448
vurulur. Bu toxum məhsuldarlığını nisbətən aşağı salır, lakin keyfiyyətli toxum
hesabına kompensasiya olunur. Tütün toxumları şərti olaraq iki əsas bioloji və
fizioloji yetişkənlik fazasına ayrılır. Birinci fazada toxumlar tam formalaşır,
çiçək
yatağından ayrılır və qidalanması dayanır. Bu cür toxumlar keyfiyyətsiz olub çox
zəif cücərirlər. İkinci faza isə toxum yəğıldıqdan təxminən bir il sonra başlayır.
Tütünçülükdə 2-3 illik toxumlardan istifadə edilir. Bu fazanı istilik verməklə
tezləşdirmək mümkündür. Təzəcə yığılmış toxumlar 25-30
0
C temperaturda və 60-
65% nəmlikdə 1-2 ay ərzində fiziliji yetişkənlik fazasına çatmış olur
4
.
Tütünçülükdə elit toxumlardan istifadə edildikdə daha səmərəli olur. Tütün
toxumu çox kiçik olub uzunluğu 0,75 mm, eni 0,65 mm, qalınlığı isə 0,55 mm-dir.
1000 dənin kütləsi 0,05-0,09 q, 1000 dənin mütləq həcmi 0,055-0,075 sm
3
, toxumun
natura çəkisi 0,5 kq, xüsusi çəkisi 1,06-1,16 məsaməliliyi 54-59% olmaqla 1 qram
çəkidə 12-15 min tütün toxumu olur
2
.
Ştillik üçün toxumun səpin norması 0,3-0,5 qr/m
2
, bir hektar sahəyə 25-30 qr
toxum tələb olunur. Toxumun tərkibində 6,9-7,1% su, 3,3% kül, 36,4-43,1% yağ,
19,6-26,4% zülal, 14,2%
sellüloz, 2,1-3,9% karbohidrat, 3,6 ümumi azot və 3,5%
fosfor vardır.
Məhsuldarlığın artırılması və keyfiyyətin yaxılaşdırılması və fermerlərin
keyfiyyətli toxumla təmin edilməsi böyük əhəmiyyəti malikdir. Ona görə də fermer
təsərrüfatlarını keyfiyyətli toxumla təminatı və toxumçuluq işinin yaxşılaşdırılması,
başlıca məsələlərdəndir. Toxumçuluğu düzgün təşkil etmədən tütün bitkilərindən
yüksək və keyfiyyətli məhsul almaq qeyri mümkündür
2
.
Toxumlar keyfiyyətli olduqda onlardan alınan bitkilər yaxşı
inkişaf edir,
möhkəm olur bu isə gələcəkdə yüksək və keyfiyyətli məhsul alınmasında başlıca
şərtdir. Səpin üçün ayrılan toxumlar keyfiyyətli, dolu, sağlam və təmiz olmalıdır.
Fermer təsərrüfatlarında tütün bitkisinin məhsuldarlığının artırılması və keyfiyyətinin
yaxşılaşdırılmasında elit toxumların böyük əhəmiyyəti vardır. Azərbaycan
Respublikası şəraitində çiçək qrupunda olan toxum qozalarının yetişməsi orta hesabla
26-30 gün çəkir. Bu müddət havanın temperatururndan,
nisbi rütubətindən və
bitkilərin qidalanma rejimindən çox asılıdır. Toxumların optimal rejimdə yetişməsi
onların keyfiyyət göstəricilərinə də təsir edir
2
.
Çiçəkləmə qurtarmamaış çiçək qrupuna verdikdə və zəif qozaları qırıb atdıqda
toxumun məhsuldarlığı artır və toxumların yetişməsi sürətlənir. Eyni zamanda 1000
dənin kütləsi artır. Bu onunla izah olunur ki, gec açılan və zəif qozalar kəsildikdə
bitkiyə daxil olan qida maddələri bu orqanların inkişafına yox toxumun və yarpağın
inkişafına sərf olunur.
Kefiyyətli toxum alınması üçün əkin sıxlığından asılı
olaraq azot gübrəsinin
normalarının öyrənilməsi və tətbiqi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bunları nəzərə
alaraq tarla şəraitində əkin sıxlığından asılı olaraq azot gübrəsinin müxtəlif
normalarının ətirli tütün sortlarının toxum məhsuluna və keyfiyyətinə təsiri
öyrənilmişdir
6
.
Toxum sahədə tam yetişdikdən sonra yığılaraq
bir çiçək qrupunda olan
qutucuqların sayı sayılmış, bir çiçək qrupunda olan toxumlar qurudularaq çəkisi
449
çəkilmiş və hektardan toxum məhsulu hesablanmışdır. Bundan 3 ay sonra 1000
dənin kütləsi çəkilmiş, cücərmə enerjisi öyrənilmişdir.
Samsun-155 sortunda 70x10 sm qida sahəsində hektara P
60
K
60
verilən variantda
hektara 2,3 sentner toxum məhsulu alındığı halda Fon +N
30
variantında 2,9 s/ha, Fon
+N
45
variantında 3,1 s/ha, Fon +N
60
variantında isə 3.4 s/ha toxum məhsulu
alınmışdır. 70x15 sm və 70x20 sm qida sahələrində toxum məhsuldarlığında eyni
qanunauyğunluq müşahidə olunmuşdur. Yəni qida sahəsi və azot gübrəsinin
normaları artdıqca toxumun məhsuldarlığı da artmışdır. Samsun-155 sortunda bu
qanunauyğunluq 1000
toxumun kütləsində, toxumların cücərmə enerjisində,
toxumların cücərməsində, bir çiçək qrupunda olan qutucuqların sayında və bir çiçək
qrupunda olan toxumların çəkisində də müşahidə edilmişdir (cədvəl 1).
Dostları ilə paylaş: