Çağdaş Azərbaycan nəsri
Yüklə 5,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
“ -...otuz yeddinci ildə ö z ü nə t ü rk dediyi üçü n atamı s ü rğün elədilər. – Balacahunlu badam ağacı nı n dibində g ö zləri yaşara-yaşara deyirdi, - səhər tezdən aparmı şdı lar, axşamayaxı n gətirdilər, ü z-g ö z ü ndə sağ yer yox idi, qan i ç indəydi. G ö zl ü kl ü , yekəpər kişi: -Buyur g ö rək, - dedi atama, - indi biz sənin ailənə nə deyək, t ü rk ailəsi, yoxsa...?! -Bu ailə də Şura h ö k ü mətinin ailələrindən biridi, azad ö
də deyərsiz, hansı millətin adı nı istəyərlər, o adı da g ö t ü rərlər, sizin sağlı ğı nı za da işlədərlər, - ü z ü -g ö z ü
qan i ç ində g
ö zlənilmədən qəh-qəhə çəkib g ü ld
.- Ancaq mən t ü rkəm, yoldaş Nersesyan, sən nə qədər ermənisənsə mən də o qədər t ü rkəm! Biz anamı n əl-ətəyinə yı ğı şmı şdı q, anam dinməz-s
ö yləməz bizi qanadı nı n altı na alı b, tərpənmir, amma i ç indən- i ç indən titrəyir, anama sarmaşı b biz də titrəşirik, ailəmizin i ç indən hı çqı rtı səsi gəlir. İ ki qardaşı q, b ö y ü y ü mənəm, balacası ü z ü n ü anamı n qarnı na sı xı b. Atam bizə baxmı r, ü z ü
bizə olsa da elə bil g ö rm ü r bizi...Atamı n yoldaş Nersesyan, dediyi erməni elə qı şqı rı r, elə bil atamı yox, onu dı y ü rlər. Yaxı nlaşı b çənəmin altı ndan tutdu. Atam əllərini mənə doğru elə uzatdı ki, elə bil, qucağı ma gəl, deyəcəydi: www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Hə, o, azərbaycanlı dı , yoldaş Nersesyan, o, t ü rk
deyil... ola bilməz də he ç , nə yaşı var ki, onun...t ü rk
olsun. - Atamı n səsi dəyişmişdi, i ç i xı rı ltı yla doluydu, g ö zləri ü z ü mə dikilib, demək istədiyini ifadə etdiyi
üçü n get-ğedə b ö y
y ü r. Mən onu anlayı b: -Hə, -dedim... -Yəni nə?- Nersesyan çənəmin altı ndan qaldı rı b g ö zlərimin i ç inə baxdı . -Mən t ü rk deyiləm... - Balacahunlu bundan sonrası nı danı smadı , he ç vaxt da danı şmayacaq...Amma o g ü n, yəni, 1937- ci ilin payı z ayları ndan birində axşam cağı qorxa-qorxa, titrəyə- titrəyə “mən t ü rk deyiləm...” dedi də, yoldaş Nersesyanı n əlindən yapı şı b dodaqları na sı xdı ...bununla da anası nı , balaca qardaşı nı , bir də ö z
n ü s ü rg ü ndən, bəlkə də ö l ü mnən qurtardı ... Axı rı ncı kursun imtahanları nı verib universitet həyatı yla vidalaşı rdı q. Akademik Balacahunlu o boyda tələbənin i ç indən bir məni bağı na dəvət etdi. Bağ o qədər təntənəliydi ki, mən baxa- baxa qalmı şdı m. “Əgər Balacahunlunun belə imkanları varmı şsa niyə ö z ü n ü belə sı nı q, belə fağı r aparı r,” deyə düşünd ü m. Badam ağacı nı n altı nda ü z- ü zə oturmuşduq, mən ç aşqı nlı q i ç indəydim, Balacahun- www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
lunun bu qanlı tarixcəsini dinləyəndən sonra lap ç aşı b qaldı m: -Məni bağı şlayı n,-dedim,- müəllim! -Sən də məni bağı şla... – dedi Balacahunlu, - bu beş ildə bir yerdə yol gedə bilmədim səninlə, şox şeyi d ü z deyirdin, mənim yazdı ğı m tarix də ö z ü mə
bənzəyir, mən erməni əlinnən ö pmüş adamam, ö z ü m ü z necəydiksə bu xalqı n tarixini də o c ü r yazdı q...” Taksi s
ü r
c
s
Ağacan...
