Ziyoda masharipova

kimki jo ‘n narsalar haqida o‘rta darajada, ulug‘ hodisalar
haqida esa zavq-shavq bilan gapirsa, shu odam so‘z san’atining
chinakam ustasi bo‘lishini 
alohida ta’kidlaydi.
She’riyat tilining vazni va ohangdorligi, uzun va qisqa hijolaming, 
unli va undosh tovushlarning almashinuvi, bir so‘zning oxiri va ik­
kinchi so‘zning boshida ikki unlining qator kelishiga y o ‘l qo‘ymaslik, 
so‘zlami to‘g ‘ri talaffiiz etish, grammatik qoidalarga katta e ’tibor be­
rish kabi notiqlik san’atining muhim masalalari ham Sitseron asarlarida 
o ‘zining yorqin ifodasini topgan.
Tinglovchilami zeriktirmaslik uchun nutq davomida ko‘tarinki us- 
lubni bir parda pasaytirib, sud ishiga aloqador b o ‘lgan kishilaming goh 
salbiy, goh ijobiy tavsifini berish, ilgari o ‘tgan mashhur zotlar haqidagi 
biron latifani eslatib ketish, lozim bo‘lib qolganda, ba’zi bir hayotiy 
manzaralami, dramatik voqealami eslash, o ‘m iga qarab biror hikmatli 
so‘z, maqol yoki qochiriq gaplarni qistirib o ‘tish - Sitseronning 
eng 
sevgan usullaridan edi.
Sitseron o ‘zining har bir nutqida faqatgina nutqning mazmundorli- 
giga, jum lalam ing to‘g ‘riligiga e ’tibor berish bilan kifoyalanmasdan, 
balki tilning ohangdor bo‘lishiga ham katta ahariiiyat bergan.
Sitseron “Notiq” asarini yozib tugallagach,.mashhur so‘z ustasi De- 
mosfenning Ktesifontni himoya qilib va Esxilnfng Ktesifontni qoralab 
so‘zlagan “Gulchambar haqida” nomli mashhur nutqlarini tarjima 
qila­
di 
va 
unga “Notiqlaming eng yaxshilari” sarlavhali so‘zboshi 
yozadi. 
Ushbu tarjima saqlanib qolmagan, lekin so‘zboshi bizgacha yetib 
kel ­
gan. 
Shuni ham ta’kidlash lozimki, Sitseronning ko‘plab falsafiy 
asar­
lami ham tarjima qilganligi haqida m a’lumotlar mavjud.
Yuliy 
Sezar vafotidan keyin, uning nabirasi Oktavian 
davlatni 
boshqaradi. U o ‘z davlati mavqeini mustahkamlash maqsadida 
Sitse- 
ronning senat oldidagi obro‘-e ’tiboridan foydalanmoqchi bo‘ladi. Bi- 
roq Sitseron Oktavianga ishonmaydi. Sitseronning siyosiy dushmanlari 
yangi hukmdomi o ‘zlari tomonga egib, undan buyuk notiqni qatl etishni 
talab qiladilar. Shunday qilib, so‘z san’atining mohir ustasi shafqatsiz 
jazoga hukm etiladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Sitseronni butun insoniyat oldida ulug‘lagan, obro‘sini oshirgan 
narsa uning ajoyib va takrorlanmas nutqlari bo‘ldi. U yg‘onish davrida 
Italiya, Fransiya va boshqa mamlakatlarning insonparvar olimlari Sit­
seronning ilhombaxsh nutqlarini sevib o ‘rgandilar. Mazmundor, ohang- 
dor va ifodali nutq san’atini o ‘rganishda Sitseron asarlari, nutqlari ha- 
mon dasturulamal b o ‘lib xizmat qiladi.
D E M O S F E N
( 3 8 4 -3 2 2 )
Buyuk so‘z ustasi Sitseron o ‘zining “Notiq” nomli asarida bilim da- 
rajasi, mahorati har xil b o ‘lgan qadimgi dunyo notiqlari haqida so‘z 
yuritar ekan, ular orasida Demosfenning suxandonlik san’atiga yuqori 
baho beradi: “Notiqlar orasida ham, har holda yunon notiqlari orasida 
ham, bir notiq borki, u hamma notiqlardan hayratomuz darajada yuqori- 
roq turadi; shunday bo ‘lsa-da, Demosfen atrofida ham boshqa buyuk va 
shuhratli notiqlar bor edilar; ular Demosfengacha ham yo‘qolib ketma- 
dilar. Shuning uchun suxandonlikni o ‘rganmoqchi bo ‘lganlar umidsiz- 
lanmasinlar: mukammallikka erishish mumkin emas, deb hafsalalari pir 
b o‘lmasin, yuksak narsalarda mukammallikka faqat yaqinlashadiganlar 
ham zebo va g o ^ a ld ir” 1.
Demosfenning bunday shon-shuhratga erishuvi oson kechmagan, 
albatta. Tinimsiz izlanishlar, mashaqqatli mehnatlari, mustahkam 
e ’tiqod va burchga sadoqat tuyg‘usi oxir oqibat uning nomini Yunonis- 
ton tarixiga abadiy muhrladi.
Demosfen miloddan aw alg i 384 yili Afina shahrida anchagina ba- 
davlat xonadonda dunyoga keladi. B o‘lajak notiq yetti-sakkiz yosh- 
larida otasidan ajralib, bolalik davridanoq hayot mashaqqatlari bilan 
kurashishga o ‘rganadi. Demosfen bilan singlisiga otadan katta me- 
ros qoladi. Bolalar yosh b o ‘lgani uchun, ulam ing tarbiyasi va meros 
vaqtincha tog‘asiga topshiriladi. Tog‘a esa, barcha boylikni qo‘lga 
kiritib olgach, bolalar tarbiyasi bilan qiziqmay qo‘yadi. Demosfen 
voyaga yetgach, merosni sud orqali qaytarib olishga qaror qiladi. Sud- 
da muvaffaqiyat qozonish uchun Afina davlat qonunlarini yaxshi bili- 
shi, shu bilan birga ravon so‘zlash, da’vosining to ‘g ‘riligiga kishilami
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ishontirish kerak edi. Shu boisdan ham, Demosfen notiqlik san’atini 
o ‘rganish uchun o ‘z davrida meros ishlari b o ‘yicha mashhur bo ‘lgan 
advokat Isey maktabida ta ’lim oladi. U to ‘rt yil mobaynida qunt bilan 
o‘qib, ko‘plab yozuvchilaming asarlari bilan tanishib chiqadi. Ayniq­
sa, Fukidid1 va Platon kabi m ashhur tarixchi va faylasuflaming asarla- 
rini puxta o ‘rganadi.
Demosfen o ‘qishni tugatgach, vasiylari bilan sudlashadi va bu sud 
besh yil davom etadi. Bir nechayil surunkasiga bo‘lgan kurash bo ‘lajak 
notiq xarakterining toblanishida, bir so‘zli va matonatli boMishida katta 
ro‘l o ‘ynaydi. U o ‘qish va o‘rganish bilan bir qatorda boshqalarga nutq 
matnlarini yozib berib, logograflik ham qiladi. Demosfen butun hayoti- 
ni siyosiy notiqlikka bagMshlashni, xalq majlislarida vatanining ravnaqi 
yo‘lida nutq so‘zlashni orzu qiladi. Lekin yosh notiqning xalq oldidagi 
dastlabki nutqlari muvaffaqiyatsizlikka uchraydi.
Demosfen nutqining ayanchli tugashi tabiiy edi, chunki uning to- 
vushi juda past boMib, bir oz duduqlanar, buning ustiga “r” tovushini 
yaxshi talaffuz etolmas, gapirganda yelkasini qimirlatib turadigan odati 
ham bo‘lib, ko‘pchilik o ‘rtasida o ‘zini noqulay sezardi. Natijada uning 
chiqishlari kulgi va masxaralar bilan qarshi dinar, nutqini oxirigacha 
yetkaza olmay, minbardan tushib ketishga majbur bo‘lardi. Bunday 
noxush ahvolga qaramasdan, Demosfen umidsizlikka tushmasdan, chi- 
dam bilan shu kamchiliklami yo‘qotishga kirishadi. Demosfen o ‘zining 
jismoniy nuqsonlaridan qutulish uchun qanday choralami qo‘llaganligi 
haqida manbalarda turli ma’lumotlar uchraydi. Ularda aytilishicha, De­
mosfen og‘ziga mayda-mayda tosh solib, dengiz bo‘ylarida to‘lqinlaming 
guldiroslarini bosib yuboradigan darajada baland ovoz bilan gapirib, 
yo boMmasa tog6 cho‘qqilarida shamollar bilan bahslashib duduqligini 
yo‘qotishga, ovozini ravon va jarangdor qilishga erishgan ekan. Xullas, 
shu tariqa astoydil urinishlardan keyin notiqlik san’atida yuksak ma- 
horat orttirgan Demosfen o‘zining siyosiy mavzulardagi nutqlari bilan 
keng shuhrat qozonadi. Shunga qaramay, u hech qachon tayyoigarlik- 
siz nutq so‘zlamas, oldindan yozib qo‘yilgan matnni yodlab olar, har 
bir so‘z ustida puxta o‘ylar, jumlalami aniq va chiroyli tuzishga hara- 
kat qilar ekan. Ulug‘ notiqning nutqi shu qadar sodda, ravon, mantiqan 
puxta va jozibali bo‘lganki, bu faqat mashaqqatli mehnat samarasi edi.