O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

 
 
 Mavzu bo‘yicha masalalar yechish
1
- masala
. Namuna yuborilgan joydan yutilmaydigan komponent 
chiqishi orasidagi masofa 2,3 mm, 2-metilfenol chiqish joyigacha 51 
mm. 2-metilfenol xromatografik cho„qqisining asosi eni 7 mm. Kolonka 
uzunligi 3 metr. Nazariy tarelkalar ekvivalent balandligini aniqlang. 
Yechish
: Nazariy tarelkalar sonini aniqlaymiz: 

---

17 
(
)
(
)
Nazariy tarelkalar ekvivalent balandligini aniqlaymiz: 
 
Javob
: 3,87 mm. 
2- 
masala
. Xromatogrammada pentan va geksanning tutilish 
vaqtlari mos ravishda 37 va 54 sekund. Ularning xromatografik cho„qqi 
yarim balandliklaridagi eni mos ravishda pentan uchun 4,7 s va geksan 
uchun 6,8 s. Moddalarning bir-biridan ajratish kriteriyasini aniqlang 
(
). 
Yechish
: Ajratish kriteriyasi quyidagi tenglama bilan hisoblanadi: 
yoki 
Tenglamadagi kattaliklarning o„z qiymatlarini qo„yganimizda: 
Javob
: Ajratish kriteriyasi qiymati 1,5 teng. Komponentlar bir-
biridan yaxshi ajraladi. 
3- 
masala.
Nazariy tarelkalar soni 200 bo„lgan, diagramma 
lentasining tezligi 720 mm/soat, xromatografik yarim cho„qqi eni 3 mm, 
gaz oqimining tezligi 30 ml/minut holat uchun komponentning tutilish 
vaqti va tutilish hajmi qiymatlarini aniqlang. 
Yechish
: Nazariy tarelkalar soni xromatografik yarim cho„qqi eni 
(µ
0,5
) bilan quyidagi tenglama orqali bog„liq: 
 
Yoki
Demak, 

---

18 
Diagramma lentasining tezligini 
bilgan holda, tutilish vaqtini 
hisoblaymiz. 
⁄
⁄
⁄
Gaz oqimining hajmiy tezligini 
bilgan holda, komponentning 
tutilish hajmini 
hisoblaymiz:
Javob
: 
4-
masala
. Harakatsiz fazaning massasi 3.829 g bo„lgan kolonkada 
propanning xromatogrammasi olingan. Gaz oqimining tezligi 60 
ml/min, diagramma lentasining tezligi 720 mm/ soat. Kolonka harorati
120 °C, xonaning havo harorati 24 °C (shu haroratda suvning parsial 
bosimi 23,1 mm. sim. ust.), atmosfera bosimi 762 mm. sim. ust . 
Namunani yuborishi bilan yutilmaydigan komponent va propannning 
xromatografik cho„qqilari orasidagi masofa 0.8 va 3.4 mm ni tashkil 
etadi. Nisbiy tutilish hajm qiymatlarini hisoblab toping. 
Yechish
: Nisbiy tutilish hajmlari quyidagi tenglama bilan topiladi: 
(
) 
Bu erda
– sorbatning maksimum cho„qqisigacha bo„lgan masofa,
mm;
– yutilmaydigan moddaning maksimum cho„qqisigacha bo„lgan 
masofa, mm;
− diagramma lentasining tezligi, mm/s; 
gaz 
oqimining tezligi, ml/s; T –
kolonka joylashgan termostat harorati, K; 
gaz oqmi o„lchanadigan xona harorati, K; 
gaz oqimini 
o„lchash vaqtidagi suv bosimi, mm. sim. ust.; 
atmosfera bosimi, 
mm simob ustuni , 
kolonkadagi sorbent massasi, g. 
Keltirilgan qiymatlarni tenglamaga qo„yib, kerakli amallarni 
bajaramiz: 

---

19 
(
)
 
Javob
: 4,4 ml/g 
5-
masala
. Metanolning xromatografik cho„qqisi asosining eni (µ) 
16 mm ni tashkil etadi. Xromatogrammadagi namuna kiritilgandan 
metanol xromatografik cho„qqisi orasidagi masofa 8 sm. Kolonkaning 
nazariy tarelkalar sonini aniqlang. 
Yechish
: Kolonkaning nazariy tarelkalar soni qo„yidagi tenglama 
orqali hisoblanadi: 
⁄
bu 
erda 
− 
xromatogrammadagi 
namuna 
kiritilgandan
xromatografik cho„qqisi orasidagi masofa; 
− xromatografik cho„qqi 
asosining eni. 
Barcha 
qiymatlarni 
o„rniga qo„yib hisoblab chiqamiz:
⁄
6 - 
masala
. Agar
teng bo„lsa A va V moddalarning tutilish hajmlari va selektivlik 
kriteriyasini aniqlang. 
Xromatografiyaning asosiy qonuni: 
Bundan,
Selektivlik kriteriyasi :
=