394
Cədvəl 1.
Qazax rayonunda əkilmiş qarğıdalı genotiplərində bəzi biokimyəvi göstəricilər
(2010-cu il məhsulu)
s/s
Kataloq
nömrəsi
Nümunənin
adı
Protein
(Nx6.25),
%-lə
Yağ, %-lə
Triptofan
100 qr-da
mq-la
Nişasta, %-lə
Z.mays. Saccharata Sturt –şəkərli
1
KF-59
Lənkəran
5.83
7.90
200
43.8
2
KF-52
Abşeron
8.75
9.52
240
44.6
3
KF-62
Beyləqan
11.6
8.63
221
47.0
Z.mays.Indentata Sturt – dişvari
4
485
Zaqatala
8.75
8.63
222
54.1
5
KF-31
Sort Mirvari
8.26
8.12
200
63.8
6
KF-49
Lerik
9.29
6.31
200
65.0
Z.mays.everta Sturt -partlayan
7
248
Zaqatala
6.59
8.12
300
51.0
8
250
Zaqatala
10.17
9.07
200
47.8
9
247
Zaqatala
8.34
10.5
250
54.2
Z.mays.amylacea Sturt –yumşaq
10
KF-50
Lerik
7.50
7.89
200
58.7
11
KF-3
Astara
10.69
6.27
200
54.0
12
KF-4
Astara
8.75
7.90
300
54.6
Z.mays. İndurata.Sturt-nəbati
13
KF-1
Astara
9.25
6.05
128
66.4
14
KF-13
Astara
8.00
9.16
300
60.6
Z.mays.amylacea Sturt -nişastalı
15
KF-23
Şirvan
sortu
8.20
10.1
350
66.4
Cədvəl 2
Abşeron rayonunda əkilmiş qarğıdalı genotiplərində bəzi biokimyəvi göstəricilər
(2010-cu il məhsulu)
S/S
Kataloq
nömrəsi
Nümunənin
adı
Protein
(Nx6.25)
%-lə
Yağ,
%-lə
Triptofan,
100 qr-da
mq-la
Nişasta
%-lə
Z.mays. Saccharata Sturt –şəkərli
1
KF-59
Lənkəran
8.86
7.84
200
43.0
2
KF-52
Abşeron
8.25
7.22
300
38.3
3
KF-62
Beyləqan
8.20
8.12
251
43.6
Z.mays. Indentata Sturt – dişvari
4
485
Zaqatala
7.58
8.50
175
54.2
5
KF-31
Sort Mirvari
9.29
7.76
170
57.4
6
KF-49
Lerik
10.2
7.28
178
59.0
Z.mays .everta Sturt -partlayan
7
248
Zaqatala
6.86
7.78
300
47.8
8
250
Zaqatala
8.34
8.38
215
51.0
395
9
247
Zaqatala
9.40
7.46
225
54.2
Z.mays .amylacea Sturt –yumşaq
10
KF-50
Lerik
7.97
8.10
200
50.0
11
KF-3
Astara
7.10
6.25
200
51.0
12
KF-4
Astara
8.00
7.86
312
60.6
Z.mays.İndurata.Sturt-nəbati
13
KF-1
Astara
9.25
6.05
200
60.0
14
KF-13
Astara
8.00
9.16
350
57.4
Z.mays .amylacea Sturt -nişastalı
15
KF-23
Şirvan sortu
8.20
10.14
175
60.6
ƏDƏBİYYAT
1.
Kubiczek R., Luczak W., Molski B. Protein resources in wild Secale species.
Kulturpflanze XXIX, 1981, p. 159-167
2.
А.M.Кулиев. Азербайджанские местные формы кукурузы и их
перспективные самоопыленные линии.
Материалы по генетике и
селекции с/х растений. Издательство Акад.наук Азерб.ССР, Баку, 1964.
3.
Иванов Н.Н; Сичкарь Н.М. Биохимия ячменя //Биохимия культурных
растений. М.-Л; 1958 Т.1, с. 394
4.
Ермаков А.И., Ярош Н.П. Определение триптофана в семенах, Бюлл.
ВИР, вып 14, 1969, с. 31-35
5.
Черепанов С.К. Сосудистые растения России и сопредельных государств.
