Çağdaş Azərbaycan nəsri
Yüklə 5,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“And olsun, əsrə…”
Beləcə, dindən- dinə, donnan-dona keçə-keçə gəlib bu vaxta çıxmışıq... Budu, biri də bu yandan böyüyür, bacıoğlu Teymur... Üzdən-gözdən aydın, başa düşülən olsa da ədəbiyyat müəllimi demiş, nə məssəbə qulluq elədyi bilinmir. Bilmək olmur, xristiyandı, yoxsa müsəlman... Ona görə də istədiyimi deyə bilmirəm yanında, istəyirəm milli olsun, qışqır-bağırnan yox, ürəkdən millətini istəyən olsun... baxma, bir nəfərnən də millət güclü ola bilir... Amma bu, tərsinə, millətdən danışanda heç eşitmək istəmir. Oturub- durub fikirləşirəm ki, milləti onun gözündən kim salıb görəsən... Səbəbini yaxşı bilsəm də fikrimdən çıxmır... -Dayı, - deyir, - sən milli məsələdən danışanda pis görünürsən. İndi də qoç daşlara baxa-baxa gözlərin yaşarıb...Niyə belə eləyirsən?- Gördü fikir vermirəm, qolumdan tutub dartdı.-Nə var orda, daşa dönmüş qoyunlardı daa... Gedək, odu eey, qapıdadılar! -Üzünü Gevorqun kababxanasına tutub əllərini yelləyə-yelləyə səslədi,-Süsəəən...! Əvvəl bir qızla bir qadın kababxanadan aralanıb dikə sarı çıxdı, sonra da... həə, Gevorq, axsaya-axsaya bir iki addım qabağa yeridi...Nəsə dedi, ordan bura anlaşılmadı,
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
qadın qızı saxlamaq istədi, qız əldən çıxıb Teymura tərəf yüyürdü...Heç nə, onsuz da gördüyüm nə var, ruhuma kədər gətirib, bayaqdan ürəyimə sıxıntı çöküb... Teymura nəsə demək, yol göstərmək onsuz da gecdi, üz-göz olmaqdan başqa bir şey deyil. Teymur getdi artıq, Teymur artıq onlarındı...ermənilərin də yox, gözə kim görünürsə onundu Teymur; o belə böyüyüb...Şəhərə qayıdanda Bioloq Teymura deyəcəyim sözlərdi bunlar, özümdən asılı olmadan fikrimdən keçir. “Axsaq Gevorq
buralardakı abidələri, qoç heykəllərini, bir sözlə tariximizi mənimsədiyi kimi Teymuru da mənimsədi...” çatan kimi belə deyəcəm bioloqa. Bilirəm zarafata salacaq, “Uşağın xətrinə dəyməyin, qoyun kef eləsin”, “Gevorqun qızını bildik, arvadı nə təhər şeydi bəs?!” “Bəlkə qoç qəbrüstülərinin, at heykəllərinin içində doğrudan da qızıl var?!”. Bu cür atmacalarla məsələni həll
eliyəcək, bioloq,
vəssalam...Əslində Teymurun indinin özündə üzü aşağı,- Süsə-əəən!-deyə-deyə yüyürdüyü yol da qaranlıqdı. Nə zamansa ayılıb özünə gəlmiş olsa ölümündən başqa heç nə görməyəcək. Ona görə ki, bunun özü də özünə qəsd deməkdi... Mən bunu duyduğuma görə ürəyim sıxıldı,
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
üzüntü içində Moskva ətrafındakı Fryazino şəhərində keçirdiyim sıxıntılı anlarımı xatırladım. Bayaq maşında olanda deyirdi: -Mən Süsənlə Amerikaya gedəcəm, Süsəngilin orda qohumları çoxdu... Süsən də ona doğru qaçır, qucaqlaşıb öpüşürlər, o yanda ata-anası, bu yanda mən...bir anın içində qulaq batırıcı səssizlik yaranır, heç quşların da səsi gəlmir...Burdan ora Gevorqun arvadının gülümsədiyini hiss eləyirəm. Teymur da başını qaldırıb mənə baxıb gülümsəyir, sonra da əl-ələ tutub gözümüz görə-görə yaşıllığa qərq olurlar... Bacımın yanına tək qayıtdım. -Teymur hanı? Çiyinlərimi çəkdim...Heç bilmədim nə deyim, Süsənlə bir yerdə meşənin bir qulağından yaşıllığa nece qərq olduqları gözümün önünə gəldi, suya batırıldılar elə bil, Moskva yaxınlığındakı Fryazino şəhərində rus qızıyla mən də o cür yaşıllığa batmaq istəyirdim, bir vaxtlar: -Süsənlə getdi, -dedim, başımı qaldırmadan.
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Bacım elə həyətdəcə, harda dayanmışdı elə orda, yerə çökdü: -Görürsən?...Başıma gələni görürsən?! Mən onun indicə üz-gözünə, saçına əl atacağını hiss edib:
-Çı ğı r-bağı r salma...! Çı ğı r-bağı rla bir şey eləmək olmaz,- dedim.- Fikirləşmək lazı mdı . Əslində nolub, d ü nya yı xı lmayı b ki, o qədər erməni qı zı alan var... Başı nı qaldı rı b dinməz-s ö yləməz
ü z ü mə baxdı . G ö zləri g ö m-g ö yd ü , uşaqlı ğı mı zı xatı rlayı b ö z ü mə
gəlməkdəydim ki, bacı mı n qı şqı rtı sı evləri-eşı kləri b ü r ü y ü b kəndi başı na g ö t
rd ü qarası na qı şqı rı rdı ... sonra da ü z-g ö z ü n ü cı rı b sa ç ları nı yolacaqdı . Ona g ö rə də mən onun əllərini tutub bağrı ma basdı m. -He
ç kəsi belə tərbiyə etmək, belə yola gətirmək olmaz,- dedim, sakitcə, -Niyə qaraçı lı q eləyirsən. Ö z ü n ü ələ al!-Aralanı b həyətdəki k ö t ü y ü n ü st ü ndə
oturdum... “...Teymuru olduğu kimi heç kəs tanımır, nə atası tanıyır, nə anası; sadəcə tanımağa gücləri çatmır, düzü budu...Ona görə ki, yan-yörədəkilər kimi deyil, Teymur. www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
İndicə keçib gəldiyimiz rayon mərkəzində nə qədər adam yaşayırsa, adam da yox, nə qədər millət yaşayırsa Teymur da o qədərdi: yəni bir az malağan ruslarındandı, bir az erməni dığalarından, bir az gürcü qacçolarından, bir az da malağanların tatar, ermənilərin turk, gürcülərin tatrebi, dedikləri insanlardan öyrənib, görüb-götürüb, onlara oxşaya-oxşaya böyüyüb oxşadığı kimi də yaşayır... Dünyanın bütün repçilərini, estrada ulduzlarını əzbərdən tanıyır; günlərinə, aylarına, anlarına qədər bələddi...Rus, erməni uşaqlarına qarışıb rayon mərkəzindəki kinoteatrın qabağında çırt ata-ata böyüdü... Ara-sıra özünün də rep deməyi vardı... Erməni, hay erməni, Dağda döyər xırmanı, Öküzünə hiş, deyər, Arvadina şiş, deyər... Türkün tükün yoldular, Yerinə tikan əkdilər, Tikanları yağlıdı, www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Soyqırıma bağlıdı... Soyqırım dəlmə deşik, İçində meymun yaşar, Meymunu yerə vurdum, Yer mənə yemlik verdi, Yemliyi nə sənə verdim, Nə yolu kəsənə verdim, Nə evdən küsənə verdim, Nə ipi kəsənə verdim. Darını Süsənə verdim... Beləcə, hara gəldi oxuyurdu... Ona görə də indi nə oralıqdı, nə buralıq... O gün deyir, “... dayı, inanırsanmı, mən hələ at minməmişəm. Öz atımız da olub, amma yaxın durmamışam... Deyirəm, niyə? Qorxursan atda-aan? Yox, deyir, qorxmuram, elə belə zəhləm gedir. Gördü, mat- məətəl dayanıb ona baxıram. Bilirsənmi, dedi, at bir az bizim kəndin adamlarına oxşayır...” www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Kötüyün üstə oturub fikirləşirəm...Bütün bunlar onun tərbiyəsinə niyə təsir elədi? Onu niyə bu qədər dəyişə bildi? Ona görə ki, Teymurun böyüməyi öz başına qaldı... Yox, düz olmadı, mən hər halda ayrı şeyi demək istəyirəm; heç olmasa bizi kimi təbiətə böyümədi, apardılar qoydular, rus məktəbinə, dedilər ki, bax, rus məktəbində oxuyacaqsan, amma rus olmayacaqsan, rus, erməni qızını sevsən də evlənməyəcəksən... Amma evin tək uşağıdı, rus məktəbində oxusa yaxşı olar, rus dilini bilər, irəli çəkilər, bir vəzifə alar, rus dilini bilməyəni vəzfəyə qoyan kimdi, işləyər, adam olar, bizimkilər kimi dana-buzov qovlamaz... Beləcə, bir tərəfi boş qaldı, daha döğrusu, bilmədi niyə doğulub, bilmədi adı niyə Teymurdu, bu nə dildi ki, yalnız məktəbdən qıraqda danışılır, atası-anası danışır, bu qədər maraqsız olan kənddə niyə yaşayır camaat, ata, itə, toyuq-cücəyə qarışıb böyüyənlər niyə böyüyürlər... Atasının gündüz traktor səsindən, axşam araq içməkdən ayıq vaxtı olmadı...Anası da “bir belə” vaxtından rusca danışmasına az qalırdı bayılsın. Bağrına basıb, - ay qıı-ız, gör, rusca nece danışır, - deyə-deyə qapıları gəzdirirdi...
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
O gün deyir, dayı, elə bilirsən tək mən beləyəm, yoox, Susana da elədi, o da ermənləri bəyənmir. Mən təəccüb elədim: -Doğru deyirsən? -Hə, bilirsən nə deyir? Deyir bizimkilərin də türkdən başqa söhbətləri yoxdu ki, türk belə gəldi, türk belə getdi...Mən də həmişə ayağa qalxıb deyirəm, türk hamıdan yaxşıdı! “Hardandı, bütün bunlar? ...hamı öz kökü üstündə... ailələr, məktəblər...” Birdən -birə öz fikirlərimdən cana doyuram... Vaxt güclüdü, deyirəm, öz-özümə, Vaxt, Vaxt...! ...Vaxt nədi, bəs? Vaxtı nece anlayaq?...demək istəyirəm ki, vaxt əslində elə Teymurun özüdü, Mənəm, bioloq Teymurdu, rus Teymurdu, o, ekiz oğlu olan, şahmatçı...bütün insanlardı, Vaxt... Bu fikir-xəyal içində şəhərə qayıdıram. Birdən-birə ucqar dağ kəndlərinəcən gedib çıxmış çanaq antennalar yadıma düşür...Həəə, çanaq antennası, Teymurun da Teymur kimilərin də eli, obası, bir sözlə Vətəni elə o
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
antennalardı...Ötükən yaylaları nədi, a kişi, dil nədi, məssəb nədi, millilik nədi, əslində Qaf dağlarının özü nədi, yaxşı, bioloq Teymur, bacarırsansa de görüm, Qaf dağlarına yapışmış qaz-qas-kas söz sonluğy, nəyi ifadə edir? Boş yerə, Qafqaz söz birləşməsi yaranardımı, min illərin mənasını saxlamasaydı, bu çağacan yaşayardımı? İkimin beş yüz il bundan qabaq Balkan yarımadasıyla üzü yuxarı qalxan yersiz-yurdsuz qaraçı hay tayfası nədi, bu antennalar olan yerdə...?! Beləcə, düşündüklərimi də axıracan düzəməlli anlamadan bu cür
fikir-xəyal içində
şəhərə qayıdıram...Heç nə...yenə ən güclüsü cavanlardı, vaxta- zamana bənzətdiyim gənclik; içində də Teymur... ...bir az keçəcək Teymurdan salamsız-kəlamsız məktub alacam. “Dayı, sən həmişə, hər yerdə özünü göstərmək istəmisən, çalışmısan ki, yazıçılıq eləyəsən, elə arada bir də eləyirsən, xəbərim var...onun bunun xahişiylə qıza-gəlinə şeir yazırsan. Ona görə də sənin öz başına gələnlər yoxdu, yox dərəcəsindədi. Onun-bunun başına gələnlərdən yazma, mənnən yaz. Ən yazılası mənim başıma gələnlərdi. İndi eşit...! Sən gedən kimi gör noldu? Həmin gün bildiyin kimi Süsənlə görüşdük, sənin az qala gözü yaşara-yaşara inandırmağa çalışdığın ki, bu
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
at, qoyun heykəlləri Şumerlərin qəbristanlığıdı, Sumerlər də ki, dediyin kimi bizik, amma xəbərimiz yoxmuş... Süsənlə bir yerdə bax, həmin o, Şumer qəbrstanlığından da keçdik, Boğazkəsən meşəsini tanıyırsan də, o qədər odun gətirmisən ordan, ulağın belində... (Həə, bunu bilməyim də sən demə, mənim tərbiyəm üçün çox lazımmış, yəni tənbəlliyim, laqeydliyim, ən əsası, ruslaşmağıma qarşı...) Nə isə, əl-ələ tutduq, Boğazkəsən meşəliyinə getdik. (Açığını deyim, bizdə olan bu cür yer adlarından xoşum gəlir: Boğazkəsən, Dəllər, Bəzəkli, Hamamlı, Alget, Ərimgəldi və sair) Dayı, inan ki, heç qayıtmaq istəmirdik, amma neyniyək, insanıq, heyvan deyildik ki, qalaydıq. (Dayı, sən yazıçı olmaq istədiyin üçün məktubumu belə, yazıçı kimi yazıram) Nə isə evə çox gec qayıtdım... İndi gör kənd mənim başıma nə oyun gətirdi. Sən bilirsən də, mən harda yatıram, ikinci mərtəbədəki balaca otaqda. Otağa qalxanda gördüm anam əlində də bir qab nöyüt düz qapımın ağzında oturub.
-Nolub, -dedim, - nədi, bu? Atamın əlində araq, sənin əlində nöyüt... -Dedi, keç yerinə deyəcəm. www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Otağıma keçən kimi qapı bağlandı. Gördüm, yatdığım taxtın üstündə bəzəkli-düzəkli bir qız oturub. Elə bil bir qırmızı yanaq almanı şala bükmüsən. Belə hesab elə... Yup-yumru bir qızdı, bükülüb oturub... Anamın səsini eşitdim, qapının o tərəfindən. -Bax, o, arvadın, o da sən, üzümü qara eləsən, özümü yandıracam, əlimdəki nöyütnən. Sən erməni qızıynan kef eliyəndə biz yığışdıq evləndirdik səni. Qonşumuz Tamaşanın qızıdı. Heç olmasa, mənim xətrimə, dediyimi elə, bu işi eləməsən, çıxanda meyidimi görəcəksən. Dayı, vallah, bilmirəm nə deyim, yerin məlum, deyim, nə deyim, Oğuz türkcəsiylə belə durumda nə deyirlər, çox düşündüm bulamadım. Hun türkləri demiş, buğdanın qarnı yarıqdı, Sir-Şir-Şor türkləri demiş, gözün oğlan görsün, dayı, almaya oxşatdığım qızın şalını yavaşca araladım, heç inanmazsan ki, kənddə, özü də bizim kənddə, qoyunun-quzunun, atın-eşşəyin, toyuğun-
cücənin arasında belə qız böyüyürmüş. Avropada Parisin küçələrini, Amerika qitəsində Manhattan adasını, Mayya hindu tayfasını, Türkiyədə İstanbul Çarşısını qarış-qarış gəzəsən, anam demiş, ay tova, (yəni ay tövbə) beləsini tapammazsan...
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Daha nə, hə...Malakan ruslarının tatar, ermənilərin türk, gürcülərin tatrebi, ləzgilərin moğol dedikləri Cücəkənd türkləri demiş, alma qızın bir, deyəndə qanı kərənə sıçradı, Boşşalı türkləri demiş, bir it bir cılğını sürüyəmiyəjəkmi, Göyçə
türkləri demiş,
dəlikli muncuq
yerdə qalmadı...Ürgencək (yəni Yırqançak) türkləri demiş eninnən alıb uzununa verdim... Qapını açıb çıxdım ki, kəndin yengə dediyi arvad da anamın yanında gözləyirlər. Ağzımın bir qırağıyla gülüb sakitcə içərini göstərdim: -Hazırdı...! Anamın səsinə, yalan olmasın, kəndin yanmayan işıqları da təzədən yandı, nə bilim, deyəsən tüfəng-zad da atıldı ki, pah, alma qızı dişlədilər...Dayı, bunnan da bir çal- çağır başladı, Qaqauz türkləri demiş, it otu, bağa yarpağı, Avşar türkləri (yəni Abşeron) demiş, belinə çöpdən dirək, Siyan türkləri söyləmiş didələmçəngə, Qazax-Gədəbəy türkləri demiş, evində ölmə, oğul-uşağın qorxar... At minənə bax, dağdan enənə bax, nənəm demiş, dəliyim atdı, çöp batdı, nə isə, dayı qarazurna elə çığırırdı, camaat kişili-arvadlı az qalırdı soyunsunlar... Üç gün-üç gecə alma qıznan kef elədim, indi sənə göndərəcəyim bu məktub əlimdədi, özüm də erməni qızı www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Süsənlə bir yerdə qatarda yol gedirik. Niyə gedirik bilirsən, amma hara gedirik, bilmirsən, hara getdiyimi demiyəcəm, qayıdacam, qayıtmayacam, onu da
