F. M. Xalimova turizm geografiyasi o‘quv qo‘llanma
Aholisi va mehnat resurslari
Yüklə 1,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
10.3. Aholisi va mehnat resurslari.
1913-yilda Qozog‘iston respublikasida 5,6 mln. kishi yashagan bo‘lsa, 1959- yilda bu ko‘rsatkich 9,2 mln. kishini, 1973-yilda 13,7 mln. 1984-yilda 15,6 mln. 1997-yilda esa 16,4 mln. kishiga etdi. Bu mamlakatning axolisi faqatgina tabiiy ko‘payish hisobiga emas balkim ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi natijasida aholini kuchib kelishi hisobiga ham ko‘paydi. Mamlakat axolisi juda notekis joylashgan bo‘lib, aholi zichligining 1 km. kv - 5,8 kishini tashkil qiladi. Mamlakat maydonining chegaraga tutash hududlarida ayniqsa janubiy va shimoliy qismlarda aholi zichligi ancha yuqori. Aholining bunday notekis zichligi avvalambor, aholining tarixan o‘rnashganligi, tabiiy sharoit xususiyatlari va ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirishdan kelib chiqqan. Respublikada tabiiy resurslarning o‘zlashtirilishi, qazib oluvchi va qayta ishlovchi tarmoqlarining vujudga kelishi o‘z navbatida aholining ichki va ayniksa tashqi migratsiyani kuchaytiradi, Shu bilan birga umum milliy tarkibini o‘zgartirdi. Bu respublikaning demografik xususiyatlardan biri, aholining milliy tarkibida mahalliy ya’ni qozoqlarning boshqa millat vakillaridan kamligi. Aholining milliy tarkibida qozoqlar - 32,4%, russlar - 42,8%, ukrainlar - 7,2% tashkil kiladi. 81 Shuningdek, janubiy qismlarda uyg‘urlar, dunganlar, nemislar, tatarlar, o‘zbeklar yashaydi. Yuqorida qayd qilganimizdek, bu mamlakatda aholining tabiiy o‘sishi yuqori, 1997-yil statistika ma’lumotlariga Karaganda aholi tug‘ilishi har 1000 ta kishiga 15 ta ni tashkil g‘ilsa, o‘lim ko‘rsatgichi esa Shu nisbatda 10 ta kishidan iborat, tabiiy o‘sish esa 5 ta kishiga teng. Ko‘rsatgichida 1 yoshga to‘lmagan bolalar o‘rtasida ham yuqori har 1000 ta tug‘ilgan chaqalokdan 1 yoshga etmasdan 25 tasi nobud bo‘lmokda. Ayni paytda aholining shahar joylarida yashashi yuqori, 52% aholi shaharliklar hisoblanadi, SHaharlar ichida aholisi 100 ming kishidan ko‘prok bo‘lganlar ahamiyatli salmog‘ini tashkil qiladi. Shular jumlasiga - Karaganda, Temirtau, Djezkazgan, SHevchenko, Koratau, Kentau va Olma-Ota va boshqalar kiradi. Mamlakat siyosiy mustaqillik davrida respublikaning poytaxti Olma-Ota shahridai Ostana shahriga ko‘chirilgan. Hozirgi paytda Turkmaniston rsspublikasini axolisi 4,6 mln. (1997) kishini tashkil qiladi. Tabiiy o‘sish, har 1000 ta kishiga 28 ta to‘g‘ilganlarni, 7 ta o‘lganlarga nisbatan bo‘lib, 21 ta kishini tashkil qiladi har 1000 ta kishi ichida. Turkmaniston respublikasi axolisi ham maydoni bo‘yicha notekis taqsimlangan, bunga sabab hududining katta maydoni Qoraqum cho‘lidan iborat. Aholining aksariyat qismi vohalarda yashaydi - bu yerlarda har bir kv km 260 kishilardan yashasa, cho‘llarda esa bu ko‘rsatgich - 1 kishiga teng. Umuman olganda esa aholining respublika bo‘yicha o‘rtaga zichligi 1 kv km ga 6,1 kishini tashkil kiladi. Aholiiing ahamiyatli qismi janubiy viloyatlarda yashaydi, Amudaryo, Murgab, Tedjen daryolari buylarida, Shunigdek Kopetdag tog‘larining etaklarida. Qirg‘iziston Respublikasining axolisi 1997-yil ma’lumotlariga qaraganda 4, b kishini tashkil qiladi. Aholining o‘sishda asosan, yuqori darajadagi to‘g‘ilish va past darajadagi o‘lim xarakterlidir. Bu yerda har 1000 ta kishiga 24 tug‘ilganlar va 8 o‘lganlar soni to‘g‘ri keladi, tabiiy o‘sish esa 16 ta kishini tashkil qiladi. 82 Aholining milliy tarkibida: 3,8 % qirg‘izlar, 29,2% russlar, 11,5% o‘zbeklar, 4,1 ukrainlar - Shuningdek boshka millat vakillari tashkil qiladi. SHahar aholisi 38 % tashkil qilib, eng katta shaharlari: Bishkek, Jalolabad, O‘sh va boshqalar. Aholi ko‘prok vodiylarida, CHo‘l vodiysining shimolida va Farg‘ona vodiysining janubida joylashgan. Aholining o‘rtagi zichligi esa 1 kv km o‘rtaga - 20 ta kishini tashkil kiladi. Tojikiston axolisi 1997-yil ma’lumotlariga Karaganda 6 mln. kishini tashkil qiladi, respublikaning demografik xususiyatlaridan biri shuki, aholining tabiiy o‘sishi bu mamlakat MDH davlatlari ichida birinchi o‘rinda bo‘lgan va bu tendensiya haligacha saqlanib qolmokda. Markaziy Osiyo mamlakatlari. Mamlakatining relyefi tog‘lardan iborat bo‘lganligi tufayli, aholi asosan vodiylarda zich joylashgan. Aholini yuqori konsentratsiyasi - Farg‘ona, Xisor, Vaxsh, Kafirhon vodiylariga to‘g‘ri keladi. Xo‘jalikning bir tamonlama qishloq xo‘jaligiga ixtisoslashganligi, shaharliklar salmog‘ining pastligiga olib kelgan. 37% aholi shaharlarda yashaydi. Yüklə 1,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|