СП-б. 1995. с.759-760
ИЗУЧЕНИЕ НЕКОТОРЫХ БИОХИМИЧЕСКИХ ПОКАЗАТЕЛЕЙ
КУКУРУЗЫ В КАЗАХСКОМ И АПШЕРОНСКОМ РАЙОНАХ
Р.Г.Искендерова, Г.Г.Касумов, Ф.А.Касаманли
Институт Генетических Ресурсов
Целью данного исследования являлось изучение химического состава
коллекционных образцов кукурузы собранных в
генбанке института ГР
(ZeaMaysL.), выращенных в Казахском и Апшеронском районах Азербайджана.
В изученных образцах определены содержание протеина, жира, крахмала и
триптофана.
THE STUDY OF SOME BIOCHEMICAL COMPOSITIONS OF CORN (
ZEA
MAYS
L.) GENOTYPES GROWN IN KAZAX AND ABSHERON REGION OF
AZERBAIJAN
R.H.Isgandarova, G.G.Gasimov, F.A.Kasamanli
Genetic Resources Institute of ANAS
397
V.BECƏRMƏ TEXNOLOGİYASI
UOT 631. 582
DƏNLI VƏ YEM BİTKİLƏRİNDƏN İBARƏT NÖVBƏLİ VƏ FASİLƏSİZ
ƏKİNLƏRDƏ BİTKİLƏRİN KÖK KÜTLƏSİ, KÖVŞƏN QALIĞI VƏ
MƏHSULDARLIĞI
M.Y.RZAYEV, Z.M.ABDULLAYEVA
Aqrar elmləri üzrə fəlsəfə doktorları
Əkinçilik Elmi-Tədqiqat İnstitutu, Bakı 1098, Pirşağı qəs. Sovxoz 2
Tel: (012) 551 61 30, 497 49 31
Məqalədə növbəli və fasiləsiz əkinlərdə torpağın münbitlik elementlərinin
yaxşılaşmasında rolu olan sələflərin, müxtəlif bitki qalıqlarının miqdarı və bitkilərin
məhsuldarlığı müqayisəli şəkildə verilmişdir.
Açar sözlər:
bitki, torpaq, alaq, növbəli əkin, fasiləsiz əkin, kök kütləsi
Ключевые слова:
растение, почва, сорняки, севооборот, бессменный
посев, масса корня
Key words:
plant, soil, weeds, rotation, continuous planting, root ma
Torpaqların fasiləsiz istifadəsi onun özünü bərpa imkanlarını xeyli azaldır.
Aqrotexniki qaydalara tam əməl olunmaması və suvarma suyundan səmərəli istifadə
edilməməsi üzündən torpaqların münbitliyi azalır, nəticədə məhsuldarlıq göstəriciləri
ildən-ilə aşağı düşür. Fermerlərin istifadəsində olan torpaqlar Respublika üzrə kənd
təsərrüfatı üçün yararlı olan torpaqların xeyli hissəsini təşkil edir. Belə torpaqlar daha
çox davamlı istismara məruz qalır.
Göstərilən problemləri yoluna qoymaq üçün torpağın becərilməsində torpağın
qorunması və bərpasını təmin edən texnologiyaların işlənilməsi zəruridir.
Aparılmış tədqiqatın məqsədi davamlı əkinçilikdə torpağın münbitliyinin
qorunması və bərpası üçün səmərəli becərmə üsullarının öyrənilməsindən ibarət
olmuşdur. Bu məqsədlə 2013-2014-cü illərdə Əkinçilik ET İnstitutunun Abşeron
Yardımçı Təcrübə Təsərrüfatının boz-qonur torpaqlarında aşağıdakı sxem üzrə
tədqiqatlar aparılmışdır.
1-ci sxem: qarğıdalı-payızlıq buğda-arpanın növbələşməsi;
2-ci sxem: qarğıdalı-payızlıq buğda-arpanın fasiləsiz əkini.
Təcrübələr 3 təkrarda aparılmaqla hər bölmənin sahəsi 120m
2
(20m x 6m)
olmuş,tədqiqat obyekti kimi qarğıdalının (Zea mays L.) Zaqatala-420, payızlıq
buğdanın (Triticum aestivum L.) Qobustan və arpanın (Hordeum vulqare L.)
Cəlilabad-19 sortlarından istifadə edilmişdir.
