Zoologiya uzb 2017. indd

Ichki tuzilishi.
Kaltakesakning ichki tuzilishi ko‘p jihatdan baqa-
nikiga o‘xshasa-da, ayrim organlari undan farq qiladi. Xususan, 
uning boshi 8 ta umurtqalar orqali tanasiga harakatchan birikkan. 
Ko‘krak umurtqalarining har biriga ikki yon tomondan bittadan 
qovurg‘alar tutashgan. Qovurg‘alarning ikkinchi uchi esa to‘sh su-
ya 
giga tutashgan. Ko‘krak umurtqalari, qovurg‘alar va to‘sh suyagi 
birgalikda ko‘krak qafasini hosil qiladi. Ko‘krak qafasida o‘pka va 
yurak joylashgan.
Kaltakesak faqat o‘pkasi orqali nafas oladi. Kaltakesakning o‘pka-
si baqani 
kiga nisbatan murakkab tuzilgan, ya’ni o‘pka devori ko‘plab 
katakchalarga bo‘lingan. Shu tufayli o‘pkaning gaz almashinadigan 
yuzasi ancha kengaygan.
3
1
4
2
5
75-rasm. Ildam 
kaltakesakning tashqi 
tuzilishi:
1 – burun 
teshigi; 2 – ko‘z; 3 – 
til; 4 – tangachalar; 5 
– quloq teshigi

---

131
38-§. Ildam kaltakesakning tuzilishi, ko‘payishi va rivojlanishi
Kaltakesaklarning yuragi baqaniki singari ikkita bo‘lma va bitta 
qorinchadan iborat, lekin birmuncha murakkab tuzilganligi bilan 
suvda hamda quruqlikda yashovchilarnikidan farq qiladi. Shun-
ga qaramay, ular organizmida moddalar almashinuvi sust boradi. 
Kaltakesaklar sovuqqonli hayvonlar bo‘lganidan tanasining harorati 
atrof-muhit haroratiga bog‘liq. Shunga ko‘ra sovuq tushishi bilan 
ularning harakati sustlashib, hamma sudralib yuruvchilar singari 
karaxt bo‘lib qoladi.
Kaltakesakning hazm qilish, ayirish va nerv sistemasining tuzilishi 
suvda hamda quruqlikda yashovchilarnikiga o‘xshaydi. Lekin tana 
muvozanatini saqlaydigan va harakatini boshqaradigan miyachasi 
ancha kuchli rivojlangan. Shuning uchun kaltakesaklar suvda hamda 
quruqlikda yashovchilarga nisbatan chaqqon va xilma-xil harakat 
qiladi.