2-Dünyagörüşü anlayışı, onun məzmunu, strukturu və tipləri
-Materiyanın fəlsəfi anlamı
Yüklə 1,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
5-Materiyanın fəlsəfi anlamı
Son dərəcə ümumi mücərrədlik kimi çıxış edən varlıq kateqoriyası mövcudluq əlamətlərinə görə ən müxtəlif hadisələri, predmetləri və prosesləri – təbiət obyektlərini, onların xassələrini, əlaqə və münasibətlərini, insan kollektivlərini və ayrı-ayrı adamları, sosial institutları, insan şüurunun vəziyyətini və s. özündə– birləşdirir. Bütün mövcud olanlar – bizim də məxsus olduğumuz dünyadır. Varlığın əsas sahələrini (təbiət, cəmiyyət, şüur) ayırmaqla biz qeyri-iradi olaraqbelə güman edirik ki, bu sahəyə daxil olan müxtəlif hadisələr proseslər bəzi ən ümumi əsaslarla birləşirlər. Bununla belə bir sual yaranır: bu sahələri birləşdirən nəisə ümumi bir şey varmı, dünyanın sonsuz müxtəlifliyi haqqında danışmaq olarmı? Belə vəhdət ideyası bütün mövcud olanların ən ümumi əsası haqqında baxışlara gətirib çıxarır – bunu ifadə etmək üçün fəlsəfədə substansiya kateqoriyası (substantia latın sözü olub - əsasda olan şey deməkdir) işlənib hazırlanmışdır. Substansiya konkret şeylərin, hadisələrin, proseslərin müxtəlifliyinin daxili vəhdətini ifadə edir – şeylər, hadisələr proseslər onun vasitəsi ilə və onunla mövcuddurlar. Biz substansiyadan çıxış edərək dünyanın vəhdətini izah edən təlim monizm fəlsəfəsinə aiddir. Ancaq substansiyanın anlaşlımanın özü müxtəlif ola bilər: substansiya kimi materiya və ruhu düşünmək olar. Buna uyğun olaraq materialist monizmi (məsələn, Fales, Heraklit, Spinozanın təlimləri) və idealist monizmi (məsələn Platonun, Hegelin fəlsəfəsi) fərqləndirmək lazımdır. Monizmin əksi kimi dünyanın dualist şərhi dayanır – bu şərhə görə dünya mövcud olan iki başlanğıcdan – maddi və ideal – yaranmışdır. Maddi olan cisim – predmet reallığının sahəsini, ideal isə ruhlar sahəsini özündə birləşdirir. Marksizim-leninizm fəlsəfəsi ənənəvi fəlsəfi materialist monizm ənənələrini davam etdirmişdir – bu o deməkdir ki, o varlığın müxtəlifliyinə bütün təzahürləri ilə birlikdə maddi vəhdət nöqteyi- nəzərindən yanaşmışdır. Şüur isə substansiya kimi yox, materiyanın quruluşunun yalnız 12 ali formasına xas olan materiyanın xüsusi xassəsi kimi başa düşülür. Strukturluq hərəkət, məkan və zaman materiyanın atributları kimi verilir –bunlar materiyanın xassələridir, onlarsız materiya mövcud ola bilməz. Bununla belə bu xassələr materiyadan ayrı ola bilməzlər. Yaşadığımız və bir hissəsi olduğumuz dünya maddi aləmdir – o müxtəlif predmetlərdən və proseslərdən təşkil olunmuşdur, onlar bir – birinə çevrilir, yaranır və yox olur, şüurumuzda inikas olunur, ondan asılı olmayaraq mövcuddur. Bu predmetlərdən heç biri ayrıca götürülmüş şəkildə materiya ilə eyniləşdirilə bilməz, lakin onların, əlaqələri də daxil olmaqla müxtəlifliyi maddi gerşəkliyi təşkil edirlər. Materializmin ilkin mərhələlərində materiya şeylərlə yanaşı mövcud olan, konkret şeylərin yarandığı və yox olduğu bəzi cisimlər kimi qəbul olunurdu. Dialektikmaterializm materiyanın substansiallığı haqqında başqa baxışları inkişaf etdirən – ona vahid maddi aləmin sonsuz inkişaf edən müxtəlifliyi kimi baxmağa başladı. Bu nöqteyi-nəzərdən materiya konkret obyektlərlə yanaşı deyil, yalnız onların müxtəlifliyi, onlar vasitəsi ilə mövcuddur. Yüklə 1,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|