Siyasi. İDeolojiler
F u n d am e n ta list D ürtü
Yüklə 11,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
F u n d am e n ta list D ürtü
En geniş anlamıyla fundamentalizm, “temel” veya “kurucu” olarak görülen fikir ve değerlere bağlı lığı anlatır. Çevresel ve fâni inançların aksine fundamentalist inançlar, teorik bir sistemin çekirde- ği olarak görüldüklerinden sürekli ve değişmeyen bir özelliğe sahiptirler ve sistemin orijinal veya “klasik” şekline bağlıdırlar. Dolayısıyla fundamentalizme, göreceliliğin tersi denebilir; görecelilik, ifadelerin ancak kendi bağlamları içinde değerlendirilebileceği inancında yansıtıldığı üzere objek tif veya “mutlak” standartlarının olduğunu reddeder. Bu standart ile bazı siyasî ideolojiler, özel likle faşizm ve komünizm, fundamentalizm-görecelilik ekseninde fundamentalist uca daha yakın bir yere yerleştirilebilir; mantık ve hoşgörüye bağlılığı ile şüpheciliğe daha yakın olan liberalizm ise göreceli tarafa daha yakındır. Ancak bütün ideolojiler, fundamentalizm öğeleri içerir. Funda- mentalizmin orijinal veya “ klasik” fikirlere inancı koruması bakımından bir ideoloji içindeki bazı gelenekleri fundamentalist olarak adlandırırken bazılarını da böyle nitelememek mümkündür. Bu açıdan fundamentalizm, revizyonizmin tersidir. Kapitalizmi ortadan kaldırıp onun yerini almayı amaçlayan klasik Marksizm, böylece fundamentalist sosyalizmin bir şekli olarak görülmüştür; sos yal demokrasiye ise özel mülkiyet, piyasa, maddî dürtüler vs. gibi konulara muhalefetini değiştirdi ğinden revize edilmiş bir sosyalizm açısından bakılmıştır. Dinî fundamentalizm söz konusu olduğunda “fundamentalistler” her zaman olmasa da ge nelde kitabî doğrulukları iddiası ile desteklenerek kutsal metinlerin içeriğinden ortaya çıkarılmış lardır. Gerçekten de kutsal yazılara ait gerçeklik, Amerikan Protestan fundamentalizminin temel bir özelliğiydi; örneğin yaratıcılığı veya yaratma ilmini vaaz etmeye devam etmiştir ve Darwin’in evrim teorisini reddederek Tekvinde ( Genesis) tarif edildiği gibi insanın Tanrı tarafından yaratıldı ğını savunmuştur. Bu tür eğilimler üç “kitabî din’de -Hıristiyanlık, İslâmiyet ve Yahudilikte- bu lunabilir; her biri, Tanrının vahyedilen sözleri olduğunu iddia ettikleri kutsal metinlere sahiptir. Yine de, çoğu kez ilişkili olsa da dinî fundamentalizm, kutsal kitap yazılarıyla eşit tutulmamalıdır. İlk olarak bütün kutsal metinler, karmaşık ve farklı fikir, doktrin ve ilkeler dizisi içerir. Kutsal siyasî bir ideoloji olarak, yani toplumun yeniden yapılanması ve kitlelerin seferber edilmesine yönelik bir ahlâkî veya siyasî bir program olarak kutsal kitabı ele almak için onun “temellerini” ortaya çıkar mak gerekir. Bunlar, dinî kimliğin tam ve anlam karışıklığı olmayan tanımını sağlayan basit ve açık ilkeler dizisidir. John Garvey’in (1993) ifadesiyle fundamentalizm, “hafif ve hızlı seyahat eden, parçaları sökülmüş bir din türü”nü oluşturur. İkincisi, esas hedefleri “ kitaba göre yaşamak” olan aşırı ortodoksların aksine fundamentalist ler, metinleri “eylemci” biçimde okumayı desteklemişlerdir, böylece metindeki karmaşıklığı ve de rinliği ilâhî-siyasî bir projeye indirgeme imkânı bulmuşlardır. İslâmda bu, “dinamik yorum” olarak ifade edilir. Ancak seçicilik ve yorum, metnin veya doktrinin versiyonunun nasıl diğer versiyon lar üzerinde tutulacağı sorusunu gündeme getirir. Fundamentalistler genelde bu sorunu, yorumu kimin yaptığım ortaya koyarak çözmüşlerdir. Bu açıdan, dinî konumu ve dinî görevi ikincil derece de olabilir; daha da önemlisi “gerçek” yorumcu, derin inanca ve ahlâkî temizliğe sahip (tabiî ki bir erkek) kimse ile ayrıca mücadele süreci ile mâneviyatı daha derinleşmiş olan bir eylemci olmalıdır. Dinî fundamentalizmin ona, eleştirmenlerin iddia ettiği gibi, sürekli üstü kapalı olarak otoriter bir özellik kazandıran karizmatik bir liderlikle ilintilendirilmesinin sebebi budur. 20. Yüzyıl’ın sonlarından beri fundamentalist hareketlerin hızla artmasıyla görülen funda- |