“Volqa” markalı k ö hnə taksi maşı nı g ö z
mə burnunu sallamı ş kimi g ö r
nd ü , yolun qı rağı nda ləhləyirdi elə bil... rəngi-ruhu yaxşı olsa da əldən d ü smüşd ü tamam, dik maşı n tapmaq olarmı dağ yerində, fikirləşdim... Buraları n atalar s ö z ü d ü : “Ara- nı n atı na minmə, dağı n maşı nı na,” təzə d ü zəldiblər, yaxşı dı amma. “Hər şey cəhənnəm, rəngi sarı olmayaydı ...” Boylandı m, taksilərin hamı sı bir rəngdədi. Yaxı nlaşı b maşı nı n yanı nda dayandı m. İ stədim s ö ykənəm, sarı olduğuna g ö rə əlimi də vurmadı m. Rayon mərkəzində yaraşı q, bəzək adı na erməni əlifbası ndan başqa he ç nə yoxdu, hara gəldi yazı b vurublar. Millətin əlifbaya g ö rə sevindiyi hiss www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
olunur, hər yerdə bu sevincin izi var, sevinməyə başqa şey yoxdu, bu da g ö r ü n ü r. Başqa nə g ö r ü nməlidi ki, erməni aşı q deyil, balaca qalalara oxşayan papağı nı g ö stərə, sazı nı g ö stərə, adı bəlli dağı , ö z dilində yeri - yox, yurdu yox, deyə ki, ora mənimdi, bura mənimdi, yalan- palan yer-yurd tapı b, ona-buna g ö stərir, amma he ç
ö z ü də inanmı r ki, onundu. Nə isə, bayaqdan baxı ram, erməni əlifbası naxı ş kimi rayonun mərkəzini bəzəyib... Erməni dilini azdan-şoxdan bilsəm də heyif ki, yazı nı -əlifbanı oxuya bilmirəm... Yazı nı oxusaydı m dili də başqa c ü r ö yrənərdim yəqin ki... Rayon mərkəzində sı xlı q deyil, gediş-gəliş azdı , adamlar orda-burda beş-beş, on-ondu, ermənilərin diliylə desək t ü rklər, bizim dilimizlə desək, azərbaycanlı lar baxan kimi se ç ilirlər, işlərində- g ü clərindədilər, he ç biri vaxt itirməz, hamı elədiyi işə oxşaya-oxşaya iş başı nda olarlar, yəni, alma satan alması na, g ö yərti satan g ö yərtisinə bənzəyər, alqı - satqı ları nı eləyərlər... - Gəl, ay erməni, gəl, yaxşı yağ, pendir var! - Bazarda başqa səslənmə yoxdu. S
ü r ü c ü bayaqdan əl qolunu ö lçə-
ö lçə
danı şdı ğı adamlardan aralanı b yaxı nlaşdı , məni unutmuşdu deyəsən, bir də soruşdu: www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Du ures qı num? 40
Bayaq başqa c ü r soruşmuşdu, “ures qı nı m?” Bu c ü
məni şəhər adamı na oxşatmı şdı , yəqin ona g ö rə Yerevan ləhcəsində soruşub. - Hayeren ç i gides?
41 - Əyilib d ü z
z ü mə baxdı . Ü z ü -g ö z ü hikkəliydi, aralandı ğı beş-altı adam hələ də bir-birinə qarı şa-qarı şa çı ğı rı şı rdı .T ü rklərdən danı şı rlarsa batdı q, bu da burda zəhlə t ö kəcək. -
Cucakand qı numem... 42 - dedim. Maşı nı n yerindən tərpənməyiylə s ü r ü c ü n ü n s ö yməyi bir oldu: -Mera... 43
“Kimi s ö y ü r g
ö rəsən ”, ağlı ma ö z
mnən başqa he ç kəs gəlmədi, “ bu al ç aq deyəsən məni s ö y ü r...” D ö n ü b baxdı m. Uca, işləyib bərkiyib, daşlaşı b durmuş bədəni var, g ö z ü n ü n rəngini tapmaq çətindi, yanakı bir də baxdı m, elə bil g ö y
daha ç oxdu, daraq g ö rməmiş sı x sa ç ları məftil kimidi, pəncərədən vuran g ü
ü k ü lək də tərpədə bilmir...çənəsinin ü st ü ndə
ç apı q var, bı çaq yeri deyil, dı rnaq yerinə oxşayı r,
40 Hara gedirsən? (ermənicə) 41 Ermənicə bilmirsən? (ermənicə) 42 C
cəkəndə geditəm, (ermənicə) 43 Mən ermənicə yaxşı bilmirəm. Istəyirsən rusca danı şaq. (ermənicə) www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
kola-kosa ilisib, ya da arvad davası nda cı rmaqlayı blar, deyə düşün ü rəm. Mənim ona fikir verdiyimi g ö r ü b hirsli- hiirsli yenə nəsə dedi, uzun-uzadı olduğuna g ö rə dediyindən bir şey başa düşə bilmədim: - Yes hayeren lav ç i gidem,- dedim,- uzumes ruseren xosenk. 44
-Du vordeğa ç es? -Hayestanicem... 45
Az qaldı , başı nı əllərində oynatdı ğı s ü kana vursun, biz s ü rətlə rayonnan çı xmaqdayı q, yolun qı rağı nda kim var, ardı mı zca baxı r, biri s ö y ü yb əlini yelləyir, biri papağı nı qaldı rı r, uşaqları yoldan aralayı rlar... Elə bu halla da d ö ngəni burulduq, maşı n torpaq yola çı xı b təzədən yola d ü zəldi, bir dəstə qaz u ç uşub g ö yl ü yə səpələndi. Mənim he
ç nə vecimə deyil, lap hara istəyir çı rpsı n maşı nı , i ç imdən g ü l ü msəyirəm, onu da bilirəm ki, g ü lməyim get- gedə daha ç ox bilinir, bəlkə də ona g ö rə dəli olub. D ü zənliyə çı xdı q, ətraf d ö
ö r ü b elə qəribsədim ki, he ç şəhərdə də bu hala düşməmişdim... G ö zlənilmədən maşı nı saxladı :
44 Sən haralı san? (ermənicə) 45 Ermənistanlı yam... (ermənicə) www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Mera...tı po ç emu smiyoşsya? 46
ö nd ü m, əyilib mənə baxı r: -S ö yüş eləmə, -dedim də, tələsik ruscaya ke ç dim. - Tı davay, ne ruqaysya. - Ü z ü ndən-g
ö z ü ndən dava- dalaş yağı r, mən aranı yumsaltmaq üçü n qafqazlı olmağı mı zı xatı rlatmaq istədim, - mı je ne russkiye, mı qafkazcı , mı ne doljnı materitsa. -Ara, qna korzı d, 47 kafkazec naşelsa... - Maşı nı yenə yerdən g ü llə kimi g ö t ü rd ü . - A po ç emu tı po armyanski ne znayeş? Tı je iz Armenii... -Mən erməni deyiləm ki, nolsun Ermənistanlı yam. - He ç nəyin fərqinə varmadan azərbaycanca cavab verdim. Bayaqkı s ö z ü mdən
qorxduğumu hiss eləmişdi, mən çəkindiyimi bildirdi- yim
üçü n pərt idim, ona g ö rə də belə deməyim ö z ü mnən ası lı olmadı ... O maşı nı necə yavaşı tdı sa ö z səsini də eləcə aldı , əyilib ü z ü mə baxdı , nap-nazik səslə: -İ ya, 48
bilirəm, mən t ü rkəm? 46 Sənin ananı ... (ermənicə), nəyə g ü l ü rsən? (rusca) 47 Ərə, (t ü rkcədə qədim m ü raciət forması ) get işinə, Qafqazlı olub mənə. (ermənicə)
48 Yox əşi...(ermənicədə təəcc ü b bildirir) www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Mən onun azərbaycanca, belə təmiz danı şdı ğı na məətəl qaldı m, g ü l ü msədim.
-Hı ı , niyə bilirəm, sənin he ç nəyə lazı m olmayan dilini? -Lazı m oldu ki, budu bax, danı şı rı q, ö z
də sən pis bilmirsən bizim dili, yaxşı bilirsən. -Bura bax, qəhbəlik eləmə, cavab ver, niyə ermənistanlı ola-ola ermənicəni bilmirsən? Elə bil başı ma vurdular: -Axmaq-axmaq danı şma, - dedim, - ağı llı danı ş, ermənicə az bilirəm ona g ö rə ki, az lazı m olub. -Bəs mən niyə bilirəm sənin dilini, deyim? -De.
- Çü nki sən ç obansan, ç oban dil ö yrənə bilməz... Ö z cavabı ö z ü nə ləzzət eləmişdi, arxaya sərələnib yerini rahatladı . Mən Sevortyan Sedanı xatı rladı m. Bu fikri o da demişdi... “ Bu k ö pək uşağı g ö r, necə
eyni yerdən idarə olunur..” -Adı n nədi sənin? -Neynirsən adı mı ? Adı m erməni. Sənin adı n da t ü rk. Hə, s ö z ü n ü de. -Deyim, eşit, erməni. Sənin indi bildiyin t ü rk
dilini sənin atan da bilirdi, babaları n da biliblər, ona g ö rə ki, bu dil onları qoruyub, onlara çö rək verı b, sən də ona g ö rə bilirsən ki, bu dildən həmişə ası lı www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
olmusan. İ ndi biz rus dilini niyə bilirik, çü nki bu
dildən ası lı yı q, bilməsək, ö yrənməsək yaşamağı mı z çətin olar, elə deyil? Qaldı
ç oban məsələsinə, bil, ç oban olmaq xalq kimi, millət kimi inkişafı n ilk mərhələsini yaşamaqdı ...Yeri-yurdu, torpağı , bir s ö zlə vətəni olmayan millətin ç obanı da olmaz. Ç oban ilk vətəndaşdı ...Bax, bu dağları n-daşları n, elin-obanı n adı nı bircə-bircə t ü rk
ç obanları qoyub. Sən nə zamansa buralarda olsaydı n, adı nı sən qoyardı n. Maşı n daş yolda buraları n səssizliyinə yaraşmayan hay-k ü ylə yerə mı xlandı , arxadan gələn toz-duman ü st ü m ü zdən aşı b qarşı dakı daş yola endi, yolun yan-y ö rəsi yam-yaşı l olduğu üçü n toz-duman yoldan çı xana oxşamadı ...dəvə karvanı kimi əyilə- əyilə xeyli yol getdi. G ü n g
ü nortadan ke ç mişdi, dağlar g ö z ü m ü n ö n ü ndəcə rəngdən rəngə düşürd ü , amma
mən bu iki daşı n arası nda hiss elədiyim g ö zəlliyə qarı şa bilmirdim. Bayaqdan səksəkə i ç ində g ö zləyirəm; “vuracaq...” Yol boyu əlləri g ö zlərimin qabağnda oynayı b. Əslində d ö y ü lməyim, lap ö lməyim
belə eynimə deyil, amma s ö z elə yerdən başlayı b ki, orda millət var, xalq var. İ nsanı n ö z ü ndən qat-qat ucalarda duran məqamlar var. İndicə aranı yumşaltmaq istədim, ayağı daha da yer aldı, elə bildi www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
qorxdum. Universitet illərində mənə məşqşilik eləmiş idman müəllimimi xtırladım...”Sən güclüsən, deyərdi, sən səksən beş çəkiyə də çıxa bilərsən.” Bu, çox olar, azı doxsan kilo var. Elə bu yerdə qapını çırpıb bayıra çıxdı. Bura iki çay arasıdı, kəndimizə üç-dörd kilometr qalıb, neyniyəcəyimi bilmirəm, bir az elə bil keyləşmişəm, oturub heç nəyi vecinə almadan düzü-dünyanı ağzına almış yaşıllığa tamaşa eləyirəm. O, pencəyini bir qırağa tullayıb qol- larını çırmalayır, gəl, deyir mənə, əlinin, ayağının işarəsiylə. Ölsəm də, qalsam da çıxmalıyam, çarə yoxdu. Maşından elə düşdüm, elə bil suya atdanacağam. -Gülürsən yenə, eybi yox, indi gülməyi göstərərəm sənə!
Həə, mən doğrudan da gülürəm. Özümün xəbərim yoxdu amma. Çəkindiyimi hiss elədiyi üçün eşələnir, bağlıdı elə bil. -Gəl, -deyir, - gəəl, gəl görüm, mənim torpaqlarımı əlimnən necə almısan? O sən, bu mən, sən türk, mən erməni, gəl sənin dərsini verim! Pencəyi mən də çıxartdım. -Danaq unes? 49
49 Bı çağı n var? (ermənicə) www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Nə tez qorxdun, erməni! - Gülüb üst-başımı göstərdim, -yoxdu bıçağım. -Bıçaqsız türk olmaz. -Yoxdu bıçağım, olsa da türk silahsıza bıçaq çıxartmaz. -Onda ver gəlsin! - Üzündə qurama gülüş dolaşır, özünü itirib, qorxur deyəsən, o boyda adam. Ara-sıra maşınlar keçsə də hamı öz işindədi, fikir verən yoxdu. Yolu keçib dayandım, beş-on addım aramız var: -Düzgün deyil axı, erməni, - dedim, - sən olarsan azı yüz kilo, mənsə, görürsən də altımış beş kilo. O, gülüb yumruğunu mənə doğru uzatdı, başbarmağı da arasında: -Ujee, jım-jım...? Bir şey eləyərəm hər halda, daha doğrusu, nəsə eləməliyəm... Qarış-qarış otuna, çiçəyinəcən tanıdığım, bələd olduğum yamac, adına “Dəvəuçan” dediyimiz yarğan, Subirləşəndəki Orta körpü, qus səsinə bənziyən səsini indi eşitməyə başladığım Əyricay, çiyin-çiyinə vermiş gen sinəli dağlar hamısı mənimdi, mənimlədi, nə isə bir şey eləməliyəm... Bu boyda söz-söhbətdən sonra uduzmaq ölümnən betərdi, elə bir şey olsa kəndə getməyəm gərək. Yalvar-yaxar eləyəm erməniyə ki, öldür məni, o da öldürməz, ölünün nəyini öldürsün...Ya |