390
9.
44
RFS 010k-86
Erytrospermum
hibrid
14.62
60
10.
45
RFS 010k-87
Erytrospermum
hibrid
14.09
75
11.
46
RFS 010k-88
Erytrospermum
hibrid
13.41
85
12.
47
RFS 010k-89
Erytrospermum
hibrid
12.45
70
13.
49
RFS 010k-91
Erytrospermum
hibrid
14.63
90
14.
42
RFS 010k-294
Erytrospermum
hibrid
12.91
65
15.
28
RFS 09k-68
Erytrospermum
Absheron
14.03
80
16.
72
RFS 09k-131
Lutescens
Absheron
13.82
80
17.
85
RFS 09k-236
Lutescens
Absheron
13.78
110
18.
57
RFS 09k-223
Ferrigienum
Oğuz4=416m
14.80
80
19.
172
RFS 09k-180
Ferrigienum
hibrid
13.05
75
20.
40
RFS 09k-244
Ferrigienum
Balakən h=336 13.45
100
21.
153
RFS 09k-156
PS.hostianum
hibrid
14.19
120
22.
157
RFS 09k-212
Velutinum
Absheron
12.89
110
23.
159
RFS 09k-218
Velutinum
Shamaxı
h=345 m
13.51
70
24.
185
RFS 09k-190
Rubromurinum
Naxchivan
14.65
73
25.
188
RFS 09k-192
Ceanotrix
Absheron
13.64
100
26
189
RFS 09k-39
İntroitum
Absheron
13.25
75
27
197
RFS 09k-203
Delfi
Saray
14.41
100
28
138
RFS 09k-355
Albidum
hibrid
13.80
70
29
131
RFS 09k-259
Ps.barbarossa
hibrid
14.02
70
30
210
RFS 09k-302
Turcicum
hibrid
13.45
110
31
St /Aran
14.05
85
ƏDƏBİYYAT
1. Mustafayev İ.D., Azərbaycanda buğda, çovdar, arpa və egilopsların
öyrənilməsi
haqqında materiallar. Bakı-1991.100 səh
2. Talai C.M., Azərbaycan rəsmi dövlərt qəzeti.7 fevral 2000-ci il
3. Kərimov Ə.Y., Sadıqov N.B., Əliyev C.Ə. //AMEA Xəbərləri, №3-4, 2009, səh.
3
4. Бороевич С. Принципы и методы селекции растений. Ленинград, «Колос»,
1972. стр.313
5. Дорофеев В.Ф., Якубцинер М.М., Руденко М.И. и др., Пшеница мира.-Л,
1976, с. 486
6
.
Ермаков А.И., Ярош Н.П. Определение триптофана в семенах. Бюл. ВИР,
вып.14, 1969. c.31-356
7. Ермаков А.И., Арасимович В.В., Смирнова-Иконникова М.И. и др. Методы
биохимического исследования растений. Изд-во «Колос», Ленинград,
1972.с.313-316
8. Шаманин В.П. Новые сорта яровой пшеницы в Омском регионе // ж. Омская
Земля, №3, 2002
391
ИЗУЧЕНИЕ БЕЛКА И НЕЗАМЕНИМЫХ АМИНОКИСЛОТ В СЕМЕНАХ
МЯГКОЙ ПШЕНИЦЫ
Ф.А.Керимова
Институт Генетических ресурсов НАНА, Азербайджан, г. Баку
Было изучено содержание протеина, незаменимых аминокислот-
триптофана в семенах 30-ти образцов мягкой пшеницы. Выявлены образцы с
высоким содержанием изученных показателей.
STUDY OF PROTEIN AND IRREPLACEABLE AMINO ACIDS
CONTENT OF BREAD WHEAT SEEDS
F.A.Karimova
Genetic Resources Institute of ANAS, Azerbaijan, Baku
As result of carried biochemical analysis bread wheat accession with higher
content of protein, triptophane were selected for further using in breeding programs.
UOT 633: 14; 631. 576. 331
QAZAX VƏ ABŞERON ŞƏRAİTİNDƏ ƏKİLMİŞ QARĞIDALI
GENOTİPLƏRİNDƏ BƏZİ BİOKİMYƏVİ GÖSTƏRİCİLƏRİN
ÖYRƏNİLMƏSİ
R.H.İSGƏNDƏROVA, Q.Q.QASIMOV, F.A.KƏSƏMƏNLİ
AMEA Genetik Ehtiyatlar İnstitutu, AZ 1106 Bakı, Azadlıq prospekti 155
biokimya@box.az
Məqalə AMEA Genetik Ehtiyatlar İnstitutunun gen bankında toplanmış
qarğıdalı kolleksiya nümunələrinin toxumlarının kimyəvi tərkibinin öyrənilməsinə
həsr olunmuşdur. Bu nümunələrin toxumunda protein, yağ, nişasta, əvəzolunmayan
aminturşusu olan triptofantəyin edilmişdir.
Açar sözlər:
qarğıdalı, protein, triptofan, nişasta, yağ
Ключевые слова
: кукуруза, крахмал, протеин, жир, триптофан
Key words:
corn, protein, tryptophane, starch, oil
Son onilliklər ərzində Dunya birliyi tərəfindən əhalinin artmaqda olan təlabatlarını
ödəməkdə muhum rol oynayan bitki genetik ehtiyatlarının
bugünkü vəziyyətinə,
gələcək inkisafına və mövcud olan təxirə salınmaz problemlərin həllinə ciddi təsir
edə biləcək beynəlxalq miqyaslı sənədlər qəbul edilmisdir. Bu sənədlərdə qarsıya
qoyulan məsələlər və qaldırılan problemlərin aktuallıgını nəzərə alaraq, Azərbaycan
392
Respublikasında genetik ehtiyatların toplanması, öyrənilməsi, sənədləşdirilməsi,
bərpası, çoxaldılması sahəsində ugurlar əldə edilmişdir.
Azərbaycanda Genetik Ehtiyatlar İnstitutunun yaranması ilə əlaqədar olaraq,
respublikanın bütün rayonlarından toplanmış kənd təsərrüfatı bitkilərinin hərtərəfli
öyrənilməsinə ehtiyac vardır. Belə bitkilərdən biri qargıdalı bitkisidir. İnstitutumuzda
Milli Genbank yaradılmış və o Azərbaycan
bitki genofondunun səmərəli
saxlanılmasında muhum rol oynamaga başlamışdır.
Qargıdalı bütün dünyada yayılmasına və istehsalına görə bugda və düyüdən sonra
dənli bitkilər arasında 3-cü yeri tutur. Müxtəlif sahələrdə geniş istifadəsi, qargıdalı
bitkisini digər dənli bitkilərdən fərqləndirir.
Qargıdalının xalq təsərrüfatında əhəmiyyəti, onun bir neçə sahədə geniş
istifadə edilməsindədir. Belə ki, qargıdalı gövdəsindən hal hazırda ayrı-ayrı
sahələrdə, heyvandarlıgın inkişafında isə, silosundan geniş istifadə edirlər. Tikinti və
kimya sahəsində 40-dan çox lazım olan birləşmələr alınır. Qargıdalı gövdəsindən
butil spirti, sargı lentləri, qargıdalının dənindən nişasta, sirkə, kristal halında qlükoza
alınır. Qargıdalı nüvəsində yag çox oldugu uçun (30%-dən çox) nüvədə qargıdalı
yagı alınır. Qargıdalı bir yem bitkisi kimi geniş istifadə edilir. Tam yetışmə dövründə
qargıdalının dənində qidalı maddələr öz keyfiyyətini itirmir. ABŞ-da heyvandarlıgın
inkişafında qargıdalıdan geniş istifadə edilir. Toplanmış qargıdalı dənlərinin 40%-i
donuzçulugun, 20%-i atların, 15%-i isə iri buynuzlu heyvanların yemini təşkil edir
[3].
Qargıdalının istifadə
dairəsi geniş olduğu üçün, şəraitdən və sortlardan asılı
olaraq, kimyəvi tərkibinin öyrənilməsinə və yaxşılaşdırılmasına cox böyük ehtiyac
duyulur. Bu sahədə geniş işlər aparılmış və aydın olmuşdur ki, qargıdalı sort və
hibridlərində, zülalın miqdarı 9-11% arasında dəyişir. Zülalın tərkibinin tam
qiymətinin, yəni əvəzedilməz amin turşularından lizin və triptofanın az olması bu
sahədə işləyən alimləri maraqlandırmışdır. İllinskiy təcrübə stansiyasında 70 ildə
aparılmış işlərin nəticəsi olaraq, seçmə yolu ilə zülalı 5,2%-dən 26-28 %-dək olan
nümunələr aşkar edilmişdir.
1926-cı ildə Opak-2 və 1935-ci ildə Flauri-2 qargıdalının mutant formaları bəlli
idi. 1963- cü ildə ABŞ-ın Pardy Universitetində Mutant Opak-2-nin cox yaxşı
ideal
tərkibə məxsus olduğu aşkar edilir. Zülalda lizin adi formalardan 2 dəfə, triptofan
40-60%, arçinində isə 10% adi formalardan çoxdur [5].
P.N.Karanadze və başqaları, yerli Gürcüstan qargıdalı sortlarında yüksək lizini
olan nümunələr aşkar etmişdilər [1].
Respublikamızda qargıdalının yeni hibrid və sortlarının alınması sahəsində
Əliyev C.Ə., Məmmədov M.İ. və digərləri geniş işlər aparmışlar.
Respublikada qargıdalının geniş və ətraflı tədqiqi akademik Ə.M.Quliyev
tərəfindən aparılmışdır [2]. Onun rəhbərliyi ilə 1955-ci ildə respublikanın 16
rayonuna ekspedisiyalar təşkil olunmuş, 134 forma və xətlər toplanmışdır. Toplanan
nümunələr əsasən dişvari, partlayan, şəkərli, yumşaq, nişastalı olmuşlar. 1955-ci ildə
Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı İnstitutunun Botanika kafedrasına rəhbərlik edən
Ə.M.Quliyev 149 toplanmış qargıdalı nümunələrində geniş iş apararaq,
bir çox
qiymətli hibridlər (Azərbaycan-1, Azərbaycan-2, Azərbaycan-3) almışdır.
393
Bizim məqsədimiz toplanmış nümunələrdə bir sıra keyfiyyət göstəricilərini
təyin edərək, onları təsərrüfat göstəriciləri ilə yanaşı tam qiymətləndirməkdir.
Tədqiqatın materialı olaraq qarğıdalı kolleksiya nümunələri Genbankdan
alınmışdır. Tədqiq olunan nümunələrin toxumlarında ümumi azotun miqdarı Keldal
metodu ilə, triptofanın miqdarı Yermakov A.İ., Yaroş N.P üsulu ilə [4] təyin
edilmişdir. Yağ- Sokslet aparatında hər nümunədən 2 təkrar götürməklə, 12 saat (hər
saatda aparat efirlə dolub boşalmaqla) yuyulmuş, sonra 100-106
0
C t-da daimi çəki
alınana qədər qurudularaq, yağın faizi təyin edilmişdir.
1№-li cədvəldə Qazax rayonunda əkilmiş qarğıdalı
genotiplərində analiz
göstəriciləri verilmişdir. Cədvəldən göründüyü kimi, 3 şəkərli qarğıdalı genotipindən
KF-59-da protein 5,83%, yağ 7,90%, triptofan 200mq (100 qr-da mq-la), nişasta isə
43,8%; KF-52-də protein 8,75%, yağ 9,52%, triptofan 240mq (100 qr-da mq-la),
nişasta 44,6%; KF-62 isə müvafiq olaraq protein 11,60%, yağ 8,63%, triptofan
221mq (100 qr-da mq-la), nişasta isə 47,0% təşkil etmişdir.
Analiz olunmuş 485 saylı dişvari nümunəsində protein 8,75%, yağ 8,53%,
triptofan 222mq (100 qr-da mq-la), nişasta isə 54,1%; KF-31-də protein 8,26%, yağ
8,12%, triptofan 200mq (100 qr-da mq-la), nişasta 63,8%; KF-49-da isə müvafiq
olaraq protein 9,29%, yağ 6,31%, triptofan 200mq (100 qr-da mq-la), nişasta isə
65,0% təşkil etmişdir.
Üç yumşaq qarğıdalı genotiplərində KF-50-də protein 7,50%, yağ 7,89%,
triptofan 200mq (100 qr-da mq-la), nişasta isə 58,7%; KF-3-də protein 10,69%, yağ
6,27%, triptofan 200mq (100 qr-da mq-la), nişasta 54,0%; KF-4-də isə müvafiq
olaraq protein 8,75%, yağ 7,90%, triptofan 300mq (100 qr-da mq-la), nişasta isə 54,6
təşkil etmişdir.
Analiz olunmuş 2 nəbati qarğıdalı nümunəsində protein KF-1-də 9,25%, yağ
6,05%, triptofan 128mq (100 qr-da mq-la), nişasta isə 66,4%; KF-13 -də protein
8,0%, yağ 9,16%, triptofan 300mq (100 qr-da mq-la), nişasta 60,6% təşkil etmişdir.
Cədvəldən görunduyu kimi şəraitdən və əkilmiş genotiplərdən asılı olaraq,
analiz göstəriciləri bir-birindən bir necə faiz fərqlənir. Ona görə də yüksək keyfiyyətli
sort və genotipləri həmin şərait uçun seçib əkmək məsləhət ğörulur.
2№-li cədvəldə Abşeron şəraitində əkilmiş qarğıdalı genotiplərində analiz
ğöstəriçiləri verilmişdir. Numunələr əsasən şəkərli, dişvari, partlayan, yumşaq, nəbati
və nişastalı növmüxtəlifliklərinə aid genotiplərdir. Analiz
ğöstəricilərinə gəldikdə,
şəkərli nümunələrdə protein 8,20-8,86%, dişvaridə 7,58-10,2%, partlayanda 6,86-
9,40%, yumşaqda 7,10-8,00%, nəbatidə 8,00-9,25%, nişastalı nümunəsində isə 8,20%
olmuşdur. Yağ 7 numunədə 7%-dən, 6 numunədə isə 8%-dən çox olmuşdur.
Triptofan nümunələrdə 178-350 mq (100 qr-da mq-la) arasında dəyişmişdir.
Beləliklə, yüksək biokimyəvi analiz göstəriçilərinə malik olan nümunələri
seçib, gələcəkdə istər hibridləşmədə və istərsə də yeni sortun alınmasında istifadə
etmək olar.
Dostları ilə paylaş: