Kalit so’zlar: qadah so’zi, duo, tilak, tabrik, to’y, bazm, tadbir, so’zlovchi, tinglovchi nutqi.
Kirish. Til tizimida o’ziga xos nutqiy maqsad,
kompozitsiya va uslubga xoslangan nutqiy butunliklarning
hosil bo’lishi turli nutqiy janrlarni paydo bo’lishiga olib
keladi. Nutqiy janrlarda xalqning milliy qadriyatlari,
qarashlari, udumlari va tarixi bilan bog’liq shakllangan
so’zlashish, ya’ni kommunikativ aloqa uslubi o’z aksini
topadi.
Mavzuga oid adabiyotlar tahlili. Qadah so’zi nutqiy
janri yuzasidagi ilmiy izlanishlarda hozirgi kunga qadar qadah
so’zi nutqiy janri Rossiya olimlari tomonidan turli tizimli
tillarda, xususan, rus va ingliz tillari misolida o’rganilgan. Rus
lingvistlari Ye.G.Beyninson qadah so’zi nutqiy janrini ritual
diskursining bir komponenti va folklor janri sifatida o’rgangan
bo’lsa, Ye. M. Arxipova pragmalingvistik, lingvomadaniy va
antropotsentrik aspektlarini tadqiq qilgan[3,2]. M.Yanli esa
qadah so’zini etiketli nutqiy janr sifatida o’rgangan [4].
N.Loktionova esa tostning birlamchi kichik janr sifatidagi
belgilarini qayd etadi [1].
Taxlillar shuni ko’rsatadiki, rus mualliflar ishlarida
qadah so’zi nutqiy janri klassifikatsiyasi va ularning lingvistik
ifodalanishi haqida to’liq ma’lumotlar jamlangan emas. Garchi
ular o’z tadqiqotlari davomida qadah so’zi nutqiy janrini
folklor, lingvomadaniy, pragmalingvistik, antropotsentrik kabi
bir qator aspektlarda tekshirgan bo’lsalarda, lekin ushbu
mualliflarning tadqiqot ishlarida qadah so’zi nutqiy janrining
o’zbek va ingliz tilida qiyosiy-tipologik tadqiqiga oid
muammolar to’liq o’rganilgan emas. Ayniqsa, qadah so’zining
rasmiy, diniy va so’zlashuv uslubiga oid shakllari “qadah
so’zi” nutqiy janri doirasiga jamlanib, qiyosiy tadqiq
etilmagan. Mavjud manbalarda qadah so’zi nutqiy janrining
tipologik tadqiqi, qolaversa, qadah so’zi nutqiy janrini ingliz
va o’zbek tillarida qiyoslab o’rganishga bag’ishlangan
lingvistik
tadqiqotlarning
mavjud
emasligi
ushbu
tadqiqotimizning tilshunoslik fanida yangi tadqiqot ekanligini
ko’rsatadi.