Biokimyo va molekulyar biologiya

 Hayvon organizmida oziq-ovqat tarkibida mujassamlashgan 
energiya ajralishining sxematik tasviri.
21-rasmdan ko‗rinib turibdiki, 
birinchi bosqich
tayyorgarlik bosqichi bo‗lib, 
u ozuqa moddalarini hazm bo‗lishi va so‗rilishi jarayonlarini o‗z ichiga oladi, 
bunda ovqat tarkibidagi yuqori molekulyar birikmalar parchalanib, tarkibiy qismlar 
monomerlarga 
aylanadi. 
Bunda 
oqsillar 
aminokislotalarga parchalanadi; 
karbonsuvlar 
(polisaxaridlar) 
‒ 
glyukoza, 
fruktoza, 
galaktoza 
kabi 
monosaxaridlarga; yog‗lar-glitserin va yog‗ kislotalarigacha parchalanadi. Bu 
Krebs 
sikli 
I 
II 
III 

---

167 
bosqichda ovqat mahsulotlari tarkibidagi energiyaning taxminan 0,1 % gina ajralib 
chiqadi. 
Energiya ajralishini 
ikkinchi bosqichi
organizm hujayralari va to‗qimalarida 
monomerlarning almashinuvining turli xil jarayonlarini o‗z ichiga oladi, bunda 
asosiy energiya materiali
deb nomlangan moddalar hosil bo‗ladi. Bularga, 
birinchi navbatda, atsetil-KoA (СН3‒СО–С-KoA) kiradi. Shunday qilib, atsetil-
KoA karbonsuvlar va yog‗ kislotalarining oksidlanish jarayonida hosil bo‗ladi; 
glitserin ham bir necha bosqichdan keyin shu mahsulotga aylanadi. 
Aminokislotalarning almashinuvida atsetil ‒ KoA bilan bir qatorda shu turdagi 
boshqa birikmalar ‒ α-ketoglutar va otquloqsirka kislotalar va boshqalar ham hosil 
bo‗ladi. Ikkinchi bosqichda keltirilgan birikmalarning almashinuvi natijasida 
ratsion tarkibiga kiradigan mahsulotlar energiyasini 1/3 qismi ajraladi. 
Nihoyat, 
uchinchi bosqich
da yuqorida aytib o‗tilganidek, di- va trikarbon 
kislotalar (Krebs) sikli orqali energiyaning qolgan qismi (taxminan 2/3 qismi) 
ajraladi.
Tibbiy amaliyotda energetik balansni aniqlash katta qiziqish uyg‗otadi. Uni 
aniqlashda organizm qabul qilgan kislorod va almashinuv natijasida hosil bo‗lgan 
karbonat angidridning hajmiy nisbat ko‗rsatkichlaridan foydalaniladi. Bunda CO
2
ning O
2 
ga nisbati