Pedagogika-psixologiya fakulteti

3-guruh uchun.
—„Shitob" so'zining ma'nosini izohlang (harakatning bajarilishidagi tezlik) 
— Saraton qaysi payt ekanini ayting.
4-guruh uchun.
— Bahor tabiatida yuz beradigan hodisalarni ayting. 
— Za’far, zarg'aldoq ranglar qanday rang? Ranglar ichidan olib ko'rsating. (zarg'aldoq - 
to'q sariq rang, za'far - sap-sariq, somon rang). 
5-guruh uchun.
— Qish chillasi necha kun va unga qaysi vaqt kiradi? 
— Ertakda badiiy vositalardan nima ko'proq qoilanilgan? (jonlantirish) 
Darsni yakunlash va tarbiyaviy xulosa chiqarish. 
Bunda quyidagicha savollar 
beriladi: 
— Dars sizga yoqdimi? Nimasi yoqdi? 
— Bugun darsda nimalarni bilib oldingiz? 
— Siz qishda tabiatni, tabiat ehsonlarini asrash uchun nimalar qilyapsiz? 
So'ngra o'quvchilarning umumiy ballari e'lon qilinadi.
Uyga vazifa: 
ertak matnini ifodali qilib o'qishga, unga reja tuzib, shu reja asosida qayta 
hikoyalashga tayyorlanib kelish. 
 

 
 
 
 
 
 
 
1.2. Masalni
 
o‘qish darsini tashkil etishda yangi 
pedagogik texnologiyadan foydalanish 

---

 
 
 
 

Masal — axloqiy, satirik va kesatiq mazmunini kinoyaviy obrazlarda aks ettirgan 

aksariyat kichik she'riy, ba'zan nasriy asardir. Inson xarakteriga xos xususiyatlar masalda 
majoziy obrazlar-hayvonlar, jonivorlar va o'simliklar dunyosiga ko'chiriladi. Timsollarning 
kinoyaviy xarakterda bo'lishidan tashqari, kulgili savol-javob ham masal tili va uslubi uchun 
xarakterlidir. Ko'pincha masalning kirish qismida, ba'zan pirovardida qissadan hissa-ibratli 
xulosa chiqariladi. 
Adabiyot nazariyasida masalga liro-epik janrlardan biri sifatida she'riy shakldagi, 
majoziy xarakterdagi qisqa sujetli asar deb ta'rif beriladi. Masallarda turli hayvonlar majoziy 
suratda asarning qahramonlari sifatida tasvirlanadi. 
Masal kichik hajmli, ammo boy mazmunli, tugun, kulminatsion nuqta va yechimi 
bo'lgan kichik pesani eslatadi. U biror voqea-hodisani qisqa, mazmunli tasvirlashda ajoyib 
namuna boia oladi. 
„Antik adabiyotda Ezop masallari juda mashhur bo'lgan. O'z ma'nosidan ko'chirilgan 
(majoziy) so'z va kinoyaviy iboralar orqali qilinadigan „yashirincha" tanqidning tili va uslubi 
Ezopga nisbatan berilib, „Ezop tili" deyilgan va shu ta'bir joriy qilingan". 
Mashhur masalnavis Gulxaniyning „Toshbaqa bilan Chayon", „Maymun bilan Najjor" 
masallari boshlang'ich sinf o'quvchilarining yoshiga mos keladi. Ularda do'stlik, rostgo'ylik, 
qo'lidan kelmaydigan ishga urinmaslik kabi g'oyalar ilgari suriladi. 
Ma'lumki, tarbiya ko'proq ta'lim jarayonida berib boriladi. Bolalarga maktabga kelgan 
kunidan boshlab, bilim olishga havas tuyg'usi shakllantiriladi. Ularda asta-sekin bilim olishga 
ehtiyoj paydo bo'ladi va bu orqali o'quvchilar ma'naviy ozuqa ola boshlaydilar. Bu bilan 
bolada kelajakka intilish, orzu-havas, mehnatga chanqoqlik, xayru ehsonda sofdillik, ona-
Vatanga mehr-muhabbat, fidoyilik, milliy g'urur, matonat, mehr-oqibat, do'stlik, ezgulik kabi 
yuksak hislar paydo bo'ladi. 
Jumladan, masal janridagi asarlar ham boladagi qo'pollik, qo'rslik, yolg'onchilik, 
yalqovlik, beparvolik kabi illatlarni bartaraf etishda yordam beradi. Lekin amaldagi 
boshlang'ich sinf ,,O'qish kitobi" darsliklarida masal janriga kam o'rin berilgan. Vaholanki, 
bola tarbiyasida masalning o'rni beqiyosdir. Masaldagi qissadan hissa o'quvchi matndagi 

---

e'tibordan chetda qoldirgan, yuzaki o'qib o'tib ketgan, yaxshi anglashga harakat qilmagan 
o'rinni, bo'shliqni to'ldiradi. 
3-sinf ,,O'qish kitobi"dan o'rin olgan „Qaysar buzoqcha" (O.Qo'ch-qorbekov) masali 
oilasi, o'rtoqlari, do'stlaridan ajralib, yomon yo'llarga kirib qolgan, oqibatda ko'ngilsiz 
holatlarga tushib qolgan bolalarni tarbiyalashda katta ahamiyatga ega. 
Yaylovda bir buzoqcha 
Arazlabdi to‘dadan 
Ketib qolib uzoqqa, 
Adashibdi podadan. 
Yakka o‘zi o‘tlarkan, 
Borib yaylov to‘riga. 
Buzoq shunda to‘satdan, 
Duch kelibdi bo‘riga. 
Ma’rasa ham qancha u, 
Bilishmabdi do‘stlari. 
Maza qilib och bo‘ri, 
O‘yib yebdi ko‘zlarin. 
Bobolar bu haqda der: 
“Bo‘linganni bo‘ri yer”.
Ushbu masaldagi asosiy xulosa masal oxirida berilgan qissadan hissada, ya'ni ota-
bobolarimiz yaratib, bizga nasihat sifatida qoldirgan „Bo'linganni bo'ri yer" hikmatida o'z 
ifodasini topgan. Bu hozirgi kunda maqol tusini olgan. Shoir esa bundan juda ustalik bilan 
foydalangan. 
„