398
Payızlıq buğda və arpa hektara 200 kq, qarğıdalı isə 20 kq səpin norması ilə
səpilmişdir. Qarğıdalı bitkisi üçün cərgəaraları 70 sm, bitki araları 20-25sm
olmuşdur.
Çöl tədqiqat işləri və bitkilər üzərində müşahidələr, becərmələrə aid bütün
aqrotexniki tədbirlər və məhsulun struktur elementləri bitkilərin
becərilməsinə dair
tövsiyələrə uyğun olaraq yerinə yetirilmişdir
1
.
Mart ayında hektara təsiredici maddə hesabı ilə buğda və arpanın hər birinə 90
kq, qarğıdalıya 3-5 yarpaq mərhələsində 90 kq, süpürgələmədən qabaq 60 kq azot
gübrəsi yemləmə şəklində verilmişdir.
Tədqiqatlar zamanı hər iki əkində bitkilər üzərində fenoloji müşahidələr
aparılmış, bitki sıxlığı, alaqların miqdarı və növləri, torpaqda kök kütləsi və kövşən
qalıqları, bitkilərin məhsuldarlığı öyrənilmişdir.
Ərzaq tələbatının ödənilməsində mühüm yer tutan taxıl bitkiləri ilə yanaşı
sənayedə dən və heyvandarlığın inkişafında yaşıl yem kimi yüksək potensiala malik
olan qarğıdalı bitkisinin də növbəli və fasiləsiz əkinləri müqayisəli öyrənilmişdir.
Fenoloji müşahidələrdə bitkilər üzrə bütün inkişaf mərhələləri qeydə
alınmışdır. Payızlıq buğda, arpa və qarğıdalı bitkiləri üzərində aparılmış fenoloji
müşahidələrin nəticələrinə görə növbəli və fasiləsiz əkinlərdə bitkilərin inkişafında
nəzərə çarpacaq fərq alınmamışdır.
Çox saylı tədqiqatların nəticələrinə görə torpağın münbitliyinin qorunmasında
və yaxşılaşdırılmasında üzvi maddələri əmələ gətirən amillərin
rolu çox yüksəkdir
2
.
Məhsulu yığıldıqdan sonra kənd təsərrüfatı bitkiləri kök kütləsi və kövşən
qalıqları şəklində torpağa küllü miqdarda üzvi maddə daxil olmasına səbəb olur ki, bu
da öz növbəsində torpağın münbitliyini yaxşılaşdırır. Bitkilərin kök kütləsi və kövşən
qalıqları əlverişli şəraitdə mikroorqanizmlərin təsirinə məruz qalaraq çürüyür, üzvi
maddəyə çevrilir
3
.
Kök və kövşən qalıqları tərəfindən torpağa daxil olan qida maddələrinin
miqdarının müxtəlifliyi bitki qalıqlarının və onların tərkibindəki qida elementlərinin
miqdarı ilə əlaqədardır. Torpağa bitkilərin kök kütləsi və kövşən qalıqları
ilə daxil
olan qida maddələrindən başqa, həm də küllü miqdarda karbon qazı daxil olmaqla
bitkilərin daha səmərəli qidalanması üçün əlverişli şərait yaranır
4
. Bu da öz
növbəsində bitkilərin məhsuldarlığını və məhsulun keyfiyyətini yüksəldir.
Tədqiqat
illərində növbəli və fasiləsiz əkinlərdə sələflərdən asılı olaraq torpağın 0-20 və 20-40
sm-lik qatlarında kök kütləsinin miqdarı müxtəlif olmuşdur (cədvəl1).
Cədvəldən göründüyü kimi növbəli və fasiləsiz əkinlərdə bütün bitkilər üzrə
kök kütləsinin əsas hissəsi torpağın üst qatında toplanmışdır. Növbəli əkində 0-20
sm-lik torpaq qatında qarğıdalının kök kütləsi kövşən qalığı ilə birlikdə hektardan
41,6 s, payızlıq buğdanınkı 37,1 s və arpanınkı isə 35,8 s olmuşdur. Bu halda fasiləsiz
əkinlərdə üzvi qalıqlar aşağı olmaqla uyğun olraq hektardan 40,5; 34,7 və 34,4 s
təşkil etmişdir.