Ergashxodjaeva Sh. Dj., Yusupov M. A., G’oyipnazarov S. B., Sharipov I. B. Marketing asoslari

Keraksiz tovarlar mijozlar bilmaydigan yoki bilganda ham sotib olishni 
xohlamaydigan tovarlardir. Ko’pchilik yangi innovatsion tovarlar reklama orqali 
tanitilguncha keraksiz hisoblanadi. Bilinadigan lekin sotib olish xoxlanmaydigan 

---

111 
tovarlarga xayot sug’urtasi, oldindan rejalashtirilgan motam xizmatlari, Qizil yarim oy 
jamiyati uchun qon topshirish va hokazolar kiradi. Shuning uchun, nodarkor tovarlar 
ko’p reklama, bevosita savdo va boshqa marketing vositalaridan foydalanadilar. 
6.1-jadval 
Iste`mol tovarlari uchun marketing mulohazalari 
Iste’mol tovari turlari. 
E’tiborga molik
omillar. 
Kundalik 
Savdo 
Maxsus 
Keraksiz
Xaridorlarning 
sotib olishga 
bo’lgan 
munosabati. 
Tez-tez va takroriy 
xarid. Kam 
rejalashtirish, 
solishtirsh va sotib 
olish uchun kuch. 
Kam mijoz 
aralashuvi. 
Kamroq 
takroriy xarid. 
Ko’p 
rejalashtirihs va 
sotib olish 
uchun kuch. 
Brendlani narx, 
sifat va stil 
bo’yicha 
solishtirish 
Kuchli brend 
tanlovi va 
sodiqlik. 
Alohida sotib 
olish uchun 
kuch. Kam 
solishtirish. 
Brendga 
nisbatan kam 
ta’sirchanlik. 
Tovar haqida 
juda kam 
ma’lumot. (yoki 
ma’lumot 
bo’lganda ham, 
salbiy 
munosabat.) 
Narx. 
Quyi narx 
Yuqoriroq 
narx 
Yuqori narx 
Farq qiladi. 
Yetkazib 
berish.(Tarqatish) 
Keng miqyosli 
tarqatish. Qulay 
sotuv nuqtalari. 
Kamroq sotuv 
muassasalarida 
tanlovli savdo. 
Bir hudud 
uchun faqatgina 
bir yoki bir 
necha maxsus 
do’konlarda 
ekskluziv sotuv. 
Farq qiladi. 
Targ’ibot. 
Ishlab chiqaruvchi 
tomonidan keng 
miqyosli targ’ibot. 
Ishlab 
chiqaruvchi va 
vositachilar 
tomonidan 
reklama va 
bevosita savdo. 
Ishlab 
chiqaruvchi va 
qayta sotuvchi 
tomonidan 
chuqur 
yo’naltirilgan 
targ’ibot. 
Ishlab 
chiqarvuchi va 
qayta sotuvchi 
tomonidan 
aggressiv 
reklama va 
shaxsan sotuv. 
Misollar. 
Tish pastasi, 
jurnallar vakir 
yuvish kukuni. 
Katta xo’jalik 
anjomlari, 
televizorlar, 
mebellar va 
kiyim-kechak. 
Rolex soatlari 
va yuqori sifatli 
shaffof idishlar 
kabi hashamatli 
tovarlar. 
Hayot sug’urtasi 
yoki qizil xoch( 
yarim oy) uchun 
qon berish. 
Sanoat tovarlari biznes olib borish yoki qayta sihlash uchun sotib olinadigan 
tovarlardir. Shunday ekan, iste’mol tovari va sanoat tovari orasidagi farq ularni sotib 
olishdan bo’lgan maqsaddadir. Agar xaridor uyda foydalanish uchun maysa kesuvchi 
mashina sotib olsa, bu iste’mol tovari hisoblanadi. Agar huddi shu mashina 
obodonlashtirish xizmati uchun sotib olsa, unda bu mashina sanoat tovari bo’ladi. 

---

112 
Sanoat tovarlari uchga bo’linadi: Material va qismlar, kapital tovar va ta’minot
va servislar. Material va qismlar xom va qayta ishlangan ashyolar hamda qismlarni 
o’z ichiga oladi. O’z o’rnida, xom-ashyolar qishloq xo`jaligi tovarlari( don, paxta, 
chorva, mevalar va sabzavotlar) va tabiiy tovarlar(baliq, yog’och, qayta ishlanmagan 
benzin, temir rudasi)larni o’z ichiga oladi. Qayta ishlangan ashyolar esa tarkibiy 
ashyolar(temir, yigirish ipi, sement va sim) va tarkibiy qismlar(motorlar, shinalar va 
qoliplash)ni o’z ichiga oladi. Qayta ishlangan ashyolarning va qismlarning ko’pchiligi 
to’g’ridan-to’g’ri sanoat foydalanuvchilariga sotiladi. Narx va xizmat ko’rsatish 
muhim marketing omillaridir; brending va reklama esa ahamiyatsizroq hisoblanadi. 
Kapital tovar sotib oluvchi biznesning ish va ishlab chiqarish jarayonida 
ko’maklashuvchi sanoat tovarlaridir va bular ko’chmas jihozlar va yordamchi 
uskunalarni o’z ichiga oladi. Ko’chmas jihozlar binolar( zavod va ofislar) va 
o’rnatilgan uskunalar( generatorlar, katta kompyuter tizimlari va liftlar) kabi katta 
xaridlardan tashkil topadi. Yordamchi uskunalar yengil zavod uskunalari va asboblari( 
qo’l asboblari va yuk ko’tarish mashinalari) va ofis anjomlari( kompyuterlar, fax 
amshinalari va ish stollari)ni o’z ichiga oladi. Ular ko’chmas jihozlarga nisbatan 
qisqaroq hayot davomiyligiga ega va shunchaki ishlab chiqarish jarayonida yordam 
beradilar.
Sanoat tovarlarining so’nggi guruhi ta’minot va xizmatlardir. Ta’minotlar ish 
jarayoni ta’minoti (sanoat/texnika moyi, ko’mir, qog’oz va qalamlar) va ta’mirlash 
buyum(bo’yoq shotkasi, mixlar va supurgi)lari kiradi. Ta’minotlar sanoat sohasining 
kundalik tovarlaridir chunki, ular odatda juda kam kuch va solishtirish orqali sotib 
olinadi. Business xizmatlari ta’mirlash xizmatlari (oynalarni tozalash, kompyuterlarni 
tuzatish) va biznes maslaxat xizmat(menejment konsalting va reklama)larni o’z ichiga 
oladi. Bunday xizmatlar odatda shartnoma asosida bajariladi.