Davlat kreditining mohiyati, mazmuni va ahamiyati
Yüklə 202,92 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
6 2. Kreditning asosiy funksiyalari va tashkil qilish asoslari Har qanday iqtisodiy kategoriya o‘zining funksiyalariga ega bo‘lgani kabi kredit ham o‘zining bir qator funksiyalariga ega. Ijtimoiy iqtisodiy tizimida kreditning o‘rni va roli u bajarayotgan funksiyalari bilan aniqlanadi. Kreditning funksiyasi — bu kreditning iqtisodiyotda faoliyatning muayyan ravishda namoyon bo'lishidir. Kreditni tahlil qilishda, uning funksiyasi mohiyati va roli o‘rtasidagi oraliq bo‘g‘in sifatida ko‘rib chiqiladi. Kredit tomonidan bajariladigan funksiyalar turli adabiyotlarda turlicha beriladi. Ko‘pgina adabiyotlarda kreditning 4 ta funksiyasi ko‘rsatilgan va asoslangan bo'lib ular quyidagilar: — kapitallarni qayta taqsimlash va foyda me’yorini tekislash (tenglashtirish); — muomala xarajatlarini tejash; — kapitalning markazlashuvi; — kapitalni yig'ilishi va jamg‘arish funksiyasi. Biroq boshqa ko‘pgina kitoblarda kreditning boshqa 4 ta funksiyasi ko‘rsatilgandir. Bu funksiyalar; — qayta taqsimlash funksiyasi; — qayta takror ishlab chiqarish funksiyasi; — muomaladagi haqiqiy naqd pul mablag'larini kredit muomala vositalari bilan almashtiradi; — rag‘batlantirish funksiyalaridir. Bu yuqorida ko‘rib o‘tilgan funksiyalar yordamida kredit mamlakatdagi taqsimlangan va bo‘sh turgan moddiy va pul mablag'lari o‘z egalaridan vaqtinchalik boshqa mulk cgalariga harakat qilishlari uchun imkon yaratadi. Kreditning qayta taqsimlash funksiyasi 2 ko‘rinishda pul va tovar shakllarida amalga oshirilishi mumkin. Kreditning takror ishlab chiqarish funksiyasida esa kredit 2 xil ko'rinishda namoyon bo‘ladi: — qarz oluvchi tomonidan olingan kreditlar ularga kerakli kapital hajmini ta’minlaydi, tadbirkorlik faoliyatini olib borishiga imkon yaratiladi. 7 — turli korxonalarga kredit berilishi natijasida jamiyat miqyosida ishlab chiqarish uchun yaxshi va yomon holatlar (sharoitlar) vujudga kelishi mumkin (sifat, tannarx, baho). Muomaladagi haqiqiy va naqd pul mablag’larini kredit to‘lov vositalari bilan almashtirish funksiyasida haqiqiy (oltin) pullar pul belgilari (banknotalar) bilan almashtiriladi. Bu o‘z navbatida davlatni qarz majburiyatini bildiradi hamda oltin qiymat belgalarini belgilaydi. Shu bilan birga naqd pul belgilari aylanishi jarayonida pul belgilari o‘z navbatida kredit muomala vositalari- veksel, chek, plastik kartochkalari bilan almashtirilishi mumkin. Kreditning rag‘batlantirish funksiyasida — kredit ishlab chiqarish va muomalaga mikro va makro darajada ta’sir ko'rsatadi. Muomala to ‘lov vositalarini chiqarish funksiyasi. Bu funksiyaning amalga oshish jarayonida kredit faqatgina tovar emas, balki pul muomalasining jadallashuviga, undan naqd pullami siqib chiqarib, toiovlar aylanishining tezlashuviga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Kredit tufayli pul muomalasi doirasiga veksellar, chek, kredit kartochkalari kabi vositalar kiritilib, naqd pulli hisob-kitoblarni naqd pulsiz operatsiyalar bilan almashtiradi. Bu esa ichki va xalqaro bozordagi iqtisodiy munosabatlar mexanizmini osonlashtiradi va tezlashtiradi. Bu masalani hal etishda tijorat krediti zamonaviy tovar almashishining kerakli elementi sifatida muhim o‘rin tutadi. Fan-texnika taraqqiyotining jadallashuvi ham kxedit orqali samarali amalga oshirilishi mumkin. Urushdan keyingi yillarda fan-texnika taraqqiyoti har bir inamlakat yoki alohida xo‘jalik yurituvchi subyekt iqtisodiy rivojining hal qilavchi omiliga aylangan. Kreditning asosiy tamoyillari Kredit munosabatlari iqtisodiyotda mavjud aniq uslubiy asoslarga tayanadi. Uning asosiy elementlari bo‘lgan ssuda kapitali bozori operatsiyalari ma’lum tamoyillar asosida olib boriladi. Bu tamoyillar kredit rivojlanishining birinchi bosqichida ko‘zga tashlangan edi. Keyinchalik esa ular umumdavlat va xalqaro kredit qonunchiligida yaqqol o‘z aksini topdi. Iqtisodiy kategoriya sifatida kredit bir necha tamoyillarga ega. Bular kreditning qaytarib berishliligi, kreditning muddatliligi, kreditning ta’minlanganligi, maqsadliligi va to‘lovlilik tamoyillaridir. |