Агрономия факультети талабалари учун Узумчилик фанидан

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1-rasm. Tok tupi qismlari. 
1. Yer ostki kundasi: a-yer ostki kundasi; b-ildiz “tovoni”; v-shudring shimuvchi 
yuza ildizlar; g-kundasi (shtamb). 
2. Yer ustki qismi: d-tok kundasi; e-zang (qo„llar); j-madang; z-hosil novdalari; 
 i-kunda yaqini (zang)dan chiqqan novdalar; k-bachki yoki qo„ltiq novdalar; l-
o„rinbosar novdalar. 

---

24 
3.2.Tok yer ustki qismlarining tuzilishi va rivojlanishi 
 
Tayanch iboralar - Tokning yer ustki qismlari, tana (shtamb), tok tupi,
kallaksimon, kosasimon, ko„p novdali elpig„ichsimon shakl, kundasi, qo„llari, ko„p yillik 
novdalari, bir yillik novdalari, barglari, jingalaklari, gul to„plami, chang naycha,
funksional urg„ochi gul, uzum boshlari, mevasi, urug„i.
 
Tokning yer ustki qismi tana (shtamb) va uning har xil yoshdagi novdalari hamda 
bir yillik novdalaridan iborat bo„ladi. Uning ko„p yillik qismlari tok tupining asosini 
tashkil etadi. Tabiiy sharoitda tok tupi nisbatan ingichka va uzun 20-30 sm, yo„g„onligi 
30-40 mm bo„ladi. Tokka odatda 10 sm dan 2 m gacha bo„lgan kichik tup shakli beriladi, 
shakl byerilmaganda esa uning asosiy novdalari tuproq yuzasida joylashadi. 
Tupning asosiy ko„p yillik novdalari, zang tarqalgan qismi kunda deyiladi. Yosh 
tuplarda kunda deyarli sezilmaydi, Chunki keyinchalik zang hosil bo„ladigan rudalar har 
xil balandlikda joylashadi. Tupning Yoshiga qarab, rudalar taxminan bir tekislikda 
joylashadi va kunda hosil qiladi. Bu kunda tup qariganda juda yo„g„onlashadi va 
kallaksimon, kosasimon hamda ko„p novdali elpig„ichsimon shakl berilgan tuplarda 
yaxshi seziladi. 
Kalta zangni har yili kesish hisobiga, ularning uzunligi doim oshirib boriladi va 
ularda bir yillik novdalar rivojlanadi. 
O„rinbosar butoq 2-3 ta kurtak qoldirib kesilgan novdalar bo„lib, bu kurtaklardan 
kelgusi yil uchun novdalar o„sib chiqadi. Ulardan 1-2 tasi hosil beruvchi madang 
(kelgusi yili hosil novdalari chiqadigan novdalar), bittasi esa yana o„rinbosar butoq 
uchun qoldiriladi. Yoshartiruvchi butoq zangning asosiga yaqin joyda yoki tanada 
qoldiriladi. U qariyotgan yoki juda uzun zangni sekin-asta almashtirish uchun xizmat 
qiladi. 
15-20 ta kurtak qoldirib kesilgan, pishgan bir yillik novda hosil novdasi (madang) 
deb ataladi. 
Yashil novda tokning o„sayotgan yoki o„sishini tamomlagan, bargli bir yillik 
qismidir. Pishgan novda ham xuddi shunday, lekin yog„ochlashgan va barglari kuzda 
tushib ketgan bo„ladi. 
Tokning to„pgul yoki shingilli yashil novdasi hosil novdasi deyiladi. U shu yili 
hosil beradi. To„pgulsiz novda mevasiz novda deyiladi. Yer osti poyasidan o„sib 
chiqadigan novdalar bachki novdalar tupning qari qismlaridagi yashirin kurtaklardan 
rivojlangan novdalar ham bachki novdalar deyiladi.
Barglarning poyaga birikkan joyi bo„g„im deyiladi. Novdaning ikkita qo„shni 
bo„g„imi orasidagi qism bo„g„im oralig„i deyiladi. 

---

25