demiyəcəm. Sadəcə, sağ ol, deyirəm, mənim yazıçı olmaq istəyən, amma özünün özündən xəbəri olmayan sayqılı, sadəlövh dayım. Məktubu da dayanacaqların birindən yola salacam ki, yerimi-yurdumu bilən olmasın. Bəlkə də hərlənib-fırlaıb sənin bir vaxtlar danışdığın Moskva ətra- fındakı Fryazino şəhərinə də getdik çıxdıq... Sağlıqla qal! Sən də evlənməmisən, amma mən bir gecədə ikisini aldım, gör neynirsən! Səni çox istəyən, Teymur Alp Ər İstəri xaqan Qarabudaq Şumersoy. O vaxtdan beş il ke ç ib...bu beş ildə xəbər-ətər tuta bilmədim, arada belə bir teleqram aldı m, vəssalam: “...dayı , he ç bilmirəm eşidib nə deyəcəksən, erməni qı zı nnan bir oğlum oldu, adı nı da Teymur qoyduq. İ ndi bilirəm fikirləşəcəksən ki, bu, Teymur deyilən, təzə kişi, ermənimi olacaq, t ü rkm ü ? Dayı , vallah bu qəliz məsələdi, onun ö z ü b ö y ü yər,
bilər, mən bilmərəm?” www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Teleqramda başqa bir şey yoxdu, ü nvan da
yazı lmayı b. Onu bilirəm ki, elə o ərəfələrdə alma qı zdan da bir oğlu olub, onun da adı nı Teymur qoyublar, amma ö z ü n ü n bunnan xəbəri varmı - yoxmu, bəlli deyil?! Nə isə o vaxtdan beş-altı il ke ç di, bu beş-altı ildə bağ evini tikdirməklə maşğul oldum...
“-...Teymurun cənazəsini gətirirlər, Urusetdən...” bacı m qı zı nı n sı zı ltı lı səsi də yaddaşı mda g ö ynəyə-g ö ynəyə kəndə gedirəm. Elə bilirəm b ü t ü n g ü nahlar mənim boynumdadı , başı mı qaldı rmaq istəmirəm... Bir azdan axsaq Gevorqun kabab- xanası nı n yanı ndan keçəcəyik... Adicə, g ü n ü n d ö y ü b rəngini dəyişdirdiyi y ü ng ü l bir yol maşı nı dı , gedənlərin he ç biri bir-birini tanı mı r, hiss olunur ki, tanı maq da istəmirlər, ona g ö rə də hərə bir tərəfə baxı r...S ü r ü c ü belə deyil amma, hər şeylə maraq- lanandı , bayaqdan yerində qurcalanı r, bilmir aranı nece a ç
ö z deyir, he ç kəs
dinmir. K ö k adamdı , uşaq kimi k ü s ü b incidiyi ü z- g ö z ü ndən bilinir... Bu arada mənə elə gəlir ki, hamı yasa gedir. Ö z ü mə sı xı lı b g ö zlərimi yumuram... “...dayı, sən mənə şeir yazıb göndərmisən, yuxarısına da yazmısan, qoşma...heç bilmirəm, şeir nədi, qoşma www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
nədi...indiki zamanda şeir yazmaq pişik qovlamaq kimi bir şeydi, dayı, yəni heç nə deyil, mən yaza bilmədim...Nə isə, sənə elə gəlməsin ki, mən sənin dediklərini başa düşmürəm, ya da başa düşmək istəmirəm; sadəcə, mən sənin istədiyin kimi ola bilmərəm. Rus məktəbində oxuduğum üçün də deyil. Pullu Alının oğlu da mənimlə oxuyur, mənim kimi deyil amma, əsl müsəlmandı... gündə erməniylə, rusla millət üstündə dava salır. Bilirəm ki, sən, millət, millət, deyə-deyə insanları incidənsən. Axı, insanlar yazıqdı, nə ömrü var ki, nə ömür yaşayır ki, onu da babasına oxşasın, ah mənim keçmişim, deyə-deyə Qız qalasına baxıb ağlasın... Babaya oxşamaq gerilikdi, dayı. Elə sənə oxşamaq da gerilikdi... görürsənmi, artıq Avropada nəinki baba, heç əmi- dayı da qalmayıb...” Bu onun orta məktəbdə oxuyanda yazdığı məktubla- rındandı. Bioloq Teymurla oxuyub məətəl qalmışdıq. Hələ onda Teymur zarafata salıb dedi: -Uşağın bu yazısınnan sonra əlinə qələm almasan yaxşıdı... ...mən onda düşündüklərimi bioloq Teymura deməsəm
də tamam
ayrı şeyi
fikirləşdim... fikirləşdiklərimi də cib dəftərçəmə yazdım. |