Samarqand davlat universiteti ehtimollar nazariyasi tarixi

Xristian 
Gyuygens
(1629-1695)-
«Matematik etyudlar» (1656) kitobiga yozilgan qo‘shimchalarda 14 ta mulohaza 
bergan bo‘lib, birinchi uchtasi asosiy prinsiplarni o‘z ichiga oladi, 4-9-
mulohazalar yutuqni bo‘lish masalasiga bag‘ishlangan, 10-14-mulohazalarda 

---

11 
soqqalarni tashlash bilan bog‘liq turli masalalarni yechish qaralgan. U yana 
yutuqni taqsimlashda. Paskalga o‘xshash mulohazalar yuritgan. Matematik 
kutilish tushunchasiga yaqin kelgan.
Paskal, Ferma va Gyuygens ehtimol tushunchasiga yaqinlashdilar, lekin 
imkon beruvchi hollar sonining barcha mumkin bo‘lgan hollar soniga nisbatidan 
nari o‘ta olmadilar. Bu XVII asrda ro‘yobga chiqmasdan, balki XVIII asrda 
amalga 
oshirildi. 
Ehtimollar 
nazariyasining 
asosiy 
tushunchalarini 
rivojlantirishda 
Kon Graunt
(1620-1675) va 
Uilyam Petti
(1623-1687) ning 
demografiya bo‘yicha tadqiqotlari muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Bu ishlar bilan 
yana mashhur ingliz astronomi 
Edmund Galley
(1656-1742) ham shug‘ullanib, 
hayotning davom etish ehtimoli tushunchasini kiritdi. Uning hisoblarida qo‘shish 
va ko‘paytirish teoremalari asosida yotuvchi prinsiplar, katta sonlar qonunira 
yaqin mulohazalar ishlatilgan.
Yаkob Bernulli
ning
Yаkob Bernulli
(nem. 
Jakob Bernoulli
, 27 dekabr 1654, Bazel, — 16 avgust 
1705, (1701). «Farazlar san’ati» (1713) asarida mukammal bo‘lmasada ehtimol 
tushunchasi kiritilgan. Bu tushunchaning Graunt va Pettilar chastota tushunchasi 
hamda ayrim hodisalar chastotalarining turg‘un bo‘lishi kabi xulosalari bilan 
o‘zaro muvofiqligi aniqlandi.
Bernulli o‘z asarida ehtimolning ikki: klassik va statistik ta’riflarini bayon 
etgan. Garchi ular aniq ifodalanmagan bo‘lsada, muhimi ular kiritildi va 
qo‘llanildi, Bunda tasodifiy hodisaning ehtimoli 0 va 1 orasida joylashgan son 
sifatida qaraldi, muqarrar hodisaga mumkin bo‘lgan eng katta ehtimol qiymati 1, 
mumkin bo‘lmagan hodisaga esa eng kam — 0 qiymati mos qilindi. Ehtimol ikki 

---

12 
xil usulda topilishi mumkinligi ko‘rsatildi: hodisani ro‘yobga chiqaruvchi teng 
imkoniyatli hollar va barcha mumkin bo‘lgan hollar nisbatini o‘tkazib, hodisa 
chastotasini hisoblash. Bernulli o‘z asarini ko‘p yillar- 20 yilcha o‘ylab yurdi, 
ammo u faqatgina 1713 yilda (muallif vafotidan 8 yildan keyin) chop etildi. Lekin 
shunday bo‘lsada, qo‘lyozma holida bu asar ko‘pchilikka ma’lum edi va 
foydalanib kelindi. Masalan, fransuz matematigi