Mahalla va oila
Yüklə 4,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Erkaklar, odatda o‘zlarini va boshqalarni sifat mezonlarida xarakterlaydi, ayollar
- Muloqot sub’ektlarining turli mavqei
|
Erkaklar,
odatda o‘zlarini va boshqalarni sifat mezonlarida xarakterlaydi, ayollar esa – holatlar, hissiy mezonlarda xarakterlaydilar. Ayollar o‘z xususiyatlarini vaziyatli omillar bilan tushuntirishga moyil bo‘ladilar. Ayollar va erkaklar hatto mimik hissiy ifodalanishni ham turlicha izohlaydilar. Ayollar xayratlanish, ajablanishni ko‘rayotgan joyda, erkaklar qat’iylikni ko‘rishlari mumkin. Individning shaxsiy tuzilishi qanchalik ko‘p o‘lchamli bo‘lsa, uning voqelik bilan munosabati shunchalik egiluvchan, u qutubli baholashga shunchalik ko‘p moyil, ular tomonidan olamni ko‘rish, aks etish shunchalik differensiyalashgan bo‘ladi. Cheklangan individlar ijtimoiy ob’ektlarni soddalashtirib yuboradi. 8 Ўша жойда, - B.348 - 349. 98 Muloqot sub’ektlarining turli mavqei (holati) ham ularning o‘zaro baholash xarakterini belgilaydi. Er xotinining bir sifati uchun qadrlaydi, shu bilan birga erning tashqi alomatlari, belgilari batafsil baholanadi. Erning xotin uchun ahamiyatli sifatlarini bildiruvchi belgilar alohida ajratib baholanadi. Masalan, psixologik tadqiqotlarning birida, bitta fotosuratning o‘zi, suratda aks ettirilgan odamning axloqiy-psixologik sifatlari haqida berilgan ijtimoiy statusiga nisbatan dastlabki ko‘rsatmaga bog‘liq ravishda, sinaluvchilarda mutlaqo qarama-qarshi tasavvurlarni yuzaga keltirgan. Bunda, sinaluvchilarning bir guruhiga fotosuratdagi odam ashaddiy jinoyatchi sifatida tanishtirilgan, boshqa guruh sinaluvchilariga esa xuddi shu surat egasi, atoqli olim deb tanishtirilgan 9 . Natijada, birgina suratning o‘zi turli guruh sinaluvchilari tomonidan turlicha, qariyib qarama-qarshi sifatlar bilan baholangan. Ijtimoiy persepsiya stereotipizatsiyaga moyil bo‘ladi. Shtamp (tamg‘alar) ning tafovutligi ko‘pincha odamni odam tomonidan idrok etilishini buzadi, noadekvat izohlanishga olib keladi. Bu o‘rinda, er-xotin, qaynona-kelin va oilaning boshqa a’zolari haqida berilgan ustanovka (odatda bunday ustanovkalarni kelinning yaqinlari beradi), ularning xarakteri, shu omillar asosida sub’ektda shakllangan “obraz”, uning bahosiga va shu asnoda ular bilan bo‘ladigan o‘zaro munosabatlari xarakteriga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. O‘zaro baholash asosida odamlarda tegishli ijtimoiy hissiyot - his shakllanadi. Attraksiya (ingl. attrakt - jalb qilish, o‘ziga tortish) hodisasi, shaxslararo munosabatlarning hissiy to‘yinganligi yuzaga keladi. Ko‘pchilik odamlar, o‘zini, o‘zlarining xulqiy ustanovkalariga mos holda tutadilar. Muloqotning ma’lum bir natijasini oldindan rejalashtirib olar ekan, ular o‘z xulqi bilan uni yuzaga keltiradilar ham. Arazchi odam, odatda o‘zini xafa qilishgandek tutadi, tajovuzkor odam esa “javob qaytarishi” mumkin bo‘lgan bironta ham bahonani o‘tkazib yubormaydi. 9 Бодалёв.А.А. Восприятие и понимание человека человеком. - М., 1982. |