11
Ayniqsa materialshunoslik va KMT fanining yaratilshi va
taraqqiy etishida quyidagi olimlarning hissalari g’oyat kattadir.
M.V.Lomonosov materiallarga xos bo’lgan yaltiroqlik va
plastiklik xossalarini tasvirlab beradi va talabdagi zarur xossali
qotishmalar hosil qilish yo’llarini topdi. D.I.Myondeleev metallardan
qotishmalar hosil qilish yo’llarini yaratdi. P.P.Anosov 1831
yilda metallar strukturasini o’rganish uchun mikroskopdan birinchi
bo’lib foydalandi va uni amalda tadbiq etdi. U uglerodi kam bo’lgan
gaz muhitida uglerodga to’yintirish yoki semyontitlash metodini kashf
etdi. Olimning yuqori sifatli po’latlar hosil qilishdagi buyo’q
xizmatlari katta va muhim ahamiyatga ega bo’ldi. P.P.Anosovning
iste’dodli shogirdlari: D.K.Chernov, A.R.Lavrov, N.V.Kalakutskiy
va boshqalar muvaffaqiyatli davom ettirdilar. D.K.Chernov
fazalar
o’zgarishi haqidagi nazariyasini yaratdi. Shuningdek po’latlarning
xossalari faqat uning kimyoviy tarkibigagina emas, balki ularning
tuzilishiga ham bog’liqligini amalda isbotladi. D.K.Chernov kritik
vaziyatning po’lat tarkibidagi uglerod miqdoriga bog’liqligini aniqladi
va temir-uglerod qotishmalari holat diagrammasini tuzish asosini
yaratib beradi. Bu fanning rivojlanishiga nemis olimi A.Ledebur
metallar strukturasi tushunchasi, ingliz fiziklari F.Laves hamda
V.YUm-Rozyorining yangi tipdagi fazalarni kashf etilishi ham ta’sir
qildi.
A.A.Bochvar ishqalanishga chidamli (antifriktsion)
yangi
qotishmalar tayyorlab, ularga nisbatan qo’yiladigan zarur va asosiy
talablarni belgilab beradi.
Po’latlarni payvandlash mumkin ekanligini N.N.Bernardos va
N.G.Slavyanov ilmiy asosda isbotlab beradi. Ikki elektrod o’rtasida
yoy hosil qilish kashfiyoti endilikda odamlar manfaati uchun ishlatila
boshlandi.
A.M.Butlyorov 1881 yilda olamshunimul kashfiyotni amalga
oshirdi. Jismlarning kimyoviy tuzilish nazariyasini kashf etdi.
Buterovning bu nazariyasi asosida quyi molekulali organik kimyoviy
moddalardan polimerlar olish mumkinligi isbotladi.
Asrimizning 40 yillariga kelib, ilmiy texnika juda rivojlanib
ketdi Materialshunoslik va KMT fani katta yutuqlarga erishdi. Bu
davrda bir qator materiallar kashf etildi. Yuqori o’tkazuvchanlikka ega
bo’lgan
yangi materiallar, yarim o’tkazgichlar, sun’iy olmos hamda
uglerod asosida boshqa materiallar kashf qilindi.
12
Shu yillarda bizning mamlakatimizda suyuq metallni
to’xtovsiz quyish texnologiyasi, po’lat ishlab chiqarishning kislorodli
konvertor usuli amalga qo’llanila boshlandi. Materiallar
mustahkamligini oshirishning yangi usullari kashf qilindi. Termik
ishlov ta’sirida plastik deformatsiyalanish, ya’ni termik mexanik
ishlov usuli, korroziyabardoshh,
olovbardosh hamda maxsus
xossalariga ega bo’lgan qotishmalar kashf etildi. P.A.Rebindr
tomonidan kashf qilingan, yuza aktivligini oshiruvchi moddalarning
qattiq yuza molekulyar ta’sir etish mexanizmi esa yangi intensiv
texnologiyalarni yaratishga asos soldi.
Hozirgi ilmiy texnika taraqqiyoti puxta va yengil materiallarni
ishlab chiqarishni taqozo etadi. Materialshunoslik va KMT fani
oldiga yangi vazifalar turli komponentlardan iborat bo’lgan
kompozitsion materiallarni ishlab chiqarishning ilmiy asoslarini
yaratishdan iborat. Chunki mashina
mexanizmlarining yangi
konstruksiyalari oldiga ularda qo’llanilgan materiallarning
solishtirma o’girligini kamaytirish, tezlikni oshirish, ishlab chiqarish
jarayonining eqolog’ik tozaligini ta’minlash, konstruksiyaning ishlash
muddatini oshirish kabi talablar qo’yilmoqda.
Dostları ilə paylaş: