288
Dunyoda kuchli e’tiqodga ega
bo‘lgan kishilar bilan bir qatorda e’tiqo
di zaif kishilar ham uchraydi. Qat’iyat
sizlik, jur’atsizlik va befarqlik e’tiqod
sizlikning asosiy belgilari hisoblanadi.
Bunday kishilar ko‘pincha boshqalar
ga ergashib yoki taqlid qilib yashaydilar. Sharoitga qarab goh u,
goh bu tomonga og‘ib ketadilar. Bunday e’tiqodiy zaiflik, bo‘shliq
shaxs kamolotiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Agar e’tiqod mutaassib, irqiy,
millatchilik, tor siyosiy va
iqti
sodiy manfaatlar bilan cheklangan bo‘lsa, bunday holda u
buzg‘unchilik, beqarorlikka xizmat qiladi, rivojlanishga to‘sqin
lik qiladi. Hozirgi davrda har bir kishining, ayniqsa, yoshlar ning
taraqqiyot va hur fikrlilikka yetaklovchi ishonch va e’tiqod bi
lan buzg‘unchi, aldamchi, adashtiruvchi va yolg‘on «e’tiqod»ni
farqlashi o‘ta muhimdir.
E’tiqodning mazmunini ilm tash
kil qiladi. Chunki kishi nimaga e’tiqod
qilayotganligini, ya’ni nimaga ishona
yotganligini, nimaga intilayotganligini,
nimaga o‘z xulqatvori va ijodini mos
lashtirayotganligini bilishi lozim. Bu
ilm diniy yoki
dunyoviy yoxud ularning
qorishuvi bo‘ladimi, undan qat’iy na
zar, e’tiqodning keng ma’nodagi hayotiy
mazmunini tashkil etadi. Ilmsiz e’tiqod
yo‘q, bo‘lishi mumkin ham emas.
E’tiqodning ilg‘orligi yoki qoloqligi, insonparvarligi yoki xud
binligi va boshqa ko‘plab xususiyatlari uning mazmunini tashkil
etuvchi ilmga bog‘liq. Ammo har qanday ilm, ayniqsa, kundalik
bilimlar e’tiqod bo‘la olmaydi.
Shuningdek, amaliyotda tasdig‘ini topmagan,
faraz sifatida
olg‘a surilgan ilmiy tushuncha va nazariyalar ham e’tiqodga ay
lana olmaydi. Ikkilanish va shubha bilan qaralgan ilm e’tiqod
Bilim va g‘oyalar in
sonning ham aqli, ham
qalbi bilan o‘zlashtirilib
olingandagina e’tiqodga
aylanadi.
Hozirgi davrda har
bir kishining, ayniqsa,
yoshlarning taraqqiyot
va hurfikrlilikka yetak
lovchi ishonch va e’tiqod
bilan buzg‘unchi, al
damchi, adashtiruvchi
va yolg‘on «e’tiqod»ni
farqlashi o‘ta muhimdir
289
emas. Ilgari inson qattiq ishon
gan tushunchalar, g‘oyalarga nis
batan jamiyat va ilmfan taraq
qiyoti natijasida shubha tug‘ilsa,
ular e’tiqod maqomini yo‘qotadi.
E’tiqodda ishonch katta rol
o‘ynaydi. Ishonche’tiqod maz
munini tashkil etuvchi tu
shunchalar, me’yorlar, g‘oyalar
ta’limotga – ilm (bilim)ga nis
batan kuchli emotsional (hissiy)
ijobiy munosabatdir. Ishonch
oila ning tarbiyasi va amaliyoti natijasida, davlatning ta’lim muas
sasalari, tashviqot va axborot vositalari orqali kishi ongiga ta’sir
etish oqibatida vujudga keladi.
Har qanday e’tiqod diniy bo‘lavermaydi albatta. Ammo din
ham e’tiqodning o‘ziga xos ko‘rinishi sifatida jipslashtiruvchi
xusu siyatga ega. Diniy e’tiqod bu – inson irodasidan yuqori tur
gan
zotga imon keltirish, undan madad olish, asotiriy voqea
hodisa
larning takror sodir bo‘lishi va unga dahldorlik hamda
muayyan tasavvur, aqida, muqaddas kitob, payg‘ambar, avliyo va
hokazolarga ishonch demakdir.
Diniy e’tiqodda muayyan timsollar (buyum, harakat, so‘z,
matnlar) diniy ma’no va mazmun kasb etadi.
Har bir din yoki
diniy konfessiya (yo‘nalish)larning o‘z sobit e’tiqodlari mavjud.
Diniy e’tiqodda muayyan timsollar
(buyum, harakat, so‘z, matnlar) diniy
ma’no va mazmun kasb etadi
290
Imon faqatgina diniy tushuncha
bo‘lmay, balki dunyoviy va hayotdagi
amaliy tushuncha hamdir. Imonli ki
shi
tushunchasining hayotiy, amaliy va
dunyoviy mazmunida ilmma’rifat egasi
bo‘lish, o‘zaro yordam, saxiy bo‘lish,
to‘g‘rilik, halollik, yaxshilik qilish,
ezgulikni ulug‘lash, ahdga vafo, Vatan
ni sevish kabi yuksak ma’naviy fazilat
lar egasi to‘g‘risidagi tasavvurlar yota
di. Boshqacha qilib aytganda imon ma’lum dunyoqarashga ega
bo‘lgan shaxsning ichki, ruhiy olamini anglatadi. Imonli odam
boshqalarning diliga
ozor bermaydi, balki odamlarga ziyo va nur
ulashib, yaxshi va ezgu amallarga o‘rgatib, yaratuvchilik va tara
qqiyotga undaydi.
Dostları ilə paylaş: