyər, t ü rklərə də elə belə baxmalı yı q, əlimizdə həmişə toxum olmalı dı ki, lazı m olanda araları na səpə bilək...Bu toxum bizim milli proqramı mı zdı ... Ulubabyanı huş aparmı şdı , ruhu iyirminci əsrin əvvəlləri Azərbaycanı n qərbində yenicə yaranmaqda olan Ermənistanı dolaşı rdı ... Qafqaz Azərbaycanı nı n qərb b ö lgələri, İ revan, İ revan ç uxuru, Uluxanlı , Vedibasar, Dərə Ələyəz, Ağbaba- Amasya, Qara Kas ( Qara xa ç ) yaylaqları , G ö yçə,
Zəngəzur, Mı ğrı -Sisakan əyalətlərinin, Qaramanlı , Qaraqoyunlu d ö vlətlərinin adı ü st ü ndə Ermənistan www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Respublikası yaranmı şdı artı q... Bu, bayaq dediyimiz kimi, hadisələrin qabaqlanması ydı , y ü zillərdi erməninin milli əxlaqı na calanmı ş, k öçü r ü lmüş, ağrı sı na hopdurulmuş, tərbiyəsinə yeridilmiş proqramı n həyata ke ç məsiydi. -Varjaped, beşinci sağlı ğı i demədin, - Aped belə deyib badəni ona tərəf uzatdı . Varjaped g ö zləini a ç dı , badələr onu araya almı şdı , g ü l ü msəyib badəsini qaldı rdı : -Beşinci, erməni tarixi yolunda ö lmək! Hec bir erməninin haqqı yoxdu ki, he ç nə eləmədən elə-belə ö l ü b getsin. Tarix ç ilərimizin yazdı ğı , müəllimlərimizin dediyi kimi erməniliyin uğrunda yaşayı b, erməni proqramı uğrunda ö lmək!
Badələr “Azambur” kababxanası nı cingiltilərlə doldurdu, yan-y ö rədə oturanlar da onlara qoşulmuşdu. Yumruqları nı bir-birinin ç iyninə qoyub sı raya d ü z ü ld ü lər: He-eey, he-eey! Hayastan, Hay, hay! Hayastan... Bu səslər “Azambur” kababxanası nı n qapı - bacası ndan şimşək kimi çı xdı , bir anı n icində yan- y ö rə təmizləndi, yəni gələnlər qayı tdı , malağan rusu, k ü rd ayaq saxladı , t ü rk g ö zə g
ö r ü nmədi, kim hardaydı sa ordan d ö nd
. “Azambur”da səs var, |